Η χρήση των νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία της λογοτεχνίας και της ζωγραφικής: πως η μια «γλώσσα» μπορεί να συμπληρώνει την άλλη.
Η σχέση της ποίησης με τις εικαστικές τέχνες είναι ευρέως γνωστή. Η διδακτική διαδικασία στη σχολική αίθουσα μπορεί να συνδέσει και να συνδυάσει ταυτόχρονα τη Λογοτεχνία με τη Ζωγραφική, τη Μουσική, τον κινηματογράφο, το ντοκιμαντέρ και το βίντεο. Άλλωστε, οι Τέχνες μεταξύ τους επικοινωνούν εσωτερικά με ένα σύστημα συγκοινωνούντων δοχείων που αλληλοτροφοδοτεί τη μια με τα νάματα της άλλης με έναν αέναο, ασταμάτητο, ρέοντα και ζωηφόρο τρόπο.
Λέξεις κλειδιά: διδακτική διαδικασία, πολυμέσα, Λογοτεχνία, Ποίηση, Ζωγραφική, Μουσική.
Οι μαθητές, που διδάσκονται Λογοτεχνία, πρέπει να αισθάνονται «ταξιδιώτες του χρόνου», κατά τη διατύπωση της βραβευμένης Αμερικανίδας καθηγήτριας, Dr. Elisabeth Richmond-Garza (Time Travellers, 1). Η διδασκαλία του αντικειμένου αυτού είναι ολοκληρωμένη, όταν γίνεται με την υποβοήθηση της Ιστορίας και των Καλών Τεχνών, ζωντανεύοντας και οπτικοποιώντας το παρελθόν και αναδημιουργώντας έναν κόσμο με τρόπο οικείο στους μαθητές και προσβάσιμο στον ενδιαφερόμενο σπουδαστή και σε άμεση σύνδεση με τη Ζωγραφική, τη Γλυπτική, το Θέατρο, τη Μουσική, τον Κινηματογράφο, το ιστορικό ντοκιμαντέρ και το βίντεο. Ενδιαφέρουσα και άκρως σύγχρονη πύλη προσπέλασης στον τρόπο αυτό διδασκαλίας είναι, μεταξύ και άλλων μεθόδων, η χρήση των Νέων Τεχνολογιών και το Διαδίκτυο.
Η συγγένεια και η οργανική σχέση μεταξύ ποίησης, μουσικής και εικαστικών τεχνών και μάλιστα της ζωγραφικής, αποτελεί μια πραγματικότητα γνωστή εδώ και πολύ καιρό αλλά η εισαγωγή της χρήσης των «Νέων Τεχνολογιών» και των «πολυμέσων», όπως και η εξοικείωση μαθητών και διδακτικού προσωπικού μ’ αυτές, με την ένταξή τους στη διδακτική διαδικασία και τη σχολική αίθουσα, εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση.
Η Λογοτεχνία, και ειδικότερα η ποίηση, δεν είναι δυνατόν πάντα να γίνει εύκολα και απολύτως κατανοητή παρά σε συνάρτηση και με άλλες εκδοχές Τέχνης, αφού τα λογοτεχνικά και τα καλλιτεχνικά κινήματα αποτελούν ενιαίο τρόπο έκφρασης και σκέψης συγκεκριμένων χρονικών περιόδων. Δεν πρέπει να παραγκωνίζεται βέβαια στο πλαίσιο αυτό η κλασική μέθοδος προσέγγισης της Λογοτεχνίας και οι μέχρι τώρα εγκαθιδρυμένες μέθοδοι.
Η χρήση των πληροφοριών που παρέχονται μέσω των βάσεων δεδομένων του Διαδικτύου ή μέσω των CD-Rom αλλά και οι δημιουργικές δυνατότητες του συστήματος «power point» εμπλουτίζουν τη διδακτική διαδικασία και, με την παραγωγή βέβαια «φύλλων εργασίας», διευκολύνουν τη μάθηση, διευρύνουν το διδακτικό υλικό και σε συνεργασία με τη σχολική βιβλιοθήκη αναπτύσσουν την πρωτοβουλία των μαθητών και εξελίσσουν τη συνεργατική μέθοδο διδασκαλίας.
Όταν πρόκειται να μελετηθεί ή να παρουσιαστεί ποιητικό έργο σε σύνδεση με τον κόσμο των Εικαστικών Τεχνών, συνήθως η επαφή γίνεται μέσω της αναφοράς στην καλλιτεχνική παραγωγή της ίδιας εποχής. Έτσι ο Δ. Σολωμός θα διδαχθεί σε σχέση με το εικαστικό έργο των συγχρόνων του Ελλήνων και Ευρωπαίων ζωγράφων, όπως ο Ν. Λύτρας, ο Ν. Γύζης, ο Ντελακρουά κ.λ.π. Αυτή η άποψη εκφράζεται και στις σχετικές ιστοσελίδες, οι οποίες σημειωτέον είναι λίγες και φτωχές σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο θέμα. Μια περιήγηση στην ελληνική θεματολογία του διαδικτύου αλλά και στο κομμάτι της σελίδας του ΥΠ.Ε.Π.Θ. με τις διδακτικές προτάσεις αποκαλύπτει την ελλιπή εικόνα.
Στόχος της μαθησιακής διαδικασίας είναι η ανάγνωση του ποιητικού λόγου μέσω εικαστικών έργων, η ταύτιση της λέξης και του στίχου με την εικόνα, όχι δια της ιστορικής σχέσης και διαλόγου μεταξύ τους, αλλά έτσι όπως υπαγορεύεται από την καλλιτεχνική αίσθηση που υποβάλλει το λογοτεχνικό δημιούργημα, του οποίου βασικό στοιχείο είναι συνήθως η θεατρικότητα, ο συναισθηματικός πλούτος και κυρίως η οπτικοποίηση της ποιητικής σύλληψης και η αντανάκλαση μέσω αυτού εικαστικών έργων Τέχνης.
Στους μαθητές τίθεται εξ αρχής το ερώτημα της λειτουργικής σχέσης μεταξύ Λογοτεχνίας και Ζωγραφικής. Οι απαντήσεις εντοπίζουν συνήθως τη σχέση α) στη συνήθεια εικονογράφησης λογοτεχνικών έργων, β) στην εικαστική παραγωγή, που εμπνέεται από κάποιο λογοτεχνικό έργο και γ) στη λογοτεχνική παραγωγή που εμπνέεται από ζωγραφικό έργο. Υπάρχει σχεδόν πάντα η δυνατότητα να ακολουθηθεί, υπό την καθοδήγηση του διδάσκοντος, μια νέα πορεία, που θα αποτελούσε πρωτότυπη προσπάθεια ανάγνωσης του ποιήματος δια της ταύτισης της ποιητικής αίσθησης συνολικά και ειδικά με την καλλιτεχνική εντύπωση εικαστικών έργων. Δημιουργική εργασία λοιπόν των μαθητικών ομάδων, ελεύθερη περιδιάβαση στο χώρο της Ζωγραφικής και ελεύθερη επιλογή έργων, που το περιεχόμενό τους συνάδει ή συνομιλεί δημιουργικά με το λογοτέχνημα ή το ποίημα προς εξέταση.
Χαρακτηριστικό είναι ότι σε περιπτώσεις εννοιολογικών αναζητήσεων και σουρεαλιστικών αποτυπώσεων της πραγματικότητας, όπου οι μαθητές δυσκολεύονται, η εικαστική ανάγνωση διευκολύνει την προσπέλαση του κειμένου, του χαρίζει καινούργια, «εικαστική», ποιητική πνοή και προκαλεί νέους κύκλους συζήτησης, αφού λειτουργεί σε πολλές περιπτώσεις αποκαλυπτικά. Εμπόδιο, βέβαια, αρχικά αποτελεί η έλλειψη εξοικείωσης των μαθητών με τις μορφές της σύγχρονης τέχνης αλλά και με διδακτική μεθοδολογία τέτοιας μορφής. Η όλη διαδικασία τους προκαλεί όμως ενθουσιασμό, γιατί ξεφεύγει από την πεπατημένη. Οι στίχοι και η Ζωγραφική ωθούν το όχημα της ίδιας εντύπωσης, του ίδιου αισθήματος και της ίδιας αίσθησης, που έτσι αποκτούν ποιότητα και πληρότητα. Υπάρχει, εξάλλου, μια ποίηση παγκόσμια που διοχετεύεται σε όλες τις περιοχές της Τέχνης (Wallace Stevens, The Relations between Poetry and Painting, 159-176) και ίσως δεν είναι τυχαίο ότι στην Κίνα η γραφή και η ζωγραφική γίνονται με πινέλο.
Αποτέλεσμα και τελική εντύπωση είναι ότι ποίηση και ζωγραφική έχουν τη σχέση που διατυπώνεται σε ρήση, η οποία αποδίδεται στο Σιμωνίδη τον Κείο: «η ζωγραφική είναι σιωπηλή ποίηση και η ποίηση ζωγραφική που μιλάει», αν και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι πιστεύει ότι η Ζωγραφική είναι πιο ευγενική Τέχνη από την Ποίηση (Poetry and Painting, 50). Οι ποταμοί των Τεχνών μπορεί να διαχωρίζονται σε κάποια σημεία αλλά συχνά τρέχουν στην ίδια κοίτη. Άλλωστε ο Πικάσο ζωγράφισε τον ποιητή Ελυάρ, τον Α. Μπρετόν και τη Γερτρούδη Στάιν, ο Μανέ φιλοτέχνησε πορτρέτο του ποιητή Μαλαρμέ, ο Φαντέν Λατούρ, στο έργο του «Μια γωνιά του τραπεζιού» παρουσιάζει τους ποιητές Βερλέν και Ρεμπό, ο Μπεζανμέν Περέ και ο Ν. Εγγονόπουλος έγραψαν «Ωδή στον Πικάσο», ενώ ο Πολ Ελυάρ συνέθεσε ποιήματα για τους ζωγράφους Μαξ Έρνστ, Τζιόρτζιο ντε Κίρικο, Πάουλ Κλέε, το έργο «Γκουέρνικα» του Πικάσο αλλά και τον ίδιο τον Πικάσο.
Β
Ενδεικτική βιβλιογραφία
1) Adams Hugh, Modern Painting, Oxford 1979.
2) Dr. Catling Jo, Poetry and Painting: Rilke and Modernism,
https://www.uea.ac.uk/eas/people/catling/poetry&painting01.shtml 15/10/2003.
3) Leonardo da Vinci, Poetry and Painting, “Paragone: A Comparison of the Arts’c.1510, transl. Irma Richter, London Oxford 1994.
4) Richmond-Garza El., Time Travellers, 21/10/2003.
https://www.utexas.edu/features/archive/2002/timetravellers.html
5) The 20th Century Art Book, London 1996 (ελληνική έκδοση Terzo Books, Αθήνα 1997).
6) The Long Conversation between Painting and Poetry,
https://home.mindspring.com/~chadwick15/_wsn/Conversation.html 29/10/2003.
7) The Painting in Literature and Cinema, https://girl-with- a -pearl-earing.20m.com/
8) Visual Poetry & other, https://www.artline.net/paloinz.htm 29/10/2003.
9) Wallace Stevens, The Relations between Poetry and Painting, New York, Random 1951.
10) Wallace Stevens, The Relations between Poetry and Painting (abstract),
https://www.saltana.com.ar/l/docar/0513.html.
11) Ριντ Χέρμπερτ κ.ά. Λεξικό των Εικαστικών τεχνών, μτφρ. Ανδρέας Παππάς, Αθήνα 1986 (εκδ. Υποδομή).
