Η Νεότερη Ελληνική Ιστορία και τα γεγονότα που τη διατρέχουν μέσα από έργα τέχνης της εποχής τους.

Η δολοφονία του Καποδίστρια, πίνακας λαϊκού ζωγράφου (Μουσείο Μπενάκη).
"Μετά τον Καποδίστρια, η μικρή τότε ελεύθερη Πατρίδα μεγάλωσε(...). Ο Βενιζέλος έκανε πράγματι τη Μεγάλη Ελλάδα. Αλλά την Ελλάδα την έκανε ο Καποδίστριας", Κωνσταντίνος Τσάτσος.

Η Κέρκυρα της εποχής της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Υδατογραφία του Καρτράιτ (φωτ. Π. Φ. Χριστόπουλος).

Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια απ’ τους αδελφούς Μαυρομιχάλη, έξω απ’ τον Άγιο Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο. Ελαιογραφία του Τσόκου.

Χρωμολιθογραφία από την πόλη της Κέρκυρας γύρω στα 1820: λιτάνευση ιεράς εικόνος(;) και μπροστά, εορταστές που πυροδοτούν κροτίδες και πυροτεχνήματα. Το νησί, υπό αγγλική κατοχή, βρίσκεται ακόμη στο περιθώριο των ελλαδικών εξελίξεων - και ο Ιωάννης Καποδίστριας δρέπει δάφνες στη ρωσική διπλωματία (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Το Ναύπλιο κατά την εποχή του Καποδίστρια. Στο βάθος, το φρούριο του Παλαμηδίου (Συλλογή Σπ. Μαρκεζίνη).

Η σκηνή της δολοφονίας του Ιωάννη Καποδίστρια στην είσοδο του ναού του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο, πίνακας άγνωστου λαϊκού ζωγράφου (φωτ.: Μουσείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας).

Άποψη του Ναυπλίου και του Αργολικού Κόλπου, λιθογραφία του Peuter.

Το Συνέδριο της Βιέννης (1815).

Εικόνα καθημερινής ζωής από την Αίγινα μεταξύ 1826 - 1827, λίγο πριν από την άφιξη του Καποδίστρια. Στο βάθος η πόλη της Αίγινας, που ο πληθυσμός της έφτανε τότε τις 100.000, και το λιμάνι της. Λιθογραφία του Gr. Hohe, από πίνακα του Κρατσάιζεν (φωτ.: Συλλογή ΜΙΕΤ).

Ναύπλιο. Το Μπούρτζι, στην είσοδο της πόλης, πρώτης πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και έδρας του πρώτου κυβερνήτη της χώρας, Ιωάννη Καποδίστρια. Λιθογραφία του Κρατσάιζεν, φιλοτεχνημένη λίγο πριν από την άφιξη του Κυβερνήτη.

Άποψη της Αθήνας των αρχών του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, από το ύψος του Θησείου. Διακρίνεται ο ατμήλατος συρμός που, από το σταθμό του Θησείου, κατευθύνεται στον Πειραιά. Η επέκταση της γραμμής ως την πλατεία Ομονοίας, με υπόγεια σήραγγα, επί Τρικούπη, διευκόλυνε σημαντικά τη γρήγορη μετακίνηση του κοινού από την Αθήνα στον Πειραιά (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Επιτυχημένο σκίτσο του Θέμου Αννινου, στη σατιρική εφημερίδα "Το Άστυ", της επομένης μιας εκλογικής αναμέτρησης Τρικούπη - Δηλιγιάννη. Ο νικητής Τρικούπης -ως Ολύμπιος Ζευς που κρατεί το άγαλμα της δαφνηφόρου Νίκης- και ο ηττημένος Δηλιγιάννης -ως αιγιφόρος Αθηνά- με το κεφαλαίο Ήτα της... ήττας ανά χείρας.

Αντιτρικουπική προεκλογική γελοιογραφία από περιοδικό του 1885. Η καθιέρωση του δικομματισμού και η εναλλαγή δύο προσωποπαγών κομμάτων στην κυβέρνηση κομματικοποίησε τις προεκλογικές εκστρατείες (φωτ.: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)

Ο Τρικούπης και ο Κουμουνδούρος, σε γελοιογραφία στον Τύπο της εποχής, έτοιμοι να γρονθοκοπηθούν για το θέμα των διαπραγματεύσεων προς απόκτηση νέων, αλύτρωτων εδαφών, εξαιτίας των δισταγμών του δευτέρου μεταξύ ειρήνης και πολέμου.

Προεκλογικό προπαγανδιστικό έντυπο της εποχής των εκλογικών αναμετρήσεων Τρικούπη - Δηλιγιάννη: γύρω από τον Τρικούπη (αριστερά) περιγράφονται τα επιτεύγματα της κυβέρνησης του το 1889 και συγκρίνονται με τις δηλιγιαννικές αυξήσεις στο κόστος ζωής, το 1890. Πίσω από τη μορφή του Δηλιγιάννη διαγράφεται η σκιά μιας ανοικτής παλάμης. Λίγο αργότερα, η χρεοκοπία ήλθε να κόψει κάθε διάθεση για αστεϊσμούς (φωτ.: Συλλογή Κων. Θεοτόκη).

Αξιωματικοί του Πυροβολικού και Ευέλπιδες της πρώτης περιόδου της βασιλείας του Γεωργίου του Α΄ (φωτ.: από τη Συλλογή στολών των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, του Πάνου Αραβαντινού. Μουσείο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας).

Πίνακας του ζωγράφου Κωνσταντίνου Βολανάκη, που εικονίζει την τελετή των εγκαινίων της διώρυγας της Κορίνθου, το 1883, ενώ τα πλοία ετοιμάζονται να κάνουν την πρώτη τους διέλευση (Συλλογή Νέας Εταιρίας Διώρυγας Κορίνθου).

Αναπαραστατικός πίνακας συνεδρίασης της Βουλής, όπου αποθανατίζονται οι κυριότερες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής. Στο βήμα, ο Χαρίλαος Τρικούπης (ελαιογραφία του Κ. Ορλόφ, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Απεικόνιση στολών αξιωματικών και οπλιτών του Πεζικού, του Ιππικού και του Πολεμικού Ναυτικού μεταξύ των ετών 1851 - 1868, πριν από την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων από τον Χαρίλαο Τρικούπη (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Αξιωματικοί και οπλίτες του Πολεμικού Ναυτικού με στολές της εποχής. Η κυβέρνηση Τρικούπη, με την ίδρυση της Σχολής Δοκίμων το 1884 και τη μετάκληση γαλλικής εκπαιδευτικής και οργανωτικής αποστολής, ανέβασε το μορφωτικό επίπεδο των αξιωματικών του Ναυτικού και συνέβαλε στην προσαρμογή τους στις απαιτήσεις των νέων τεχνολογιών του πολέμου (φωτ.: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Νοσοκόμοι, Ιππείς του Πυροβολικού, πεζικάριοι, Εύζωνοι και ιππείς σε σχεδιαγράφημα της εποχής της αναδιοργάνωσης του στρατού στις αρχές της δεκαετίας του 1880 (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Λαϊκή λιθογραφία της εποχής, με τίτλο "Νέον βουλευτήριον Ελλάδος μετά των αντιπροσώπων του 1874 και 1875". Η κυβερνητική παράταξη (δεξιά), με τον πρωθυπουργό Βούλγαρη και τον Δ. Γρίβα πάνω σε βάθρο, προβάλλεται επαινετικά, ενώ η αντιπολίτευση (Δεληγιώργης, Κουμουνδούρος, Ζαΐμης) χλευάζεται ως "αθέμιτος ένωσις" φατριών. Ο δικομματισμός σε σπαργανώδη κατάσταση (φωτ.: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 υπήρξε το ατυχές αποτέλεσμα της σύμπτωσης ενός δυσμενούς κλίματος στο εξωτερικό και μιας απερίσκεπτης πολιτικής στο εσωτερικό, με αποτελέσματα ίσως τραγικά αν η κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη, παραλαμβάνοντας την επικίνδυνη εκκρεμότητα, δεν φρόντιζε να εκτονώσει την κρίση. Στον πίνακα, Τούρκοι λογχοφόροι επιτίθενται σε αμάχους που φεύγουν προς νότο, μετά την κατάληψη της Λάρισας από τις Οθωμανικές δυνάμεις (φωτ.: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Χρωμολιθογραφία εποχής με την ευκαιρία της ένωσης της Επτανήσου με την Ελλάδα, το 1864. Οι διασυνδέσεις του Χαρίλαου Τρικούπη και του φιλελληνικού κομιτάτου του Λονδίνου με εξέχοντες Βρετανούς πολιτικούς βοήθησαν να του εξασφαλιστεί ο ρόλος του διαπραγματευτή στην υπογραφή της συνθήκης παραχώρησης των νησιών από τη Βρετανία στη χώρα μας (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Η άνοδος: Ο Τρικούπης σε γελοιογραφία στον Τύπο της εποχής ως "Αρχάγγελος Χαριήλ", καθυποτάσσει τον πολιτικό του αντίπαλο Αλέξανδρο Κουμουνδούρο. Το 1882, μετά την εκλογική του νίκη της 30ης Δεκεμβρίου 1881, ο Τρικούπης αναλαμβάνει την πρωθυπουργία και εγκαινιάζει μια τριετή διακυβέρνηση μεγάλων έργων και εκσυγχρονισμού της χώρας (φωτ.: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Η πτώση: Ο Τρικούπης σε γελοιογραφία του 1893, που απεικονίζει το λαϊκό "ανάθεμα" για την κήρυξη του ελληνικού δημοσίου σε πτώχευση. Στην ιστορική του αγόρευση στη Βουλή, στις 10 Δεκεμβρίου 1893, ο Τρικούπης υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει ότι, "Δυστυχώς επτωχεύσαμεν", επισφραγίζοντας ρηματικά μια σωρεία ατυχιών και λαθών για τα οποία δεν ήταν ολοσχερώς υπεύθυνος ο ίδιος (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Γελοιογραφία της εποχής από τον "Νέο Αριστοφάνη", με τον Τρικούπη να πνίγεται στα κύματα της λαϊκής εγανάκτησης, που προκλήθηκε από τη φορολογική πολιτική της κυβέρνησης του (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). Η κήρυξη της Ελλάδας σε πτώχευση το 1893 αποδόθηκε από τη δηλιγιαννική αντιπολίτευση αποκλειστικά στην πολιτική δανεισμού και στο κόστος των σημαντικών έργων υποδομής με μακροχρόνια απόδοση, του Χαρίλαου Τρικούπη.

Η Ελλάδα προσωποποιημένη, σε γελοιογραφία που δημοσιεύθηκε στον "Νέο Αριστοφάνη", επιπλήττει τον Τρικούπη και τον Δηλιγιάννη για την πολιτική τους. Οι εναλλαγές των δύο κομμάτων, του τρικουπικού και του δηλιγιαννικού, προκάλεσαν εξωτερικές και οικονομικές περιπέτειες και τη δυσαρέσκεια μέρους της κοινής γνώμης προς τους εκπροσώπους του δικομματισμού (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Γελοιογραφία από τον "Νέο Αριστοφάνη", με τον Τρικούπη "έκπτωτο" και τον Δηλιγιάννη "καβάλα" στην εξουσία (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).
Η φορολογική πολιτική υπήρξε ένας από τους λόγους της λαϊκής δυσαρέσκειας, που οδήγησαν στη συντριπτική εκλογική ήττα του Χαρίλαου Τρικούπη στις εκλογές της 16ης Απριλίου 1895 και στην αποτυχία του ιδίου να εκλεγεί βουλευτής, με αποτέλεσμα να αποχωρήσει οριστικά από την πολιτική.

Ο γάμος του διαδόχου Κωνσταντίνου με τη Σοφία των Χοεντσόλερν, αδερφή του Κάιζερ Γουλιέλμου Β΄, στη Μητρόπολη της Αθήνας, στις 15 Οκτωβρίου 1889. Με την ευκαιρία των γάμων, ο Γερμανός Κάιζερ απένειμε στον Τρικούπη γερμανικό παράσημο, που εκείνος το έκρινε κατώτερο της πρωθυπουργικής του ιδιότητας και αρνήθηκε να το παραλάβει (φωτ.: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Χαρακτηριστική σατιρική εικονογράφηση στο περιοδικό "Νέος Αριστοφάνης", μετά την εκλογική επικράτηση του Χαρίλαου Τρικούπη στις εκλογές της 4ης Ιανουαρίου 1887, με τη λεζάντα: "Της ελευθερίας τ' άνθη είναι δώρον του Θεού, που αυξάνουν φυτευμένα εις τα σπλάχνα του λαού" (φωτ.: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο).

Αξιωματικός και οπλίτες της Χωροφυλακής με στολές της εποχής (φωτ.: Εθνικό Ιστορικό Αρχείο). Οι κυβερνήσεις Τρικούπη επιδίωξαν την καταστολή του εγκλήματος και στην ύπαιθρο, με προσπάθειες συστηματικής αναδιοργάνωσης της χωροφυλακής και απομάκρυνσης από το σώμα των διεφθαρμένων και ανίκανων στοιχείων.

Άποψη της πλατείας Ομονοίας όπως ήταν στη δεκαετία του 1880. Οι πολλές μεταμορφώσεις της ιστορικής πλατείας θα μπορούσαν να θεωρηθούν και δείκτες των ποικίλων εγχειρημάτων εκσυγχρονισμού του νεοελληνικού κράτους.

Η κατάληψη της Χίου και ο βομβαρδισμός του τουρκικού στρατού από τον ελληνικό στόλο, στις 11 Νοεμβρίου 1912. Η συμβολή του ελληνικού στόλου στην τελική έκβαση των πολέμων του 1912 - 1913 υπέρ των συμμάχων υπήρξε καθοριστική. Δρώντας αντιπερισπαστικά επέτυχε διπλό στόχο: να απασχολήσει σημαντικές τουρκικές δυνάμεις και να απελευθερώσει τα ελληνικά νησιά (φωτ.: λαϊκή λιθογραφία εποχής, από το λεύκωμα "Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 - 1913", εκδ. ΙΕΕΕ και ΓΕΣ, Αθήνα 1992).

Ο Εσάτ πασάς παραδίδει τα Ιωάννινα στον Κωνσταντίνο στις 21 Φεβρουαρίου 1913: συμβολική λαϊκή λιθογραφία της εποχής. Στην πράξη, τη νύχτα της 20ης προς 21η Οκτωβρίου οι αντιπρόσωποι του Εσάτ πασά υπέβαλαν στον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο τους όρους παράδοσης της πόλης, που έγιναν δεκτοί και στις 5.30π.μ. διατάχθηκε κατάπαυση του πυρός. Το πρωί της 22ας ο ελληνικός στρατός παρήλασε νικητής στους δρόμους των Ιωαννίνων (φωτ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Η παράδοση της Θεσσαλονίκης από τον Τούρκο διοικητή Χασάν Τακσίν Πασά στον Κωνσταντίνο, στις 26 Οκτωβρίου στο Τοπσίν. "Απέστηλα εκ νέου επίσημον ειδοποίησιν εις τον Βούλγαρον στρατηγόν... ότι πόλις και τουρκικός στρατός παρεδόθησαν εις εμέ, ότι κατέχω την πόλιν... Εντός της νυκτός εισήλθον εις την πόλιν... Πρωίαν ύψωσα επισήμως ελληνικήν σημαίαν", πληροφορεί με επιστολή του της 28ης Οκτωβρίου 1912 ο Κωνσταντίνος τον Βενιζέλο, που αυθημερόν απαντά με "θερμά συγχαρητήρια της κυβερνήσεως" (φωτ.: λαϊκή λιθογραφία επόχής από το λεύκωμα "Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 - 1913", εκδ. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία - Γενικό Επιτελείο Στρατού).

Το "Αλφαβητάρι με τον Ήλιο" και το Αναγνωστικό της Γ' δημοτικού "Τα ψηλά βουνά" του Ζαχαρία Παπαντωνίου, δύο σχολικά βοηθήματα με ξεχωριστή θέση στην ιστορία της φιλελευθεροποίησης και του εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας και των αγώνων για "την κοινήν ομιλουμένην (δημοτικήν) γλώσσαν, απηλλαγμένην παντός αρχαϊσμού". Αυτά τα δύο βιβλία, ακολουθώντας την ταραγμένη διαδρομή του γλωσσικού ζητήματος μέσα από τις συμπληγάδες των πολιτικών σκοπιμοτήτων και των ιδεοληπτικών παραληρημάτων, βρέθηκαν πολλές φορές στα χέρια των μαθητών, μέχρι και το 1974 (φωτ.: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο).

Η δολοφονία του βασιλιά Γεώργιου Α΄, στις 5 Μαρτίου 1913 σε δρόμο της Θεσσαλονίκης, από τον Σερραίο Αλέξανδρο Σχινά υπήρξε ένα δραματικό όσο και σκοτεινό επεισόδιο του ολιγόμηνου διαστήματος από τη λήξη του Α΄Βαλκανικού Πολέμου έως την έναρξη του Β΄Βαλκανικού Πολέμου. Τα κίνητρα του φόνου δεν διαλευκάνθηκαν ποτέ, γιατί ο Σχινάς αυτοκτόνησε πέφτοντας από παράθυρο του ανακριτικού γραφείου. Υπήρξαν φήμες ότι ο δολοφόνος ήταν όργανο των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών και ότι στόχος της πράξης του ήταν η ανάρρηση στο θρόνο του Κωνσταντίνου, θεωρούμενου φιλικά διακειμένου προς τη Γερμανία (φωτ.: λαϊκή λιθογραφία εποχής, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Χαρακτηριστικό σκίτσο του Ελευθερίου Βενιζέλου από τον Τύπο της εποχής (φωτ.: Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου).

Γελοιογραφία του Βενιζέλου στον αντιβενιζελικό Τύπο της εποχής του Εθνικού Διχασμού. Διακωμωδείται ως αρχομανής, με στέμμα και ποιμαντορική ράβδο, ακολουθούμενος από τις πειθήνιες φιγούρες του ναυάρχου Κουντουριώτη και του στρατηγού Δαγκλή. Η σχέση του Βενιζέλου με τον Τύπο ήταν συναισθηματικά φορτισμένη σε εποχές έντονης πολιτικής φόρτισης και απέβη μάλλον ατυχής (φωτ.: Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου).

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε λαϊκή λιθογραφία της εποχής, τη στιγμή της εναντίον του δολοφονικής απόπειρας από δύο Έλληνες απότακτους αξιωματικούς στο Σταθμό της Λυών, στο Παρίσι, ενώ ετοιμαζόταν να επιβιβαστεί στο σιδηρόδρομο για την επιστροφή στην Αθήνα. Δύο μέρες νωρίτερα, στις 28 Ιουλίου, είχε υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών, με την οποία γινόταν πραγματικότητα η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.

Ο Κωνσταντίνος Α΄(1868 - 1922), έφιππος σε πίνακα του Δ. Μπισκίνη (1916). Η αντίθεση του με τις πολιτικές επιλογές του Βενιζέλου, ιδίως ως προς τη διεθνή θέση της χώρας, εκφρασμένη με το διορισμό κυβερνήσεων προσκείμενων στις βασιλικές απόψεις, δημιούργησε οξύτατη διαμάχη μεταξύ των δύο ανδρών, που έπληξε καίρια τα ύψιστα εθνικά συμφέροντα, ιδίως κατά την κρίσιμη περίοδο 1920 - 1922 (φωτ.: Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ - Τοσίτσα, Μέτσοβο).

Η ναυμαχία της Λήμνου, στις 5 Ιανουαρίου 1913 ολοκλήρωσε το έργο της ναυμαχίας της Έλλης εξασφαλίζοντας την κυριαρχία του Αιγαίου, καθώς τα εύστοχα πυρά του ελληνικού θωρηκτού στόλου, με επικεφαλής το "Αβέρωφ", αχρήστευσαν τον τουρκικό θωρηκτό στόλο για όλη τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου (φωτ.: ναυάρχου Κ. Αλεξανδρή, "Η ναυμαχία της Λήμνου", Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος).

"Η μεγάλη μάχη του Λαχανά, στις 21 Ιουνίου 1913". Λαϊκή λιθογραφία της εποχής. Η νίκη των ελληνικών δυνάμεων στην τριήμερη μάχη Κιλκίς - Λαχανά υπήρξε αποφασιστική για την τελική έκβαση του Β' Βαλκανικού Πολέμου: ο ηττημένος βουλγαρικός στρατός αναγκάστηκε να υποχωρήσει προς βορράν, καταδιωκόμενος από τον ελληνικό στρατό, νικητή και στις άλλες σκληρές μάχες που ακολούθησαν (φωτ.: "Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 - 1913", εκδ. ΙΕΕΕ - ΓΕΣ).

"Η μεγάλη μάχη του Δεμίρ - Ισσάρ (Σιδηρόκαστρου) στις 27 Ιουνίου 1913". Λαϊκή λιθογραφία της εποχής. Οι ελληνικές δυνάμεις έκαμψαν την αντίσταση των Βουλγάρων νωρίς το πρωί. Ο αντίπαλος υποχώρησε ανατολικά του Στρυμόνα, εκκενώνοντας το Σιδηρόκαστρο, αφού προέβη σε σφαγές αμάχων (φωτ.: "Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 - 1913", εκδ. ΙΕΕΕ - ΓΕΣ).