Τον προηγούμενο μήνα συμπληρώθηκαν 82 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή και τον ξεριζωμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού από τις εστίες του. Αναρίθμητα είναι τα ανθρώπινα δράματα, που εκτυλίχθηκαν τόσο την εποχή της Καταστροφής, όσο και προγενέστερα, κατά την διάρκεια του Οθωμανικού ζυγού.
Σ' αυτή την οδυνηρή "βίβλο της Μικρασιατικής τραγωδίας", ξεχωριστή θέση κατέχουν οι ιστορίες των ανθρώπων -κυρίως παιδιών- που μέσα στον χαλασμό αποκόπηκαν από τις οικογένειες τους και χάθηκαν τα ίχνη τους. Ορισμένοι εξ αυτών "τροφοδότησαν" τον νεότερο θρύλο των Κρυπτοχριστιανών, ενώ η προσωπική ιστορία άλλων ενέπνευσε λογοτεχνικά έργα, όπως το "Ταμάμα" του κ. Γιώργου Ανδρεάδη.
Σήμερα θα παρουσιάσουμε για πρώτη φορά στο αναγνωστικό κοινό, μία ξεχωριστή περίπτωση. Αφορά έναν Μικρασιάτη Έλληνα ο οποίος σ’ εκείνα τα δύσκολα χρόνια, που ακολούθησαν την Μικρασιατική Καταστροφή, κατάφερε με εντυπωσιακό ζήλο να εντοπίσει στην Ανατολή δεκάδες παιδιά που είχαν χαθεί τα ίχνη τους και να τα επανασυνδέσει με τις οικογένειες τους.
Αυτός ο άγνωστος, με την ηρωική για τις συνθήκες της εποχής δράση, είναι ο Ανάργυρος Φαϊδαλής. Καταγόταν από την Καρβάλη (Gelveri), της Καππαδοκίας. Το επίθετο που κληρονόμησε από τους γονείς του ήταν Κατραντζής. Χάρη στο έργο του ονομάστηκε Φαϊδαλής το οποίο στα Τουρκικά σημαίνει χρήσιμος, στην Κωνσταντινούπολη ασκούσε το επάγγελμα του τυρέμπορου.
Μετά την Καταστροφή όταν καταλάγιασε ο κουρνιαχτός, ταξίδευε συχνά στην Μ. Ασία για επαγγελματικούς λόγους. Εκεί άρχισε να συναντά Έλληνες οι οποίοι είχαν εξισλαμισθεί αναγκαστικά την περίοδο των διωγμών. Με κίνδυνο της ζωής, τους έφερνε στην Κωνσταντινούπολη και τους βοηθούσε να επανακτήσουν την θρησκεία τους. Ήταν παντρεμένος με την Οσία Παπαπαϊσιου είχε δύο παιδιά τον Ζαχαρία και την Μαρίκα. Πολλές μαρτυρίες Ομογενών της Πόλης συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι και ο γιος του Ζαχαρίας συνέχισε το έργο του πατέρα με τον ίδιο ζήλο.
Ο γράφων συνάντησε αρκετά άτομα που έτυχε να γνωρίσουν τον Ανάργυρο Φαϊδαλή. Όλοι όμως έδιναν σχεδόν τις ίδιες γενικές πληροφορίες χωρίς να γνωρίζουν περισσότερες λεπτομέρειες. Το γεγονός αυτό οφείλεται μάλλον στην μυστικότητα την οποία απαιτούσε η δραστηριότητα του κάτι που διατηρήθηκε και από τον γιό του.
Γι’ αυτό, το ντοκουμέντο που δημοσιεύουμε είναι η μοναδική γνωστή γραπτή πηγή που μας πληροφορεί με λεπτομέρειες για την δράση του Φαϊδαλή. Πρόκειται για μία χειρόγραφη επιστολή του ιδίου που απευθύνεται προς τον Έλληνα Πρόξενο της Κωνσταντινούπολης. Κατ’ εκτίμηση είναι γραμμένη την δεκαετία του 1930 κι αποτελεί μία έκκληση προς την Ελληνική πολιτεία για να συμβάλλει στο έργο του.
Κείμενο και αρχείο: Άρης Κυριαζής.
Β
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΦΑΪΝΤΑΛΗ
Εντιμώτατε κ. Πρόξενε
Εσωκλείστως προσφέρω εις τρεις καταλόγους με τας διαφόρους περιπτώσεις των 31 υποδεικνυομένων αλλαξοπιστησάντων με πολύ λυπηράς συνθήκας και αντιξόους περιόδους, έγραψα και στον σχετικόν (θλιβερόν επίλογον) των θυμάτων αυτών της απαισίας εκείνης τραγωδίας της λεγομένης του Πόντου, ίσως εν τω μέτρω των δυνάμεων μου γίνομαι διερμηνεύς προς κατατόπισιν Σας.
Διατελώ μετ’ άκρας υπολήψεως
Ανάργυρος Ρ. Φαϊδαλής
Ο θλιβερός επίλογος
Μετά τήν κατάπαυσιν της ανταρτικής και ανταλλακτικής περιόδου μέχρι το 1924 διεσπάρησαν ανά τα αχανή βάθη της Ανατολής και περισυνελέγησαν υπό διαφόρων Τούρκων εν μικρά ηλικία από 3 μέχρι 10 ετών τα απομεινάρια της ρηθείσης θεομηνίας. Μέχρι της ενηλικιώσεως των υπηρέτησαν έναντι πινακίου φακής ως άλυτες εις διάφορα βοσκικά, γεωργικά κι εις άλλας οτιδήποτε υπηρεσίας και μπόρεσαν να συντηρούμενοι να σώσουν το κεφάλι τους. Όταν όμως ενηλικιώθησαν ήσαν υποχρεωμένοι δια την στρατιωτικήν τους θητείαν επομένως υπήρχε ανάγκη να εφοδιασθούν με βιβλιάρια ταυτότητας (δηλ. Νουφούσια). Άθελα βρέθηκαν προ διαφόρων απαιτήσεων των κρατικών υπαλλήλων.
1ον Η κατ' ευθείαν εις εξισλαμιστικώ τω τρόπω (δηλ. όνομα, επώνυμον, πατρός, μητρός κι ως θρήσκευμα Ισλαμικόν).
2ον Η υπό εξομωτικόν όνομα, Ισλαμικόν δε θρήσκευμα, επώνυμο πατρικό, μητρικό όνομα καθ' εαυτού Ελληνικά.
3ον Άλλοι δε κατ' ευθείαν αρνηθέντες την ταυτότητα τους διά διαφόρους αποχρώντας λόγους έλαβαν κατ' ευθείαν Αρμενικά νουφούσια (καθότι οι Αρμένιοι μη υπαγόμενοι εις την ανταλλαγήν ήσαν απείρακτοι).
4ον Αι δε γυναίκες άλλαι μεν υπανδρεύθησαν μετ' Αρμενίων, άλλαι δε έλαβον κατ' ευθείαν Αρμενικά νουφούσια και διασώθησαν. Δεν θα αναφέρω εδώ περί των εκβιασμών καθότι πολλαί Ελληνίδες υπανδρεύθεισαν δια της βίας μετά Μουσουλμάνων Τούρκων, κι μερικοί εκ των ημετέρων λαβόντες Μουσουλμανίδας φυσικώ τω λόγω η επιμηξία αυτή έφερε αναστατώσεις οικογενειακές, ούτως ώστε τώρα πλέον είναι αδύνατος η απαλλαγή από την περιπλοκήν αυτήν και κατά χιλιάδας εχάθησαν.
Ο σύνδεσμος "ΝΑΖΙΑΝΖΟΣ" των Καρβαλιωτών που εδρεύη στάς Αθήνας με εξυπηρέτησεν πάρα πολύ κι εφάνη εις το ύψος του προορισμού του, καθότι ανέλαβε μετά προθυμίας κι εδημοσίευσε με τον Προσφυγικό κόσμο Αθηνών και την Μακεδονία Θεσ/λονίκη ως και διά του Ελλ. Ερυθρού Σταυρού, και δια των ραδιοφωνικών εκπομπών Αθηνών Θεσ/λονίκης, κι ευρέθησαν πλείσται οικογένειαι, κι εγώ έγινα ο κρίκος της αλληλογραφίας κι αλληλογνωριμίας. Έστειλα κι άλλον κατάλογον ίσως να ευρεθούν κι άλλοι. Λαμβάνω κάθε εβδομάδα αρκετά γράμματα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας οι οποίοι με θερμές παρακλήσεις ζητοήν από εμέ σαν καμμιά σανίδα σωτηρίας να τους βρώ αν είναι δυνατό τους χαμένους των.
Φαντασθήτε κ. Πρόξενε τι χαρά κι αγαλλίαση επροξένησε η υπόθεσις αυτή, διότι ύφερα από 25 - 30 χρόνια να ευρεθούν συγγενολόγια κι σαν μάρτυρες ανεστημένοι να έλθουν εις επικοινωνία σαν να γίνεται καμιά Νεκρανάστασις σε μία οικογένεια, ώ του θαύματος σου Κύριε, κι εγώ μερικές φορές από τη συγκίνησι μου κλαίω. Με τι δυσκολίες αντιπαλαίω δεν μπορώ να σας περιγράψω μιά μόνη περίπτωσι θα σας περιγράψω για να αντιληφθείτε κι εσείς το μέγεθος της πολυπλόκου αυτής εργασίας. π.χ. είναι η περίπτωσις του Γεωργίου Ταρακτζόγλου του ογδόου 8ου της σειράς.
Έχει κατ' ευθείαν Τουρκικό Μουσουλμανικό όνομα με πατέρα Αβδουλλάχ και μητέρα Χαβά δηλ. την πρωτόπλαστο Εύα. Η γυναίκα του είναι η Χαϊκανούς Σαμάν κόρη της Σουρπίκ κι έχουν τρία κορίτσια 13 - 4 - 1 ετών. Ανύπαντροι, αστεφάνωτοι, αβάπτιστες κι χωρίς νουφούσια τα μικρά. Τον μέν Γεώργιον τον έχρισαν διά του αγίου Μύρου, την δε Χαϊκανούς εβαπτίσαμε και την ονομάσαμε Μαρίαν, βεβαίως στα Πατριαρχεία.
Από δέ το δικαστήριο πήραμε του εκχριστιανισμού των τας δικαστικάς αποφάσεις, τώρα θα αποταθούμε στη Δημαρχεία για τον πολιτικό γάμον τους, ήφερα στα Πατριαρχεία για την στέψι τους. Μετά τας δια τυπώσεις αυτάς θα βγάλουμε τα Νουφούσια των μικρών κορασίδων και τελευταία θα τα βαπτίσωμε κι αυτά και τοιουτοτρόπως θα συμπληρωθεί η περιπέτεια της οικογενείας αυτής.
Κατά τον Απόστολον (το μέν πνεύμα πρόθυμον αλλά η σάρξ ασθενής) δηλ. η οικονομική μου κατάστασις δεν έχει περισσοτέρα αντοχή και κατά τον Δημοσθένη άνδρες Αθηναίοι που έλεγε δεί δεί χρημάτων, αυτά με λόγια δεν γίνονται, μέχρι σήμερον εγώ εξ ιδίων μου κατεξοδεύτηκα μέχρι 2 δύο χιλιάδων λιρών, επί τρία χρόνια καταγίνομαι.
Και καθώς μας λέγουν εκατοντάδες οικογένειες υπάρχουν εκεί κι όσο αλληλοακούονται προσπαθούν κι έχουν τον πόθο να έλθουν κι αυτοί. Και το κυριότερο ζήτημα είναι το ζήτημα της ευρέσεως Στέγης και εργασίας. Εγώ οικονομική αντοχή δεν έχω περισσότερη κι σταματώ. Αυτά τα γράφω μετά λύπης οδυνηράς συλλογιζόμενος την αξιοκατάκριτο θέσι των δυστυχών αυτών εγκαταλελειμμένων ομοεθνών μας. Ίλεως αυτών ο θεός.
ο ίδιος
