4. Υπολογιστικά περιβάλλοντα μοντελοποίησης.
Οι σύγχρονες αντιλήψεις πάνω στα προγράμματα σπουδών με έμφαση στη διερευνητική μάθηση, στην επίλυση προβλημάτων και στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων καθώς και οι προσεγγίσεις της σχολής της εποικοδομιστικής μάθησης και η ανάπτυξη του υλικού και του λογισμικού υπολογιστών έχουν επιτρέψει τη δημιουργία υπολογιστικών συστημάτων για τη δημιουργία μοντέλων (computer-based modeling).
Τα συστήματα αυτά έχουν ως στόχο να μελετήσουν τις ευκαιρίες μάθησης μέσω μοντελοποίησης και την ανάπτυξη λογισμικού που να επιτρέπει στους μαθητές να χρησιμοποιούν προκατασκευασμένα ή να δημιουργούν τα δικά τους μοντέλα (Κόμης κ.α., 2004, Κόμης & Ράπτης, 2002).
Β
5. Η λογοτεχνία στο Διαδίκτυο= Διαδραστική λογοτεχνία
5.1.Εισαγωγή-Ορισμοί
Η έννοια της διαδραστικότητας (interactivity) ενέχει σήμερα μιαν εξαιρετικά σύνθετη υφή, την οποία αρκετοί στα ελληνικά μεταφράζουν με τον όρο αλληλεπιδραστικότητα. Στο δικό μας πεδίο προσέγγισης η διαδραστικότητα συντίθεται ως προϊόν της διάθεσης των ανθρώπων για την ικανοποίηση επικοινωνιακών τους αναγκών, με την πραγματοποίηση μιας ιδιότυπης ηλεκτρονικής-ψηφιακής συνδιάλεξης (αναδεικνύοντας τη χωρική της διάσπαση) ανάμεσα στο συγγραφέα-αφηγητή και τον αναγνώστη μέσα από την ανταλλαγή μηνυμάτων. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει σε ένα κατασκευασμένο, «ψηφιακό περιβάλλον» το οποίο υποστηρίζει και προωθεί τη δράση και την εξέλιξη της υπόθεσης του μύθου.
Β
5.2. Πεζογραφία
Το διαδραστικό δράμα ως μορφή ηλεκτρονικής, διαδραστικής λογοτεχνίας.
Μια εξαντλητική ανάλυση όλων των μορφών (όχι και πάντοτε ενταγμένων σε μια κοινά αποδεκτή κατηγοριοποίηση) του διαδραστικού «δράματος» (βλ. και Γραμματάς, 1990) εμπεριέχεται στα Δοκίμια Θεατρολογίας του Θ. Γραμματά. Εδώ θα αναφερθούμε συνοπτικά σε τρία από τα θεωρούμενα σήμερα ως τα πλέον χαρακτηριστικά στοιχεία της δομής του (Szilas, 1999):
- Η διακλάδωση. Ο χρήστης-αναγνώστης έχει δυνατότητες επιλογής, βρίσκεται σε μια διαρκή διαδικασία λήψης αποφάσεων και η ροή της ιστορίας επηρεάζεται αποφασιστικά από αυτές του τις αποφάσεις (π.χ. ηλεκτρονικά παιχνίδια περιπέτειας, προσομοίωσης, ρόλων κ.λ.π.). Το πρόβλημα εδώ είναι ότι όλα τα πιθανά «μονοπάτια», εκδοχές ή τροπές της ιστορίας θα πρέπει να προβλεφθούν και να σχεδιαστούν προσεκτικά από το συγγραφέα. Αυτό οδηγεί σε περιορισμένες επιλογές διότι διαφορετικά ο όγκος της εργασίας θα είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο να τιθασευτεί.
- Επιλεκτική «προσθήκη αλληλεπίδρασης». Μέσα σε μια καθ' ολοκληρία γραμμική διαδρομή μιας αφήγησης τοποθετούνται μια ή περισσότερες σκηνές που επιτρέπουν και ευνοούν την αλληλεπίδραση. Παρόλο που οι δυνατότητες εδώ είναι αρκετές (επιτρέπονται ποικίλα είδη δράσης και αλληλεπίδρασης) η διαδραστικότητα παραμένει συγκεκριμένη, αφού μόνο στο συγκεκριμένο σημείο της αφήγησης μπορεί κανείς να παρέμβει για να επηρεάσει την τροπή της υπόθεσης.
- Προσομοίωση. Εμφανίζεται κυρίως σε ορισμένες κατηγορίες ηλεκτρονικών παιχνιδιών (simcity, strategy games) στις οποίες υπάρχει ιδιαίτερη πρόνοια για τη σταδιακή-εξελικτική δημιουργία, με την αποφασιστική συμμετοχή του «παίκτη», σ' ένα εικονικό περιβάλλον που προσομοιώνει το φυσικό περιβάλλον στο οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία καθώς και κοινωνικές ή άλλες καταστάσεις που τη συνοδεύουν και την εμπλουτίζουν ως κοινωνικοιστορικό πλαίσιο (Κεκές, 2000). Δεν πρόκειται πάντοτε για μια λογοτεχνική αφήγηση με την κλασική έννοια του όρου, αλλά περισσότερο για μια αλληλουχία λήψης αποφάσεων και ενεργειών που «εκβάλλουν» στη σταδιακή διαμόρφωση του διαδραστικού δράματος. Οι δυνατότητες του υπολογιστικού συστήματος πάνω στις οποίες εδράζεται η προσομοίωση αποδεικνύονται συχνά καθοριστικές για την ποιότητα του αποτελέσματος και το ενδιαφέρον της όλης διαδικασίας για τον χρήστη.
Β
5.3. Η ποίηση στο διαδίκτυο: Θεωρητικές και πρακτικές ανατροφοδοτήσεις
Είναι πλέον αποδεκτό ότι οι διαδικτυακές εφαρμογές και η ηλεκτρονική διδασκαλία και μάθηση ανοίγουν νέους ορίζοντες στην έρευνα και παρέχουν στον εκπαιδευτικό εξαιρετικές ευκαιρίες και προκλήσεις για να διαμορφώνει το μάθημά του με πιο ελκυστικό τρόπο, να το προσαρμόζει στα νέα επιστημονικά δεδομένα και να το καθιστά επίκαιρο, αντλώντας στοιχεία από βάσεις δεδομένων και σχετικές ιστοσελίδες. Τα σημαντικότερα στοιχεία που αφορούν την ποίηση στο διαδίκτυο τα έχω εντοπίσει στη βάση δεδομένων www.wordsmith.org. Ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη είναι η σειρά: «Μια λέξη κάθε μέρα» (A Word. A Day), η οποία στέλνεται σε πεντακόσιες χιλιάδες παραλήπτες σε όλο τον κόσμο. Κάθε μέρα αναλύεται η σημασία μιας αγγλικής λέξης, με άφθονα επεξηγηματικά παραδείγματα και σχόλια των παραληπτών. Διαφωτίζονται έτσι άγνωστες σημασίες και αποχρώσεις των λέξεων με απρόσμενα εντυπωσιακό μα και ουσιαστικό τρόπο. Περιοδικά κυκλοφορούν ειδικά τεύχη, τα οποία αναφέρονται σε γενικά γλωσσικά, φιλολογικά και λογοτεχνικά θέματα. Όλα τα σχετικά Αρχεία είναι διαθέσιμα στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: https://wordsmith.org./awad/awadmail.html.
Σε θεωρητικό επίπεδο και μέσω του διαδικτύου αποδεικνύεται ότι δημιουργός της ποίησης, σε τελευταία ανάλυση, είναι ο αναγνώστης, όπως επέμεινε δικαίως, με τον γνωστό αιρετικό του τρόπο ο Ρολάν Μπαρτ. Το επιφανειακό κίνητρο δεν παύει να είναι «η απόλαυση του κειμένου» (για να θυμηθούμε, με την ευκαιρία αυτή το ομώνυμο βιβλίο -La plaisir du texte, 1973- του σπουδαίου αυτού Γάλλου θεωρητικού της λογοτεχνίας και κριτικού), η βαθύτερη όμως σημασία της λογοτεχνίας για την εκπαίδευση είναι ο φανερός ή άδηλος παιδευτικός της ρόλος. Η αισθητική απόλαυση της ποίησης και γενικότερα της λογοτεχνίας μεταμορφώνεται σε κοινωνικό, με την ευρύτερη έννοια του όρου, προβληματισμό.
Στο διαδίκτυο, επιπροσθέτως, η σημασία της μουσικής για την προβολή και διάδοση της ποίησης είναι εξαιρετικά μεγάλη. Άλλωστε, είναι ευρύτερα γνωστό πως η μελοποιημένη ποίηση αγγίζει την ψυχή των απλών ανθρώπων, γίνεται τραγούδι και κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα.
Η διεπιστημονική προσέγγιση της ποίησης κρίνεται σήμερα περισσότερο από αναγκαία. Για τη μουσική αγωγή μέσω της ποίησης έγινε ήδη λόγος. Όμως, και οι άλλες καλές τέχνες, όπως η ζωγραφική, προάγονται μέσω της ποίησης και αντίστροφα. Το νοητικό σχήμα των συγκοινωνούντων δοχείων εφαρμόζεται και ισχύει πλήρως σ’ όλες τις παραπάνω Τέχνες, θαυμαστές επινοήσεις των ανθρώπων
Θα ήταν ευχής έργο και στην Ελλάδα να καταρτιστούν ηλεκτρονικά Ανθολόγια. Βέβαια, είναι απαραίτητα και τα συμβατικά, έντυπα Ανθολόγια, όταν έχουν ποιότητα, όπως το «Με λογισμό και μ’ όνειρο», που εκπονήθηκε με συντονίστρια την καθηγήτρια Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου. Όταν μελετηθούν συστηματικά τα ηλεκτρονικά Ανθολόγια θα χρειαστεί να αναθεωρηθούν απόψεις για ορισμένους ποιητές, οι οποίοι θεωρούνται κορυφαίοι με ακαδημαϊκά κριτήρια, βρήκαν όμως λίγη απήχηση στο ευρύτερο κοινό, ή θεωρούνται ελάσσονες, ενώ άγγιξαν την ψυχή του απλού λαού.
Μέσα από το διαδίκτυο διαφαίνεται σαφέστερα ο πανανθρώπινος χαρακτήρας της ποίησης, μιας τέχνης και μιας τεχνικής που μπορεί και πρέπει να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά, με πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Το συγκινητικό και συναρπαστικό ποίημα, με την εντυπωσιακή πυκνότητα λόγου και τις ανεπανάληπτες εικόνες που το διακρίνουν, είναι σε θέση να χαράξει ανεξίτηλα μηνύματα παιδείας και ανθρωπιάς στο μυαλό και την καρδιά του ακροατή ή του αναγνώστη.
Β
5.4. Ηλεκτρονικό κείμενο και υπερκείμενο:
Νέες προοπτικές στο χώρο της λογοτεχνίας
Η γραφή θεωρείται ως μια από τις πιο επαναστατικές εφευρέσεις στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Διαπλάτυνε την ανθρώπινη επικοινωνία και διευκόλυνε τη μετάδοση της γνώσης τόσο οριζόντια, από γεωγραφική περιοχή σε γεωγραφική περιοχή, όσο και κάθετα, από γενιά σε γενιά. Χρειάστηκε το πέρασμα κάποιων χιλιετηρίδων πριν συντελεστεί το δεύτερο άλμα με την ανακάλυψη της τυπογραφίας, άρρηκτα συνδεμένης με την Αναγέννηση του δυτικού πολιτισμού. Τώρα, μόλις μερικές εκατονταετίες κατόπιν, γινόμαστε μάρτυρες μιας ευρύτερης επανάστασης στο χώρο της πληροφορικής, που δημιουργεί νέα δεδομένα στο χώρο της μετάδοσης της γνώσης και της πληροφορίας καθώς και της επεξεργασίας της. Η επανάσταση αυτή ξεκινά με τη μορφή του ηλεκτρονικού κειμένου.
Το πιο εμφανές πλεονέκτημα του ηλεκτρονικού κειμένου είναι η εξοικονόμηση χρόνου. Στην κλασική γραφομηχανή, έστω και ελάχιστες διορθώσεις απαιτούσαν την εκ νέου γραφή του, πράγμα που αποφεύγεται με τους κειμενογράφους των P.C., εξοικονομώντας έτσι σημαντικό χρόνο για τον συγγραφέα-ερευνητή.
Το πιο σημαντικό πλεονέκτημα όμως από ερευνητική άποψη είναι το ίδιο το αποτέλεσμα του ηλεκτρονικού κειμένου. Σε επίπεδο γλωσσολογικής ή υφολογικής ανάλυσης το ηλεκτρονικό κείμενο προσφέρει άπειρα πλεονεκτήματα, μια και με κατάλληλα προγράμματα μπορεί να το επεξεργαστεί κανείς ανάλογα. Ακόμα και με τις δυνατότητες του πιο απλού κειμενογράφου μπορεί να εντοπιστεί η συχνότητα εμφάνισης λέξεων σε ένα κείμενο.
Ακόμη, η αντίληψη για το διαδίκτυο, την οποία υποστηρίζει ο Ronald Barthes στο έργο του S/Z, καθώς και το ιδανικό του για εγγράψιμα (scriptible) σε αντίθεση προς τα αναγνώσιμα (lisible) κείμενα, πραγματώνεται στη σχέση του αναγνώστη με το υπερκείμενο, όχι μόνο με την έννοια ότι το υπερκείμενο απαιτεί έναν ενεργό και επαρκή αναγνώστη, αλλά ένα συν-συγγραφέα που προσθέτει στο κείμενο και το εμπλουτίζει με νέους δεσμούς για τους μελλοντικούς συν-συγγραφείς. Έτσι τα όρια συγγραφέα και αναγνώστη γίνονται ρευστά και ακαθόριστα.
Η λογοτεχνία, ως πρόσληψη και αισθητική απόλαυση, είναι μια ενασχόληση του ελεύθερου χρόνου και οι οθόνες του υπολογιστή είναι αρκετά περιοριστικές. Όσοι διαβάζουν λογοτεχνία ξαπλωμένοι στο κρεβάτι τους, δύσκολα θα επιλέξουν το ηλεκτρονικό βιβλίο. Ακόμη, η εξάλειψη της γραμμικότητας στην αφήγηση, μπορεί να είναι ένα ενδιαφέρον πείραμα, όμως ίσως να μη βρει συνεχιστές, όπως και το γαλλικό νέο μυθιστόρημα. Οι αναγνώστες, προς το παρόν, είναι συνηθισμένοι στη γραμμικότητα της κινηματογραφικής αφήγησης και του σήριαλ. Αν και, πρέπει να πούμε εδώ, στη χρήση της τηλεόρασης, κυρίως από τις νεότερες γενιές, έχουμε την εντελώς μεταμοντέρνα κατάσταση του zapping. Επίσης, συνήθως, οι αναγνώστες δεν εκμεταλλεύονται τη δυνατότητα άναρχης περιδιάβασης που προσφέρει το έντυπο κείμενο. Ένα μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε κεφάλαια, αλλά κανείς δεν σκέφτεται να τα διαβάσει με τυχαία σειρά. Ίσως υπάρχουν κεφάλαια που μπορούν να διαβαστούν με οποιαδήποτε σειρά, αλλά σχεδόν όλοι επιλέγουν να τα διαβάσουν με τη σειρά που τα τοποθέτησε ο συγγραφέας;
