Σχολική βιβλιοθήκη ονομάζουμε τη βιβλιοθήκη η οποία βρίσκεται και λειτουργεί μέσα σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στόχος της σχολικής βιβλιοθήκης είναι η στήριξη του εκπαιδευτικού έργου των δασκάλων – καθηγητών με παροχή ενημέρωσης και εκπαιδευτικού και μορφωτικού υλικού και η παροχή βοήθειας στους μαθητές για τις μελέτες και τις εργασίες τους. Στα κρατικά σχολεία τις βιβλιοθήκες χρηματοδοτεί το κράτος σε συνεργασία ενδεχομένως και με ιδιωτικούς φορείς και στην περίπτωση των ιδιωτικών σχολείων την χρηματοδότηση αναλαμβάνει ο ιδιοκτήτης οργανισμός.
Οι σχολικές βιβλιοθήκες συνήθως περιλαμβάνουν βιβλία, περιοδικά και άλλο οπτικοακουστικό υλικό. Το υλικό αυτό στηρίζει την διδακτέα ύλη, διευρύνει τα ενδιαφέροντα, «προωθεί» τις ανησυχίες, εντείνει το φιλέρευνο πνεύμα των μαθητών και ταυτόχρονα εξυπηρετεί τις ψυχαγωγικές τους ανάγκες όπως βέβαια και του προσωπικού του σχολείου.
Μια «ιδανική» σχολική βιβλιοθήκη θα πρέπει, εκτός από την εξυπηρέτηση των χρηστών της βιβλιοθήκης, να ασχολείται και με την εκπαίδευση των χρηστών για την αποτελεσματικότερη χρήση των μέσων που προσφέρει.
Με την παραδοσιακή έννοια του όρου, βιβλιοθήκη είναι μία συλλογή βιβλίων και περιοδικών. Μπορεί να αναφέρεται στην προσωπική βιβλιοθήκη ενός ατόμου, αλλά συχνότερα είναι μια μεγάλη σε όγκο συλλογή η οποία χρηματοδοτείται και συντηρείται από τις αρχές μιας πόλης ή έναν οργανισμό. Αυτή η συλλογή συχνά χρησιμοποιείται από άτομα που δεν διαθέτουν μεγάλες δικές τους συλλογές.
Παρ' όλα αυτά, ακολουθώντας το πνεύμα της τεχνολογικής εξέλιξης της εποχής μας, πολλές βιβλιοθήκες σήμερα συλλέγουν μη έντυπο πληροφοριακό υλικό και αποτελούν «καταθετήρια» και σημεία πρόσβασης για χάρτες, δίσκους βινυλίου, βιντεοκασέτες και DVD, παρέχουν πρόσβαση σε CD-ROM, συνδρομές σε βάσεις δεδομένων και το Διαδίκτυο. Έτσι, οι σύγχρονες βιβλιοθήκες μετατρέπονται σε χώρους ελεύθερης πρόσβασης σε πληροφορίες σε πολλές μορφές και από πολλές πηγές.
Πιο πρόσφατα, οι βιβλιοθήκες έχουν επεκτείνει τον ρόλο τους πέρα από τα κτήρια όπου στεγάζονται, παρέχοντας βοήθεια στην αναζήτηση και εύρεση πληροφοριών μέσω διαφόρων ψηφιακών εργαλείων.
Β
Είδη βιβλιοθηκών
Οι βιβλιοθήκες διακρίνονται σε κατηγορίες με διάφορους τρόπους:
1. Ανάλογα με το είδος αρχής (π.χ. οργανισμός, δήμος, εταιρεία) που το υποστηρίζει και συντηρεί
- σχολικές βιβλιοθήκες
- ιδιωτικές βιβλιοθήκες
- βιβλιοθήκες εταιρειών
- κυβερνητικές βιβλιοθήκες
- ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες
2. Ανάλογα με το είδος τεκμηρίων ή υλικού που διαθέτουν
- ψηφιακές βιβλιοθήκες
- βιβλιοθήκες φωτογραφιών
- βιβλιοθήκες διαφανειών
3. Ανάλογα με το θέμα με το οποίο καταπιάνονται
- βιβλιοθήκες αρχιτεκτονικής
- βιβλιοθήκες καλών τεχνών
- νομικές βιβλιοθήκες
- ιατρικές βιβλιοθήκες
- στρατιωτικές βιβλιοθήκες
- θεολογικές βιβλιοθήκες
4. Ανάλογα με τους χρήστες που εξυπηρετούν
- Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες — Βρίσκονται σε κολέγια και πανεπιστήμια και εξυπηρετούν κυρίως τους φοιτητές και το ακαδημαϊκό προσωπικό του οργανισμού, καθώς και άλλων ακαδημαϊκών οργανισμών.
- Σχολικές βιβλιοθήκες — Τα περισσότερα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν βιβλιοθήκες που απευθύνονται στους μαθητές.
- Δημόσιες βιβλιοθήκες — Παρέχουν υπηρεσίες στο ευρύ κοινό και δανείζουν τουλάχιστον μέρος της συλλογής βιβλίων τους, ώστε οι χρήστες να μπορούν να τα παίρνουν στο σπίτι τους για διάστημα κάποιων ημερών ή εβδομάδων.
- Ειδικές βιβλιοθήκες — Οι υπόλοιπες βιβλιοθήκες εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Πολλές ιδιωτικές εταιρείες και δημόσιοι οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένων νοσοκομείων και μουσείων, ερευνητικά εργαστήρια, δικηγορικά γραφεία, και πολλές κυβερνητικές υπηρεσίες, έχουν τη δική τους βιβλιοθήκη για τις ανάγκες του προσωπικού που εργοδοτούν. Κάποιες ειδικές βιβλιοθήκες είναι ανοικτές και στο ευρύτερο κοινό.
Επίσης, οι κυβερνήσεις των περισσοτέρων μεγάλων χωρών στηρίζουν τον θεσμό της εθνικής βιβλιοθήκης, όπως π.χ. η Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσου στις ΗΠΑ, η Βρετανική Βιβλιοθήκη και η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.
Β
Περιγραφή
Οι βιβλιοθήκες έχουν το υλικό τους ταξινομημένο βάσει κάποιου συστήματος ταξινόμησης βιβλιοθήκης, ώστε τα τεμάχια να εντοπίζονται γρήγορα και ο χρήστης να μπορεί εύκολα να ρίχνει μια ματιά σε βιβλία πάνω στο θέμα που τον ενδιαφέρει. Κάποιες βιβλιοθήκες έχουν κλειστά κάποια ή όλα τα βιβλιοστάσιά τους στο κοινό και οι χρήστες ζητούν το υλικό από κάποιον υπάλληλο ο οποίος τους το προσκομίζει.
Οι μεγάλες βιβλιοθήκες συχνά διαχωρίζονται σε διάφορες υπηρεσίες, στις οποίες εργάζονται τόσο επαγγελματίες όσο και μη επαγγελματίες βιβλιοθηκονόμοι.
- Ο Δανεισμός διαχειρίζεται λογαριασμούς χρηστών, δανεισμούς, επιστροφές, και επανατοποθέτηση υλικού στα ράφια.
- Οι Τεχνικές Υπηρεσίες εργάζονται παρασκηνιακά για την καταλογογράφηση και επεξεργασία νέων υλικών και την απόσυρση υλικού που κρίνεται ως μη χρήσιμο.
- Η Εξυπηρέτηση Χρηστών απαντά σε ερωτήσεις των χρηστών, εκπαιδεύει τους χρήστες και αναπτύσσει προγράμματα. Ανάλογα με το είδος και τη χρήση της βιβλιοθήκης, η Εξυπηρέτηση μπορεί να εξειδικεύεται σε συγκεκριμένες ομάδες χρηστών ή είδη υλικού.
- Η Ανάπτυξη Συλλογής παραγγέλνει υλικό και τηρεί τον προϋπολογισμό του υλικού.
Β
Χρήση της βιβλιοθήκης
Πολλοί δυνητικοί χρήστες δεν είναι σε θέση να αξιοποιήσουν σε μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες που μπορεί να τους προσφέρει μια βιβλιοθήκη. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε μη εξοικείωση με το περιβάλλον βιβλιοθήκης ή τις νέες τεχνολογίες, καθώς και σε μη παραδοχή της άγνοιας η οποία και εμποδίζει την επιμόρφωσή τους. Αυτοί οι λόγοι δημιούργησαν την κίνηση για εκπαίδευση βιβλιοθήκης (library instruction), η οποία τονίζει την ανάγκη για εκπαίδευση των χρηστών βιβλιοθήκης. Η εκπαίδευση βιβλιοθήκης τέθηκε σε εφαρμογή στις ΗΠΑ από τον 18ο αιώνα. Από τους πρωτεργάτες της ήταν ο John Cotton Dana. Η εκπαίδευση βιβλιοθήκης σχετίζεται άμεσα με την πληροφοριακή παιδεία.
Οι βιβλιοθήκες πληροφορούν το κοινό για το τι υλικό διαθέτουν και πώς είναι δυνατή η πρόσβαση σε αυτό. Πριν από την εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών, αυτό γινόταν με τον καρτοκατάλογο — ένα έπιπλο με πολλά μικρά συρτάρια τα οποία περιείχαν δελτία (κάρτες) που αντιστοιχούσαν σε βιβλία ή άλλο υλικό. Στις μεγάλες βιβλιοθήκες ο καρτοκατάλογος συχνά γέμιζε ένα ολόκληρο δωμάτιο. Η εμφάνιση του Διαδικτύου, όμως, οδήγησε στη χρήση των ηλεκτρονικών καταλόγων (οι οποίοι στην αγγλική αναφέρονται συχνά ως "webcats" ή OPAC, "online public access catalog"), οι οποίοι δίνουν τη δυνατότητα στον χρήστη να διεξάγει αναζήτηση στις συλλογές της βιβλιοθήκης από οποιοδήποτε σημείο με πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Αυτός ο τρόπος τήρησης καταλόγου είναι συμβατός με νέα είδη βιβλιοθηκών, όπως είναι οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, καθώς και με παραδοσιακές βιβλιοθήκες που έχουν εκσυγχρονιστεί. Η Φινλανδία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό, κατά κεφαλή, εγγεγραμμένων χρηστών σε δανειστικές βιβλιοθήκες. Πέραν του μισού πληθυσμού της χώρας οι Φινλανδοί είναι εγγεγραμμένοι χρήστες σε βιβλιοθήκες που δανείζουν.
