Ποια είναι η διδακτική του ιστορικού μυθιστορήματος
Οι τεχνικές και πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε στον τομέα αυτό είναι:
α. Το μυθιστόρημα είναι ογκώδες, πολυσέλιδο. Εξάλλου δεν μπορεί πάντα ο συγγραφέας του να εκφράσει το πάθος ούτε να καταστρώσει τεχνικά την πλοκή. Πολλές φορές τα πρόσωπά του πληθαίνουν αδικαιολόγητα, τα περιστατικά πολλαπλασιάζονται, η εξέλιξη του μύθου καθυστερεί, ενώ το υλικό ολοένα αυξάνει. Τα σχόλιά του δεν μαρτυρούν στοχαστικότητα και το ύφος του είναι πλαδαρό και πληθωρικό. Δεν υπάρχει αμφιβολία πώς πολλά μυθιστορήματα παρουσιάζουν αυτές τις αδυναμίες, που οφείλονται από τη μια μεριά στη βιασύνη με την οποία γράφτηκαν και από την άλλη στις αντιλήψεις που επικρατούσαν παλιά για το μυθιστόρημα. Γιατί το μυθιστόρημα, γενικά, ξεκίνησε ως κατώτερο λογοτεχνικό είδος, χωρίς αυστηρή σύνθεση ή αρχιτεκτονική, που μέσα στις σελίδες του χωρούσαν μεγάλα κομμάτια ζεστής, αυτούσιας και πληθωρικής ζωής. Πολύ αργότερα, με τους Gustave Flaubert και Henry James, Jane Austen το ευρωπαϊκό μυθιστόρημα πήρε μια σταθερά ανοδική πορεία ως ανώτερο λογοτεχνικό είδος.
β. Χρειάζεται συστηματικός προγραμματισμός (εξ αιτίας του μεγέθους).
Μπορούμε να το διδάξουμε συνοπτικά ή αναλυτικά κατά το πρότυπο της διδασκαλίας της τοπικής ιστορίας.
Ανάλογα με την μέθοδο που ακολουθούμε κατά την επεξεργασία του, ο δάσκαλος θα έχει ή δεν θα έχει σημαίνοντα ρόλο στην παρουσίαση. Βέβαια, όσο λιγότερος χρόνος αφιερώνεται στην παρουσίαση εκ μέρους των παιδιών, τόσο μεγαλώνει η παρεμβατικότητα του δασκάλου. Η κύρια διδασκαλία μπορεί να είναι ο πρόλογος ή ο επίλογος ενός μαθήματος, και εξ αυτού του λόγου, πρέπει να διοργανωθεί έγκαιρα. Χρειάζεται αρχικά να γίνει μια μικρή ενημέρωση για το ποιος είναι ο συγγραφέας και για το τί πραγματεύεται το μυθιστόρημα που θα παρουσιαστεί.
Τα σημαντικότερα στάδια επεξεργασίας του υλικού είναι:
1) Χωρισμός των ομάδων με βάση την ομαδοσυνεργατική μέθοδο.
2) Ορισμός των βασικών Θεμάτων: Νόημα, Χαρακτήρες, Πολιτιστικά στοιχεία: Υλικός βίος - ιδέες, Τι προκαλεί εντύπωση κ.τ.λ.
3) Συνανακοίνωση, παρουσίαση προς τα έξω, γνωστοποίηση της δουλειάς μας και των παιδευτικών αποτελεσμάτων της στην τοπική και ευρύτερη κοινωνία.
4) Τα παιδιά επιλέγουν και διαβάζουν κομμάτια-αποσπάσματα από το εν λόγω μυθιστόρημα.
Β
Η σημερινή κατάσταση στη διδασκαλία του ιστορικού μυθιστορήματος
- Απουσιάζει η συστηματική αναφορά του στα βιβλία της ιστορίας.
- Δεν έχει συσχετιστεί η νεοελληνική παράδοση (λαογραφία, παραμύθια κ.τ.λ) με τους αρχαίους ελληνικούς μύθους.
- Δεν διδάσκονται οι αρχαίοι μύθοι, διακόπτοντας έτσι την αίσθηση συνέχειας του μαθητή με τις ρίζες μας.
- Δεν υπάρχουν σχολικά εγχειρίδια με μεθοδολογικές υποδείξεις για τη μελέτη και την επεξεργασία ολόκληρου μυθιστορήματος και εν γένει ολόκληρου λογοτεχνικού έργου.
- Το ιστορικό μυθιστόρημα αντιμετωπίζεται μέχρι στιγμής ως λογοτεχνικό είδος και όχι ως ιστορική πηγή, βοηθητική στη διδασκαλία της ιστορίας.
Σημειώσεις: La vie de Marianne, Pamela, Joseph Andrews, The Recess, or a Tale of other Times της Sophia Lee. Horace Walpole, Maria Edgeworth , Joseph Strutt : 1771, 1832, Leslie Stephen.
The Virginians του W.M. Thackeray: «Κάθε αφήγηση που παρουσιάζει πιστά μια μέρα και μια γενιά είναι αναγκαστικά ιστορική». Κατά την άποψη αυτή για να χαρακτηριστεί ένα μυθιστόρημα ιστορικό, δεν έχει σημασία αν η δράση του τοποθετείται στο παρόν ή το παρελθόν και αν ο συγγραφέας του έχει ζήσει ο ίδιος ή έχει μελετήσει από την ιστορία τα γεγονότα που αφηγείται. Επίσης δεν είναι απαραίτητο η δράση να αναφέρεται σε χρόνια ιδιαίτερου ιστορικού ενδιαφέροντος, σε πολέμους, επαναστάσεις ή κρίσιμες στιγμές της ιστορίας ενός τόπου. Η πιστότητα και η ακρίβεια στην απόδοση των ιδιωτικών ή των καθημερινών στιγμών της ζωής και μόνο, αρκεί για να χαρακτηριστεί ένα μυθιστόρημα ιστορικό κατά την εκδοχή αυτή. Η ακόλουθη άποψη πλησιάζει περισσότερο στην αλήθεια. Αυτή ορίζει ως ιστορικό το μυθιστόρημα που παρουσιάζει πραγματικά ιστορικά πρόσωπα και αναφέρεται σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα- άσχετο αν τοποθετείται στη σύγχρονη ή σε μια παρωχημένη εποχή.
Arnold Bennet, Shakespeare, Corneille, Racine: Οι Άγγλοι και οι δύο Γάλλοι τραγικοί δεν θέλησαν με τα ιστορικά έργα τους να αναδημιουργήσουν μια παλαιότερη εποχή και να αναπαραστήσουν το πνεύμα ή την ατμόσφαιρά της. Θέλησαν να εκφράσουν τα συναισθήματα και τα πάθη που παρακολουθούν αιώνια τον άνθρωπο. Αλλά εδώ ακριβώς βρίσκεται η διαφορά τους από το ιστορικό μυθιστόρημα, όπως το εννοούμε σήμερα. Σ’ αυτό δεν ζητούμε απλώς ένα θέμα από το παρελθόν, μια αφορμή δηλαδή για την έκφραση του καθολικού και του ανθρώπινου. Ζητούμε την αίσθηση του μακρινού και του απλησίαστου, το ιστορικό και το ρομαντικό ρίγος που μας προκαλούν τα παλιά χρόνια, την εντύπωση πως ζούμε, ενώ διαβάζουμε, σε μια εποχή ολότελα διαφορετική από τη δική μας. Όλα αυτά μεταβάλλουν το ιστορικό μυθιστόρημα σ’ ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος. Έτσι φθάνουμε στη διατύπωση ενός πληρέστερου ορισμού: ιστορικό είναι το μυθιστόρημα που έχει ως θέμα πρόσωπα και γεγονότα μιας περασμένης εποχής και δημιουργεί το ιδιαίτερο χρώμα του τόπου και του χρόνου. (H. Butterfield).
Β
(Εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες στην αδερφή μου Βάσω Κ. Ηλιάδη, χωρίς την πολύτιμη βοήθεια της οποίας δεν θα ολοκληρωνόταν αυτή η εισήγηση).
Β
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
1) Απόστολου Σαχίνη, «Το Ιστορικό Μυθιστόρημα», Τρίτη έκδοση, Μελέτη,15, εκδόσεις Κωνσταντινίδη, Θεσσαλονίκη 1981.
2) Λεοντσίνη Γ., Διδακτική της Ιστορίας. Γενική –τοπική ιστορία και περιβαλλοντική εκπαίδευση, Αθήνα 1996.
3) A Guide to the best Historical Novels and Tales, 1911, by Jonathan Nield
4) A Guide to Historical Fiction, 1914, by Ernest A. Baker.
5) H. Butterfield, The Historical Novel, 1924.
6) George Saintsbury, The Historical Novel στα Collected Essays and Papers 3, 1924, σ. 1-61.
7) The Evolution of the English Novel, 1900, σ. 84-119.
8) Λεοντσίνη Γ., Ιστορία-περιβάλλον και η διδακτική τους, Αθήνα 1999.
9) Λεοντσίνη Γ., & Μ. Ρεπούση, Η Τοπική Ιστορία ως Πεδίο Σπουδής στο Πλαίσιο της Σχολικής Παιδείας, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2001.
10) Μασσιάλας, Β., Το σχολείο εργαστήριο ζωής: εισαγωγή στη μεθοδολογία της διδασκαλίας των κοινωνικών σπουδών, Γρηγόρης, Αθήνα 1984.
