(Κείμενο διασκευασμένο, συμπληρωμένο και τροποποιημένο από την αρχική ιστορική έκδοση της ΙΟΝ Α.Ε., Σεπτέμβριος 1969, Νέο Φάληρο, Αθήνα)
Α) Η μάχη στα Άρβηλα
Ο Μέγας Αλέξανδρος φθάνει στα Άρβηλα
Στο διάβα της Ιστορίας ως συντελεσμένων γεγονότων σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο και ως ποτάμι ανθρώπινης σκέψης «τα πάντα ρεί». Έτσι το 429π.Χ. πέθανε στην Αθήνα ο Περικλής, ο σπουδαίος πολιτικός άνδρας που την ανέδειξε «παίδευση της Ελλάδος». Ακολούθησαν χρόνια δύσκολα από πολιτική, στρατιωτική και κοινωνική άποψη. Οι Έλληνες λησμόνησαν την εποχή που ενωμένοι κατάφεραν να διώξουν τους Πέρσες από την χώρα τους, ξέχασαν την θυσία του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, την δόξα της μάχης του Μαραθώνα και της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Η Αθήνα καταστράφηκε από την Σπάρτη και η Σπάρτη από την Θήβα. Η Θήβα εξαντλήθηκε τελικά στην προσπάθειά της να κυριαρχήσει στην Ελλάδα. Τώρα στην Ελλάδα βασίλευε ησυχία, στασιμότητα κοινωνική, πολιτισμική και πολιτική και μικροκαυγάδες οι οποίοι αντανακλούσαν τις εμφύλιες έριδες που εμφιλοχωρούσαν μεταξύ των Ελλήνων. Κανείς δεν φαινόταν πια ικανός να ενώσει όλους τους Έλληνες. Τότε εμφανίστηκε ο Φίλιππος, ο βασιλιάς της Μακεδονίας.
Ο μακεδονικός στρατός ήταν ο καλύτερος, από άποψη οργάνωσης και πρωτοτυπίας, της εποχής του. Η μακεδονική φάλαγγα δεν αποτελούνταν από μισθοφόρους, αλλά από ντόπιους χωρικούς, αγρότες-στρατιώτες της Μακεδονίας, που είχαν εκπαιδευτεί πολύ καλά να χειρίζονται το σπαθί και τα μακριά κοντάρια, τις ονομαζόμενες σάρισσες. Το αξιόμαχο αυτού του ντόπιου στρατού δοκιμάστηκε περίτρανα στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου.
Ο πατέρας του Φίλιππος, από το 336π.Χ. κιόλας, ήταν έτοιμος να ξεκινήσει για την κατάκτηση της Περσίας, πραγματοποιώντας έτσι το μεγάλο όνειρο όλων των Ελλήνων. Την τελευταία στιγμή όμως δολοφονήθηκε. Στο θρόνο ανέβηκε ο γιος του Αλέξανδρος, ένα μοναδικό μετέωρο στην παγκόσμια Ιστορία.
Όλοι οι ιστορικοί υποστηρίζουν πως ο Μέγας Αλέξανδρος δεν μοιάζει καθόλου με τους υπόλοιπους στρατηγούς της αρχαιότητας ή των νεότερων χρόνων. Δεν έχει τίποτα κοινό με τον Αννίβα, τον Ιούλιο Καίσαρα ή τον Ναπολέοντα. Το αστραπιαίο πέρασμά του από το Αιγαίο μέχρι τον Ινδό ποταμό δείχνει ότι είναι απεριόριστες οι ανθρώπινες δυνατότητες και ότι η δύναμη του πνεύματος μπορεί να κυριαρχήσει στην ύλη. Μαθητής του φιλοσόφου Αριστοτέλη, πίστευε ότι ο σκοπός της εκστρατείας του ήταν να διαδώσει τον ελληνικό πολιτισμό στα βάρβαρα, απολίτιστα έθνη. Και, ως ένα βαθμό, το πέτυχε.
Μόλις ανέβηκε στο θρόνο, έκανε μια αναγνωριστική «περιήγηση» στην Ελλάδα για να σιγουρέψει και να επαναεπιβεβαιώσει τις συμμαχίες της Μακεδονίας. Ανέβηκε μέχρι το Δούναβη και την άνοιξη του 334 ξεκίνησε για την μεγαλύτερη εκστρατεία που είχε συντελεστεί μέχρι τότε. Μαζί του έπαιρνε τις ελπίδες όλων των Ελλήνων και 37.000 εθελοντές από όλες τις πόλεις, εκτός από τη Σπάρτη.
Ο στρατός του Μ. Αλεξάνδρου περνάει τον Τίγρη ποταμό.
Σ’ όλες τις μάχες που δίνει νικά κατά κράτος τους Πέρσες. Κατακτά τη Μικρά Ασία, τη Συρία, την Τύρο, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, όπου χτίζει την Αλεξάνδρεια, και γυρνά πίσω στη Μεσοποταμία, στην καρδιά της Περσικής αυτοκρατορίας. Οι λαοί που στενάζουν κάτω από τον περσικό ζυγό και την διεφθαρμένη διοίκηση των σατράπηδων βλέπουν στο πρόσωπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον απελευθερωτή τους. Στον Γρανικό και στην Ισσό γίνονται δύο σπουδαίες μάχες, όπου η στρατηγική ικανότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου θριαμβεύει. Τώρα όμως προμηνύεται η αποφασιστική αναμέτρησή του με τον Δαρείο που θα σημάνει και την οριστική επικράτηση του Αλεξάνδρου επί της μεγάλης Περσικής αυτοκρατορίας.
«Αυτός ο νεαρός Έλληνας πήρε πολύ θάρρος», ίσως να σκέφτηκε ο Δαρείος. Στα στενά και τους ποταμούς ο μεγάλος στρατηλάτης νίκησε. Η τέχνη όμως του Αλεξάνδρου στον πόλεμο θα φανεί στην πεδιάδα των Γαυγαμήλων, 110 χιλιόμετρα από την πόλη Άρβηλα. Εδώ παρατάχθηκε ο περσικός στρατός και περίμενε. Η μεγάλη ημέρα πλησιάζει. Ο Αλέξανδρος ήθελε να περάσει τον Τίγρη και να βρεθεί στην ανατολική μεριά του, όπου βρισκόταν ολόκληρος ο περσικός στρατός. Ήταν φθινόπωρο, τέλη Σεπτεμβρίου. Μπροστά ο βασιλιάς, καβάλα στο Βουκεφάλα, οδηγεί τους στρατιώτες του από τα ρηχά περάσματα του Τίγρη και σιγά-σιγά περνούν όλοι το ποτάμι χωρίς να πάθουν τίποτε. Κατασκηνώνουν στο φως του φεγγαριού και ετοιμάζονται να αναπαυθούν, όταν ξαφνικά το φεγγάρι χάνεται. Όλοι τρομάζουν. Είναι άραγε κακό ή καλό σημάδι; Μήπως τους περιμένει καταστροφή; Αναρωτιούνται. Πρέπει να γυρίσουν πίσω; Μήπως θύμωσαν μαζί τους οι θεοί;
Ο Αλέξανδρος καλεί αμέσως το μάντη Αρίστανδρο να δώσει εξήγηση στο μήνυμα. Την εποχή εκείνη οι άνθρωποι πίστευαν πολύ στα μαντεία και στους αστρολόγους. Ο Αρίστανδρος ευτυχώς τους καθησύχασε. «Οι θεοί», τους είπε, «στέλνουν καλά μηνύματα. Όταν οι Πέρσες, εδώ και χρόνια, ξεκίνησαν να κατακτήσουν την Ελλάδα, έγινε τότε έκλειψη του ηλίου και ο Ξέρξης νικήθηκε. Τώρα που γίνεται έκλειψη της σελήνης, δηλαδή του ιερού άστρου των Περσών, ο Δαρείος ασφαλώς θα νικηθεί». Τα ίδια είπαν και οι Αιγύπτιοι ιερείς που ακολουθούσαν τον στρατό του Αλέξανδρου.
Την άλλη μέρα ο στρατός, αφού ξεκουράστηκε, ξεκίνησε να συγκρουστεί με τους Πέρσες. Τρεις μέρες περπατούσαν χωρίς να τους συναντήσουν. Την τετάρτη μέρα φάνηκαν. Ο στρατός συναντήθηκε με 1.000 Πέρσες ιππείς, που το έβαλαν στα πόδια μόλις είδαν τους Μακεδόνες. Η ώρα της μεγάλης μάχης πλησίαζε.
Ο Αλέξανδρος κατέβαινε συνέχεια προς το νότο, έχοντας δεξιά τον Τίγρη ποταμό. Ο Δαρείος στρατοπεδευμένος στη μεγάλη πεδιάδα κοντά στα Γαυγάμηλα, ένα μικρό ασήμαντο χωριουδάκι, περίμενε. Αυτή τη φορά θα πολεμούσε σε ανοιχτή πεδιάδα και σίγουρα θα κέρδιζε, υπολόγιζε μέσα του.
Ο Μ. Αλέξανδρος, καβάλα στον Βουκεφάλα, οδηγεί την περίφημη Μακεδονική Φάλαγγα εναντίον των Περσών στην πεδιάδα των Γαυγαμήλων.
Οκτώ χιλιόμετρα μόλις τους χώριζαν. Ο Αλέξανδρος, όπως στην Ισσό, έτσι και εδώ, αντιμετώπισε τη δύσκολη στιγμή με ψυχραιμία και πολλή σύνεση. Κατάστρωσε το σχέδιο μάχης με όλες τις λεπτομέρειες. Άφησε πίσω όλες τις περιττές αποσκευές και αυτούς που δεν μπορούσαν να πολεμήσουν και πλησίασε τον εχθρό για να τον δει, γιατί τον έκρυβαν μερικά βουναλάκια. Έτσι με το ξημέρωμα της άλλης μέρας, οι Μακεδόνες του Αλεξάνδρου έφτασαν στην κορυφή του τελευταίου λοφίσκου και αντίκρισαν το φοβερό και επιβλητικό θέαμα των πολυάριθμων εχθρών. Εκεί στην κορυφή σταμάτησαν να σκεφτούν. Οι πιο ανυπόμονοι έλεγαν να κάνουν αμέσως μια ξαφνική έφοδο. Ο Αλέξανδρος όμως με τον Παρμενίωνα τους συγκράτησαν. Τους είπαν ότι ήταν πιο φρόνιμο να εξερευνήσουν πρώτα την περιοχή, να δουν που βρίσκονται, να βεβαιωθούν πρώτα ότι δεν τους έχουν στήσει παγίδα οι Πέρσες και μετά να ξεκινήσουν. Οι εχθροί βρίσκονταν στο μέρος εκείνο εδώ και μέρες. Ήξεραν που βρίσκεται κάθε πετραδάκι, ήξεραν πόσο γρήγορα μπορούσαν να κινηθούν και τι μπορούσαν να κάνουν για να ξεφύγουν σε περίπτωση έκτατης ανάγκης.
Πέρσες φρουροί
Μια νύχτα γεμάτη αγωνία
Οι Πέρσες μόλις είδαν τους Μακεδόνες αντίκρυ τους έτοιμους για μάχη έσφιξαν τα δόρατά τους και τα σπαθιά τους στα χέρια τους. Νόμισαν πως η μάχη θα άρχιζε αμέσως. Πήραν τις ασπίδες τους και ετοίμασαν τα άρματα, το ιππικό τους και τους ελέφαντες. Ώρες πολλές περίμεναν έτσι. Άρχισε να σκοτεινιάζει. Ακόμα περίμεναν. Η επίθεση δεν έγινε. Τώρα νύχτωσε για καλά. Τα ζώα χλιμίντριζαν, οι ελέφαντες και οι καμήλες περίμεναν υπομονετικά. Ο Δαρείος επάνω στο άλογό του έτρεχε παντού και επιθεωρούσε το ατελείωτο μέτωπο. Σκέφτηκε πως σίγουρα οι Μακεδόνες θα έκαναν νυχτερινή επίθεση. Αυτό ήταν τελικά το μεγαλύτερο λάθος των Περσών. Άφησαν την πρωτοβουλία της μάχης στους Έλληνες και περίμεναν με τα όπλα στα χέρια μια μέρα και μια νύχτα κουρασμένοι και γεμάτοι αγωνία.
Βέβαια η αγωνία των Ελλήνων δεν ήταν μικρότερη. Όταν οι φωτιές στο περσικό στρατόπεδο άναψαν, τότε μόνο ένιωσαν πόσο μεγάλος ήταν ο εχθρικός στρατός. Μέσα στην ησυχία της νύχτας, ο θόρυβος και η βοή που έβγαινε από το περσικό στρατόπεδο τους τρόμαζε, ήταν κάτι που δεν το είχαν ξανασυναντήσει μέχρι τότε. Ο Αλέξανδρος επιθεωρούσε ο ίδιος το στρατό του, μάζεψε τους στρατηγούς του και τους μίλησε. Τους είπε ότι από τη μάχη αυτή θα κρίνονταν η τύχη όλου του κόσμου, δηλαδή η τύχη της Ασίας και της Ελλάδας. Τους είπε να προσέχουν καλά τις διαταγές του και να τις εκτελούν αμέσως. Η ταχύτητα και οι γρήγορες αποφάσεις ήταν το μεγάλο του μυστικό. Ο Παρμενίων ήταν ανήσυχος. Ρώτησε τον Αλέξανδρο μήπως ήταν σκόπιμο να επιτεθούν τη νύχτα, γιατί την ημέρα θα ήταν δύσκολο να τα βγάλουν πέρα με τόσο στρατό. Ο Αλέξανδρος όμως απάντησε περήφανα ότι δεν συνήθιζε να κλέβει τις νίκες τη νύχτα. Ύστερα διέταξε να φάνε καλά οι στρατιώτες του και να πάνε όλοι να κοιμηθούν.
Ο Αλέξανδρος κοιμήθηκε μέχρι που ο ήλιος ανέβηκε ψηλά στον ουρανό. Ήθελε να είναι ξεκούραστος για τη μεγάλη αυτή μέρα που άρχιζε.
