12) Στ’ Αναπλιού το Παλαμήδι.
Το τραγούδι αυτό αναφέρεται σε μια εκστρατεία, την πρώτη εκστρατεία των Τούρκων για την ανάκτηση του Μοριά. Αφού χωρίς αποτέλεσμα προκάλεσε τους Αλβανούς να παραδώσουν την ακρόπολη του Ναυπλίου, όπου είχαν αποκλειστεί, ο καπετάν πασάς θέλησε να προσβάλει την οχυρή αυτή θέση, αλλά ο στρατός του τράπηκε σε άτακτη φυγή.
13) Ο Γερο-Δήμος. (Ήχος πλάγιος α’, κλέφτικο).
Το γεγονός στο οποίο βασίζεται το τραγούδι αυτό είναι σπάνιο στην ιστορία των Κλεφτών. Οι περισσότεροι οπλαρχηγοί που δοξάστηκαν, χάθηκαν κάτω από τραγικές συνθήκες πριν γεράσουν. Το πρόσωπο του τραγουδιού παρουσιάζεται καταβεβλημένο από τα γηρατειά και τη στιγμή κατά την οποία πεθαίνει από φυσικό θάνατο.
14) Του Κίτσιου η μάνα.
Ο τόπος της σκηνής που περιγράφει το παρακάτω τραγούδι πιθανόν να υποδηλώνει μια ορεινή περιοχή της Θεσσαλίας. Η ζωηρή και τολμηρή του σύνθεση, που δίνει σάρκα και οστά στη σχέση μάνας και γιου, ενθουσίαζε ακόμη και τις Φαναριώτισσες της Κων/πολης, οι οποίες το άκουγαν ευχάριστα, σε κάθε ευκαιρία, να τραγουδιέται από περαστικούς ζητιάνους ή τυφλούς.
Β
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 σφραγίζει την εθνική πορεία των Ελλήνων. Τα θεμέλια στα οποία στηρίχτηκε προετοιμαζόντουσαν επί έναν αιώνα περίπου: Η ιστορική παράδοση του Ελληνικού Έθνους, η πνευματική και οικονομική άνοδος του παροικιακού και του υπόδουλου Ελληνισμού, η διάθεση των φιλελεύθερων ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης, η οργανωτική προετοιμασία απ’ τη Φιλική Εταιρεία, οι κλέφτες και οι αρματωλοί με τον ένοπλο αγώνα τους κατά των Τούρκων, η Εκκλησία με την ανεκτίμητη συμβολή της στη διατήρηση της γλώσσας και της Εθνικής οντότητας του υπόδουλου Γένους, οι δάσκαλοι και οι λόγιοι με το παιδευτικό και συγγραφικό τους έργο, οι έμποροι και οι ναυτικοί με την οικονομική τους δύναμη και κυρίως ο ανώνυμος λαός με τους ηρωισμούς και τις θυσίες του, προετοίμασαν και πραγματοποίησαν την Επανάσταση του 1821.
Όλα τα κοινωνικά στρώματα του ελληνικού λαού συμμετέχουν στη Φιλική Εταιρεία, που χρησιμεύει ως δύναμη κρούσης για την πραγματοποίηση του πόθου των Ελλήνων για ανεξαρτησία και θεμελίωση ενός κράτους που θα στηριζόταν τόσο στις εθνικές μας παραδόσεις, όσο και στις αρχές της ισοπολιτείας και της ελευθερίας, τις οποίες είχε διαδώσει στην Ευρώπη η Γαλλική Επανάσταση.
Ο αγώνας, όμως, των Ελλήνων δεν ήταν εύκολος. Η οθωμανική αυτοκρατορία, παρά τα συμπτώματα παρακμής, διατηρούσε ακόμη τη δύναμή της και οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις, συνασπισμένες στην Ιερή Συμμαχία, ήταν αποφασισμένες να καταπνίξουν κάθε επαναστατικό κίνημα, που θα απειλούσε την ευρωπαϊκή ισορροπία.
Παρά τις δυσμενείς εξωτερικές συνθήκες, το σάλπισμα της Ελευθερίας βρήκε τους Έλληνες συσπειρωμένους για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Κάτω από τη σημαία της Επανάστασης ενώθηκαν προύχοντες και αγρότες, κλεφταρματωλοί και καπεταναίοι, εξέχουσες μορφές της Διασποράς και εκκλησιαστικοί άντρες με την απόφαση να ανακτήσει το έθνος «την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν», καθώς και την παλιά του δόξα.
Οι κρίσιμες φάσεις απ’ τις οποίες πέρασε η Επανάσταση -οι διωγμοί, οι σφαγές, οι εμφύλιες συγκρούσεις- δεν έκαμψαν το φρόνημα των αγωνιστών του ’21: οι επαναστατικές εστίες, που διατηρήθηκαν άσβεστες στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα και στα νησιά, και η συνεχής φροντίδα για την πολιτική οργάνωση των απελευθερωμένων περιοχών επιβεβαίωναν τη θέληση όλων των Ελλήνων να αγωνιστούν μέχρις εσχάτων για την επίτευξη του στόχου που είχαν θέσει οι πρωτεργάτες της εθνεγερσίας.
Οι θυσίες σε αίμα και οι υλικές καταστροφές, οι ηρωισμοί και το πάθος των αγωνιστών για την ελευθερία, προκάλεσαν τη συμπάθεια και το θαυμασμό των λαών της Ευρώπης, που εκδηλώθηκε με το κίνημα του Φιλελληνισμού.
Συγχρόνως, τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων στη βαλκανική χερσόνησο προκαλούσαν τριγμούς στο οικοδόμημα της Ιερής Συμμαχίας και η ανάγκη για λύση του «ελληνικού προβλήματος» γινόταν επιτακτική. Ύστερα από μακρές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, η Ελλάδα κηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος το 1830.
Ο αγώνας των Ελλήνων, μακροχρόνιος, άνισος, με κορυφώσεις ηρωισμού, αλλά και με περιόδους κάμψης και κατάπτωσης, μετά από βαρύτατες θυσίες, κατέληξε στη δημιουργία ελεύθερου κράτους. Γύρω απ’ αυτό το μικρό κράτος θα συγκεντρωθεί, σιγά-σιγά όλος ο Ελληνισμός για να πραγματοποιήσει την ιστορική του πορεία.
Σε κάθε επέτειο της Εθνεγερσίας ξαναθυμόμαστε συλλογικά και ως έθνος με συγκίνηση τον αγώνα των προγόνων μας κατά το 1821. Ο ηρωικός τους αγώνας αποτελεί το έναυσμα για να συνειδητοποιήσουμε, εμείς οι σημερινοί Έλληνες ότι εθνική επιταγή, άμεση και πρωταρχική, είναι η προσπάθεια όλων μας για συνεχή πρόοδο και ανάπτυξη του τόπου και παράλληλο χρέος μας η μόνιμη επαγρύπνηση για τη διαφύλαξη της εθνικής μας ακεραιότητας και την κατοχύρωση της ειρήνης στο νευραλγικό χώρο της Μεσογείου. Πρέπει μέσα απ’ την Παιδεία μας να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι η Ελλάδα είναι μόνιμα ταγμένη «να φυλάσσει Θερμοπύλες» κι ότι το χρέος αυτό δεν είναι υπόθεση μιας πρόσκαιρης επιφυλακής, αλλά σταθερό μέλημα των σημερινών και των αυριανών πολιτών της χώρας μας που, για να μπορεί να διασφαλιστεί, πρέπει απαραιτήτως να συνοδεύεται από συνεχή εγρήγορση και από μια δυναμική παρουσία σε όλους τους τομείς της εθνικής ζωής μέσα στα πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης.
Και για να καταστεί δυνατή η δυναμική μας παρουσία είναι χρέος μας εθνικό να αγωνιζόμαστε για να αποκαταστήσουμε την ιστορική αλήθεια που σκοπιμότητες, βλέψεις και συμφέροντα συνεχίζουν να παραποιούν και να διαστρέφουν, όπως ακριβώς συμβαίνει στην περίπτωση της πανάρχαιας Ελληνικής Μακεδονίας. Ο λαός μας, λαός ιστορικός, είναι πολύ φυσικό να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος σε ό,τι αφορά την ιστορική του κληρονομιά. Θεματοφύλακες μιας μοναδικής στον ευρωπαϊκό χώρο ιστορικής και πολιτιστικής δημιουργίας, δεν είμαστε διατεθειμένοι να την αφήσουμε να γίνει έρμαιο διαφόρων πολιτικών σκοπιμοτήτων. Το μακεδονικό όνομα είναι τμήμα της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας του Ελληνισμού. Οι τεράστιες λαϊκές συγκεντρώσεις της Θεσσαλονίκης, της Μελβούρνης, της Νέας Υόρκης και άλλων πόλεων του εξωτερικού καθώς και τα χιλιάδες ψηφίσματα απ’ όλα τα μέρη του κόσμου αποδεικνύουν πόσο ριζωμένη είναι η αντίληψη αυτή. Δεν είναι, λοιπόν, δυνατόν ο αυτοπροσδιορισμός των Σκοπιανών να καταργήσει το δικό μας προγενέστερο αλλά και ιστορικά καταξιωμένο δικαίωμα χρήσεως του όρου «Μακεδονία».
Η επέτειος της Επανάστασης του 1821, ενισχύοντας την ιστορική μας μνήμη, μας καλεί να φανούμε αντάξιοι των ηρωικών αγωνιστών της, ως γνήσιοι απόγονοί τους. Κάθε φορά που γιορτάζουμε την επέτειό της και φέρνουμε στη μνήμη μας τα ηρωικά κατορθώματα των αγωνιστών του ’21, δοκιμάζουμε έκπληξη και θαυμασμό για την ψυχική δύναμη, την επιμονή και την αντοχή στους αγώνες για την κατάκτηση της ελευθερίας.
Οι επαναστάτες δεν άρπαξαν τα όπλα για να σπάσουν τις αλυσίδες κάποιας πολιτικής εξάρτησης και να αποκαταστήσουν την πολιτική τους ελευθερία. Η επανάσταση του ’21 δεν ήταν δημιούργημα ούτε εξουσιών, ούτε ανώτερων αρχών. Ήταν μια ομόψυχη εξέγερση ολόκληρου του έθνους για να διώξει με τα όπλα από την Ελλάδα τον κατακτητή, ήταν αρχιτεκτόνημα του ενωμένου ελληνισμού.
Β
29 Μαΐου 1453: Ένας πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Όλα έγιναν όπως τα είχαν διαδώσει οι μάντεις του Βυζαντίου, οι προφήτες που μιλούσαν αδιάκοπα για την κακή μοίρα που ζύγωνε, για τις τελευταίες μέρες της Πόλης. Ο πολύπαθος λαός θρήνησε το θεόσταλτο -κατά την πεποίθησή του- κακό.
Οι τέσσερις αιώνες της σκλαβιάς έφερναν πολλά δεινά για τους υπόδουλους. Το γένος κινδύνευσε να αφανιστεί, είτε γιατί τα νεαρά παιδιά τα μάζευαν οι Τούρκοι για να τα κατατάξουν στο στρατό, είτε για να τα πουλήσουν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Ο αποχωρισμός απ’ τις οικογένειες, αλλά και η αβέβαιη τύχη των νεαρών παιδιών προκαλούσαν άφατο πόνο σ’ αυτούς που έμεναν πίσω και αποτέλεσαν το θέμα πολλών θρύλων και θρηνητικών τραγουδιών.
Όμως η μακρόχρονη σκλαβιά δεν κατόρθωσε να εξαλείψει την εθνική συνείδηση των Ελλήνων παρά τη βαρβαρότητα της. Ιδιαίτερα στους δύο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας εκδηλώνεται όλο και πιο συχνά η αντίδραση στον τουρκικό ζυγό με επαναστατικά κινήματα, με αποκορύφωμα το 1821, όταν χωρίς αξιόλογη οργάνωση και προπαρασκευή, χωρίς κάποια ξεχωριστή πολεμική οργάνωση, χωρίς τη δυνατή προσωπικότητα ενός αρχηγού στην αρχή του αγώνα, το ελληνικό έθνος αντιμετώπισε όχι μόνο μια ισχυρή αυτοκρατορία, αλλά και την εχθρική στάση των δυνατών κρατών της γης.
