Στα σχολικά βιβλία της Ιστορίας του Λυκείου συναντά κανείς τα προβλήματα εκείνα που επέτρεψαν στις φεμινίστριες να μιλήσουν για αποκλεισμό των γυναικών από την Ιστορία της Ανθρωπότητας. Είναι εμφανές ότι η Ιστορία που διδάσκεται στο σχολείο είναι η Ιστορία των πολέμων και της πολιτικής, η Ιστορία δηλαδή της δημόσιας σφαίρας, στην οποία έδρασαν κατεξοχήν οι άνδρες ανά τους αιώνες. Στην περιγραφή αυτή οι γυναίκες σπάνια αναφέρονται, συνήθως τοποθετούνται μαζί με τα παιδιά και τους γέρους στο συνοθύλευμα που αποκαλείται με μια λέξη «τα γυναικόπαιδα» και γενικά αποσιωπάται η συμμετοχή και η συμβολή τους στη δημιουργία του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ανεξάρτητα από την ιστορική εποχή στην οποία αναφέρονται, σε κανένα από τα βιβλία Ιστορίας του Λυκείου δεν ορίζεται η έννοια της ιδιότητας του πολίτη πέρα από την ανδρική δημόσια σφαίρα. Είναι σαφές ότι πολίτης είναι αυτός που συμμετέχει στα κοινά, είτε με την ψήφο του, είτε με την προσωπική του εμπλοκή στη δημόσια ζωή, ο πολιτικός, ο άρχοντας, ο στρατιώτης, ο εργαζόμενος. Και επειδή οι γυναίκες, ιστορικά, τα τελευταία μόνο χρόνια απέκτησαν τέτοιου είδους δυνατότητες και δικαιώματα, είναι φανερό ότι τα χαρακτηριστικά του πολίτη δεν αποδίδονται σ’ αυτές.
«Το μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας έχει γραφτεί από άνδρες, για άνδρες και σε σχέση με άνδρες». Η Ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία αντικατοπτρίζει την άποψη κάποιου και την κρίση του για τη σπουδαιότητα των γεγονότων του παρελθόντος. Ακόμη κι όταν η έμφαση δίνεται σε δεξιότητες, αξίες, ιδέες, συμπεριφορές (και όχι την πολιτική, τον πόλεμο και την τεχνολογία που αποτελούν τα προσφιλή θέματα των ιστορικών), οι γυναίκες συχνά παρουσιάζονται σε στερεότυπα, αγνοούνται ή λείπουν. Οι γυναίκες εισβάλλουν όπου συνδέονται με την πολιτική ιστορία (π.χ. Ελίζαμπεθ Α'), μέσω αγώνων χειραφέτησης, ή λόγω του εξαιρετικού τους έργου (π.χ. Μαρί Κιουρί).
Έντονη είναι η παρουσία της γυναίκας στην τέχνη, συνήθως όμως στο ρόλο του αντικειμένου και όχι του δημιουργού, ακόμη και στις αναφορές λογοτεχνών. Ενεργητική παρουσία έχουμε μόνο από ηθοποιούς ή χορεύτριες (π.χ. Βέμπο, Κοτοπούλη, Παξινού). Εκεί που επίσης συναντούμε τη «γυναίκα» σε ικανοποιητικό βαθμό είναι στην εικονογράφηση των Εγχειριδίων (Β΄ και Γ΄ Λυκείου), όπου όμως οι γυναίκες υπάρχουν, είτε στο περιβάλλον των ανδρών της εικόνας, είτε ως αντικείμενα αισθητικής έμπνευσης και δημιουργίας των καλλιτεχνών, είτε ως πρόσωπα σε δεύτερους, βοηθητικούς ρόλους.
Οι συγγραφείς των εγχειριδίων της Ιστορίας του Λυκείου είναι άνδρες (εξαίρεση αποτελεί μία γυναίκα η κα Ξ. Οικονομοπούλου, η οποία συμμετέχει στην ομάδα των συγγραφέων του εγχειριδίου της Γ΄ Λυκείου «Θέματα…»). Τα 3 μάλιστα εγχειρίδια «Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη» της Α΄ Β΄ και Γ΄ Λυκείου, έχουν γραφτεί από την ίδια ομάδα. Οι απόψεις τους για τη θέση της γυναίκας και τα δικαιώματά της δεν γίνονται σαφείς καθώς λείπουν οι σχετικές αναφορές. Ακόμη, οι επιστήμονες στους οποίους παραπέμπουν οι συγγραφείς, είναι κυρίως άνδρες.
Β
ΣΑΠΦΩ, Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΠΟΙΗΤΡΙΑ
ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Η Σαπφώ έζησε άκμασε και δημιούργησε το εξαιρετικά αισθαντικό ποιητικό της έργο στην προ-κλασσική περίοδο, στις αρχές του 6ου αιώνα, κυρίως στην πρωτεύουσα του νησιού της Λέσβου όπου τότε βρίσκονταν σε μεγάλη άνθιση οι τέχνες κι ο πολιτισμός. Κόρη αριστοκρατικής οικογένειας και συγκεκριμένα του Σκαμανδρωνίκου και της Κλείδας, είχε τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο. Ο Λάριχος ήταν οινοχόος στο πρυτανείο της πόλης, ενώ ο Χάραξος έφυγε στην Αίγυπτο για εμπόριο, όπου ερωτεύτηκε την όμορφη Ροδόπη και της εξαγόρασε την ελευθερία της αρκετά ακριβά. Κι η Σαπφώ τον μαλώνει γι΄ αυτό σε κάποιο τραγούδι της.
Γνώρισε στη μετέπειτα ζωή της τον ποιητή Αλκαίο, που μαγεμένος και συνεπαρμένος από την πνευματική της καλλιέργεια και γοητεία την ονομάζει «μαυρομαλλούσα Σαπφώ, αγνή, γλυκογελούσα». Στη Μυτιλήνη είχε συγκεντρώσει γύρω της έναν αριθμό κοριτσιών αφιερωμένων στην Αφροδίτη και τους δίδασκε τραγούδι, μουσική και χορό. Αυτή η σχέση, που ήταν εμπνευσμένη από θρησκευτικές ιδέες, θεωρήθηκε αργότερα απρεπής, επειδή είχε και ερωτικές διαστάσεις και γι αυτό έμεινε στην ιστορία ως <<λεσβιακός έρως>>. Κορίτσια έρχονται σ’ αυτήν κι από άλλες πόλεις (Μίλητο, Φώκαια, Γύαρο).
Τα άλλα σχετικά με τις περιπέτειες της ζωής της ανήκουν στο θρύλο, όπως π.χ. ο ατυχής έρωτας της ποιήτριας, κοντής και άσχημης, προς τον ωραίο ναυτικό Φάωνα, που την έκανε να αυτοκτονήσει πέφτοντας στη θάλασσα από τα απότομα βράχια του ακρωτηρίου της Λευκάδας, όπου υπήρχε ναός του Απόλλωνα Λευκάτα (θρύλο που επανέλαβαν πολλοί ποιητές). Δεν φαίνεται όμως να αληθεύει ούτε αυτός ο μύθος, μάλλον οφείλεται στην παρερμηνεία κάποιου ποιήματός της, όπου η Σαπφώ εξυμνεί την ομορφιά του Φάωνος, ακόλουθου της Αφροδίτης.
Μετά το θάνατό της οι Μυτιληνιοί έκοψαν νόμισμα με την μορφή της. Στις Συρακούσες κατασκεύασαν κενοτάφιο σε ανάμνησή της. Όλος σχεδόν ο αρχαίος κόσμος την αποκάλεσε δεκάτη των Μουσών και θνητή Μούσα και σε αρκετές ελληνικές πόλεις στήθηκαν εικόνες της προτομής της. Η Ιδιωτική της ζωή έχει συζητηθεί πολύ, αλλά δεν υπάρχουν αρκετές αξιόπιστες πληροφορίες για να μπορούμε να διακρίνομε μεταξύ μύθων, κουτσομπολιών, πολιτικά αποδεκτών αποκαταστάσεων και αλήθειας. Έχει αναφερθεί ότι έχει ερωτευτεί γυναικεία πρόσωπα στο περιβάλλον της, και ιδιαίτερα τονίστηκαν οι σχέσεις της με την Ατθίδα, την Τελεσίπτα και την Μεγάρα. Βέβαια την εποχή εκείνη στην Λέσβο τα κορίτσια της ανώτερης οικονομικής τάξης συχνά εκπαιδεύονταν στη μουσική και το τραγούδι, σε ιδιωτικά εκπαιδευτήρια τα οποία υπήρξαν κάτι μεταξύ ωδείων και εστέτ καλλιτεχνικών σαλονιών, που διατηρούσαν μεγαλύτερες και πιο έμπειρες γυναίκες, και φαίνεται ότι η Σαπφώ ήταν μια από τις τελευταίες. Ως "αντίτεχνές" της, δηλαδή γυναίκες που έκαναν το ίδιο, αναφέρονται: η Γοργώ, η Ανδρομέδα και η Μίκα.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΑΠΦΩΣ
Η διαμάχη μεταξύ των υποστηρικτών και των πολέμιων του ενός ή του άλλου θρύλου (όπως π.χ. του θρύλου για τις δήθεν σχέσεις με τις μαθήτριές της) έχει δημιουργήσει τη λεγόμενη «Sapphofrage» ή «σαπφικό πρόβλημα», γύρω από το οποίο συνεχίζεται πάντα η συζήτηση. Οπωσδήποτε, πέρα από κάθε θρύλο, για την κατανόηση της ποίησης της Σαπφώς, πρέπει v' αναγνωριστεί η ένταση και η ποιότητα της αισθηματικής φλόγας που τη διαποτίζει και είναι απαραίτητο να δεχτούμε την απόλυτη πραγματικότητα του έρωτα, γενικά, ως βασικού στοιχείου της σαπφικής ψυχής.
Η Σαπφώ έγραψε στην αιολική διάλεκτο της Λέσβου και από τα 9 βιβλία, στα οποία κατά την ελληνιστική περίοδο χώριζαν τα ποιήματά της, σώζονται μόνο μια ολόκληρη ωδή και μερικές εκατοντάδες αποσπάσματα. Πολλά ποιήματα της Σαπφώς είναι βαθιά επηρεασμένα και «συγκινημένα» από την παρουσία (ή την απουσία) τρυφερών κοριτσιών, που η ομορφιά τους λάμπει σαν τη σελήνη και σβήνει το φως των άλλων αστεριών. Η ποίηση αυτή διακρίνεται επίσης από έξοχες εικόνες της φύσης, αλλά και από μια ερωτική διάθεση προς τα εκλεπτυσμένα αντικείμενα, των οποίων η αναπόληση αποκαλύπτει την αγάπη προς την πολυτελή μαλθακότητα. Η ομορφιά των αντικειμένων και της φύσης, όμως, αξίζει συνήθως μόνο ως βαθμός σύγκρισης για την ανθρώπινη ομορφιά: το ωραίο είναι, για τη Σαπφώ, εκείνο που αγαπιέται, είναι η εξωλογική αλλά απόλυτα ισχυρή εκλογή της καρδιάς. Οι περιφημότερες ωδές της είναι η ωδή στην Αφροδίτη -προσευχή στη θεά του έρωτα, για να της προσφέρει την εύνοιά της και να την απαλλάξει από τις αγωνίες- και η ωδή στον έρωτα (έχουμε μίμησή της από τον Κάτουλλο) όπου η ψυχική αναταραχή που προκαλεί το πάθος περιγράφεται με την αποκάλυψη των φυσικών βασάνων που αποδίδονται με λιτή, δραματική ένταση. Στα τραγούδια για γάμους (τα «επιθαλάμια», που τα αγαπούσαν πολύ οι αρχαίοι), με λαϊκή προέλευση, οι τόνοι είναι λιγότερο έντονοι και κυριαρχεί η χάρη των παιχνιδιών, των συζητήσεων, των παραπόνων και των επαίνων. Παρόλα όμως αυτά τα γνωρίσματα μιας λαϊκής τέχνης, η Σαπφώ έχει και στα «επιθαλάμια» αποτυπώσει τη δική της σφραγίδα. «Στα επιθαλάμια της Σαπφώς», παρατηρεί ο Άλμπιν Λέσκυ, «βλέπουμε καθαρά πως μια λαϊκή εθιμική ποίηση, με όλη την λουλουδισμένη φυσική φρεσκάδα της, την παίρνει μια μεγάλη ποιήτρια και την διαμορφώνει στην περιοχή της τέχνης της σε δημιουργήματα που αποκτούν ολοκληρωμένη μορφή, χωρίς να χάνουν την χάρη του είδους που μεγάλωσε σε λαϊκό περιβάλλον» (μετ. Αγ. Τσοπανάκη).
Στην ποίηση της Σαπφώ, η ενότητα των μουσικών αξιών πραγματοποιείται χωρίς καμιά θεαματική υπερβολή και χωρίς ρητορικότητα, που να διαταράσσει το τραγούδι ή τη συγκίνηση εκείνου που το ξαναζεί. Τα άφθονα παπυρολογικά ευρήματα που πλάτυναν τον κύκλο της λυρικής ποίησης της Σαπφώς, μας κάνουν να δικαιολογούμε ολοένα πιο πολύ τον τιμητικό τίτλο που της είχαν δώσει οι αρχαίοι, καλώντας την «δέκατη Μούσα».
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΑΠΦΩΣ
ΑΤΘΙΔΑ
Σαν άνεμος μου τίναξε ο έρωτας τη σκέψη
Σαν άνεμος που σε βουνό βελανιδιές λυγάει.
Ήρθες, καλά που έκανες, που τόσο σε ζητούσα
δρόσισες την ψυχούλα μου, που έκαιγε ο πόθος….
Β
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΡΙΓΝΩΤΑΣ
Συχνά από τις Σάρδεις σε μας δω πέρα
η σκέψη της γυρίζει,
πως ζούσαμε μαζί,
τι εφάνταζες εμπρός της σα μια θεά,
κι η πιο τρανή χαρά της
το δικό σου τραγούδι ήταν πάντα
Β
ΓΟΓΓΥΛΑ
Κέλομαί σε Γογγύλα
Πεφανθι λαβοισα μα
Γλακτιν αν σε δηυτε ποθος αμφιπόταται
Ταν καλάν α γαρ κατάγωγις αυτα
Απτόαις’ ιδοισαν, εγώ δε χαίρω,
Και γαρ αυτα δη τόδε μέμφεται σοι
Κυπρογενηα
Πηγές:
- Εγκυκλοπαίδεια Δομή
- https://www.sfrang.com
- https://www.sapphogr.net
Β
ΘΕΟΔΩΡΑ, ΑΥΤΟΚΡΑΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
1. Θεοδώρα η Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (527-548), σύζυγος του Ιουστινιανού.
Άσημης καταγωγής και με επιλήψιμο παρελθόν, η Θεοδώρα μετά τον γάμο της με τον Ιουστινιανό κατόρθωσε, χάρη στην ευφυΐα της, να κρατήσει ψηλά το αξίωμά της, ίσως όσο καμία άλλη Βυζαντινή αυτοκράτειρα. Με το πνεύμα και την ισχυρή της θέληση δεν επιβλήθηκε μόνο στο ανακτορικό περιβάλλον, αλλά άσκησε επίσης ισχυρότατη επίδραση στον Ιουστινιανό, που τον επηρέαζε ως πολύτιμη σύμβουλος. Έτσι, η επέμβασή της σε κρίσιμες στιγμές για τη βασιλεία του Ιουστινιανού είχε συχνά αποφασιστική σημασία. Χαρακτηριστική ήταν η αντίδρασή της στη δύσκολη περίπτωση της εσωτερικής επανάστασης που ξέσπασε το 532 στην Κωνσταντινούπολη, γνωστής ως στάση του Νίκα. Εμψύχωσε το σύζυγό της Ιουστινιανό και τον έπεισε να μην εγκαταλείψει τον αγώνα, όταν εκείνος και οι σύμβουλοί του έκλιναν προς αυτή την κατεύθυνση. Με τη θαρραλέα στάση της έσωσε την πολιτική σταδιοδρομία του Ιουστινιανού και επηρέασε, έτσι, την ιστορική πορεία ολοκλήρου του Βυζαντίου.
Εδώ πρέπει να αναφερθεί συμπληρωματικά προς τη ζωή και την πολιτεία της αυτοκράτειρας Θεοδώρας πως οι βίοι των παντρεμένων αγίων της πρώιμης όπως και της μέσης βυζαντινής περιόδου (7ος-10ος αιώνας) στηρίζουν και ταυτόχρονα κλονίζουν το θεσμό του γάμου. Τα δύο αυτά αντιφατικά φαινόμενα παρατηρούνται ταυτόχρονα και κατά περιπτώσεις: κάποιοι βίοι στηρίζουν με τις διηγήσεις τους το γάμο και κάποιοι άλλοι κλονίζουν τον ίδιο θεσμό, ιδιαίτερα όταν ο άγιος εγκαταλείπει γυναίκα και παιδιά για να ακολουθήσει, απερίσπαστος, το μοναχικό βίο. Εξάλλου, οι αντιθέσεις και οι αντιφάσεις είναι εγγενές στοιχείο της βυζαντινής κοινωνίας της μέσης περιόδου που εντοπίζεται σε πολλά επίπεδα.
Στη θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού εναντίον των μονοφυσιτών, η Θεοδώρα αντιτάχθηκε με επιμονή. Επενέβη στην εκλογή του πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Άνθιμου, που έδειχνε εύνοια προς τους μονοφυσίτες, και όταν ο πάπας –τον οποίο ο Ιουστινιανός δεν ήθελε να δυσαρεστήσει– κατάφερε την καθαίρεση και τον αναθεματισμό του Άνθιμου, η Θεοδώρα εξακολούθησε τον αγώνα. Μετά την κατάληψη της Ρώμης από τον Βυζαντινό στρατηγό Βελισάριο (536), πέτυχε την απομάκρυνση του τότε πάπα Σίλβεστρου και την επιβολή του Βιργίλιου στον πατριαρχικό θρόνο, ο οποίος δεν αντιμετώπιζε εχθρικά τους μονοφυσίτες. Τελικά, ο Ιουστινιανός αποφάσισε να ακολουθήσει συμβιβαστική πολιτική. Η αλλαγή της στάσης του, αν και δεν έλυσε το πρόβλημα του μονοφυσιτισμού, αποτελούσε αναμφισβήτητα νίκη της Θεοδώρας.
Η Θεοδώρα δεν ασκούσε επιρροή στον Ιουστινιανό μόνο σε όσα αφορούσαν την αντιμετώπιση πολιτικών καταστάσεων και προβλημάτων αλλά και στη στάση του απέναντι στους κρατικούς υπαλλήλους. Έτσι, τον έπεισε να απομακρύνει από την εξουσία τον ικανότατο όσο και σκληρό και μισητό Ιωάννη Καππαδόκη, ανώτερο οικονομικό υπάλληλο, που από το 531 είχε γίνει πανίσχυρος με το αξίωμα του έπαρχου της Κωνσταντινούπολης.
Αλλά και στο θέμα της διαδοχής του Ιουστινιανού προπαρασκεύασε με τα διαβήματά της την ανάρρηση στον θρόνο του ανιψιού του Ιουστινιανού, Ιουστίνου, συζύγου της ανιψιάς της Σοφίας.
Η Θεοδώρα που πέθανε πολύ πριν από τον Ιουστινιανό, κρίθηκε αυστηρά από τους ιστορικούς της εποχής της, κυρίως από τον Προκόπιο, που στα Ανέκδοτά του καταφέρεται εναντίον της και εναντίον του αυτοκράτορα.
Σκληρή με τους εχθρούς της, αγέρωχη και δυσπρόσιτη στα ανάκτορα, η Θεοδώρα στάθηκε επίμονη στις επιδιώξεις της, αποκαλύπτοντας συχνά μεγαλύτερη πολιτική διορατικότητα από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό.
Οι βίοι των αγίων γυναικών της πρώιμης και Μέσης Βυζαντινής περιόδου αντιπροσωπεύουν, με μεγάλη ευρύτητα και ποικιλία, υπαρκτούς κοινωνικούς τύπους γυναικών της εποχής τους: μοναχές που διακρίνονται σε ασκητικούς αγώνες εφάμιλλους των ανδρών, χήρες που βρίσκουν καταφύγιο στην ασκητική ζωή του μοναστηριού, παντρεμένες, υποταγμένες, νομοταγείς στους συζύγους τους γυναίκες που τις κακομεταχειρίζονται οι σύζυγοί τους και που στο τέλος της ζωής τους ''αγιάζουν''. Οι περιπτώσεις αυτών των αγίων γυναικών, εκτός του ότι καταδείχνουν τους διαφορετικούς δρόμους και τρόπους αγιοποίησης στο Βυζάντιο, (μέσω της νέκρωσης του κορμιού, μέσω της απόλυτης υπακοής στην ηγουμένη, μέσω της μετάνοιας, της φιλανθρωπίας, της προφητείας και της διενέργειας θαυμάτων) αντανακλούν, ταυτόχρονα την επαμφοτερίζουσα στάση της Βυζαντινής κοινωνίας απέναντι στις γυναίκες.
Αυτή ακριβώς η επαμφοτερίζουσα στάση των Βυζαντινών απέναντι στη γυναίκα αποκαλύπτει το παράδοξο ενός πολιτισμού που, απ' τη μια μεριά υποβάθμιζε τη γυναίκα ως κόρη της Εύας, και από την άλλη την ανύψωνε στο πρόσωπο της Παναγίας ως οργάνου της σωτηρίας των ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό είναι πολύ ενδιαφέρουσα η μελέτη των αγιολογικών κειμένων της πρώιμης και Μέσης Βυζαντινής περιόδου που αναφέρονται σε βίους αγίων γυναικών.
2. Θεοδώρα (8ος αι.). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (705-711). Ήταν αδελφή του χαγάνου των Χαζάρων και σύζυγος του Ιουστινιανού Β’, τον οποίο παντρεύτηκε όταν ήταν εξόριστος στη Χερσώνα. Όταν ο Ιουστινιανός ανέκτησε με τη βοήθεια των Βουλγάρων τον θρόνο, το 705, η Θεοδώρα πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρέμεινε μαζί με τον γιο της Τιβέριο μέχρι την ημέρα του τραγικού θανάτου του συζύγου και του παιδιού της.
3. Θεοδώρα (815 – 867). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (830-856). Ήταν σύζυγος του Θεόφιλου και μητέρα του Μιχαήλ Γ’. Μετά τον θάνατο του Θεόφιλου ανέλαβε την κηδεμονία του γιου της Μιχαήλ με μια επιτροπή συγγενών και κύριο σύμβουλο τον ικανότατο λογοθέτη του δρόμου, Θεόκτιστο. Ολόκληρη η οικογένεια της Θεοδώρα ανήκε στην παράταξη των εικονολατρών, γι’ αυτό πρώτο μέλημα δικό της και του περιβάλλοντός της, ύστερα από τον θάνατο του Θεόφιλου, ήταν η αναστήλωση των εικόνων. Μετά την απομάκρυνση του εικονομάχου πατριάρχη Ιωάννη του Γραμματικού και την ανάρρηση του εικονολάτρη Μεθόδιου, συγκλήθηκε σύνοδος το 843, που αποφάσισε την αναστήλωση των εικόνων. Έπαυσε έτσι οριστικά ο εικονοκλαστικός αγώνας, που είχε εγκαινιαστεί από τη δυναστεία των Ισαύρων και που δεν συνάντησε πρόσφορο έδαφος, ιδιαίτερα στο περιβάλλον της κυρίως Ελλάδας. Η συνέχιση του αγώνα με τους Άραβες, η αντίδραση των Παυλικιανών της Μικράς Ασίας εναντίον της ορθόδοξης πολιτικής της κυβέρνησης, η οποία προκάλεσε σκληρό διωγμό εναντίον τους, και μια επανάσταση των Σλάβων της Πελοποννήσου –που καταπνίγηκε με ευκολία– ήταν τα κύρια γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά την επιτροπεία της Θεοδώρα. Η μεγάλη δύναμη που απέκτησε την περίοδο αυτή ο σύμβουλός της Θεόκτιστος δημιούργησε την αντίδραση κυρίως του αδελφού της Θεοδώρα, Βάρδα, ο οποίος, σε συνεννόηση με τον νεαρό Μιχαήλ, προκάλεσε τη δολοφονία του (856). Τότε η Θεοδώρα αναγκάστηκε να απομακρυνθεί από τη διοίκηση, την οποία ανέλαβε ο Μιχαήλ Γ’ με τον θείο του Βάρδα. Δύο χρόνια αργότερα η Θεοδώρα αποσύρθηκε σε μοναστήρι.
4. Θεοδώρα (874 – 923). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (920-923). Ήταν σύζυγος του Ρωμανού Α’ του Λεκαπηνού (920-944) και μητέρα των συναυτοκρατόρων Χριστόφορου (920-931), Στέφανου (945) και Κωνσταντίνου (920-945), καθώς και του πατριάρχη Θεοφύλακτου (931-955).
5. Θ. (981 – 1056). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (1042, 1055-56). Ήταν κόρη του Κωνσταντίνου Η’, ο οποίος προόριζε ως σύζυγό της και διάδοχό του στον θρόνο τον Ρωμανό Αργυρό, τον οποίο τελικά παντρεύτηκε η μεγαλύτερη κόρη του, Ζωή (1028). Η Ζωή λίγο αργότερα, με την πρόφαση ότι η Θεοδώρα πήρε μέρος σε συνωμοσία, την έκλεισε σε μοναστήρι. Μετά την ανατροπή του δεύτερου συζύγου της Ζωής, Μιχαήλ Ε’ Καλαφάτη (1041-42), ο λαός αξίωσε να ανεβεί στον θρόνο η Θεοδώρα ως συναυτοκράτειρα. Δεν μοιράστηκαν όμως για πολύ την εξουσία οι δύο αδελφές, γιατί σύντομα η Ζωή ξαναπαντρεύτηκε και έγινε αυτοκράτορας ο σύζυγός της Κωνσταντίνος Θ’ ο Μονομάχος. Το 1055, μετά τον θάνατό του και ενώ είχε ήδη πεθάνει και η Ζωή, οι Βυζαντινοί πρόκριτοι κάλεσαν τη Θεοδώρα στο Μεγάλο Παλάτιο και την ανακήρυξαν προσωρινά αυτοκράτειρα, ωσότου συμφωνήσουν για το πρόσωπο του διαδόχου της. Τελικά, της υπέδειξαν τον Μιχαήλ ΣΤ’ Στρατιωτικό, που στέφθηκε αυτοκράτορας λίγο πριν από τον θάνατό της (1056). Η Θεοδώρα ήταν το τελευταίο μέλος της Μακεδονικής δυναστείας.
6. Θεοδώρα (1240 – 1303). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (1261-82). Ήταν σύζυγος του Μιχαήλ Παλαιολόγου. Μετά τον θάνατό του επιχείρησε να ματαιώσει τα σχέδιά του για την ένωση των Εκκλησιών.
Πηγές:
- Εγκυκλοπαίδεια Δομή
- "The Role of Women in Byzantine Society", JOB 31, 1 (1981) 233-260. και "Observations on the Life and Ideology of Byzantine Women", BF 9 (1985) 59-102.
- Matons Grosdidier de, "La femme dans l' empire byzantine", Histoire mondiale de la femme III, (1967) 11-43.
- Μητερικόν, Θεσσαλονίκη 1996, έκδ.Ησυχαστηρίου Τιμίου Προδρόμου Ακριτοχωρίου, τ. 1-6.
- Patlagean Εv., Pauvrete economique et pauvrete sociale a Byzance 4e-7e siecles, Paris-The Hague 1977, 74-92.
- Sharon Gerstel, The Construction of a Sainted Empress, Byzantine Studies Conference, Abstracts of Papers 23, 1997, 11.
- Talbot A.M., "Late Byzantine Nuns: By Choise or Necessity?", BF 9 (1985) 103-117.
