Βασικές έννοιες της Ιστορίας
Ό,τι ξεχωρίζει την Ιστορία από τις άλλες επιστήμες που ασχολούνται με τον άνθρωπο είναι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δείχνει για το χρόνο που προηγείται και ακολουθεί ένα γεγονός και για τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος των γεγονότων. Ιστορία είναι η σπουδή μιας διαδοχής προσώπων, γεγονότων, καταστάσεων, ιδεών και κοινωνικών δομών που συμβαίνουν σε μια μονοδιάστατη ροή του χρόνου.
Η Ιστορία είναι μέσον με το οποίο οι λαοί μελετούν το παρελθόν τους, εξασφαλίζουν τη συνέχειά τους, διατηρούν τα ιδανικά και την παράδοσή τους. Από την αυγή του πολιτισμού, σχεδόν σε κάθε κοινωνία, η Ιστορία έχει θεωρηθεί ότι διδάσκει τον πολίτη τις κοινές αρετές της συλλογικής ζωής.
Κάθε γεγονός είναι ξεχωριστό, αλλά συνδέεται με τα προηγούμενα και τα επόμενα μ’ ένα περίπλοκο δίκτυο αιτίας αποτελέσματος, τυχαίου-αναγκαίου, όχι με το νόημα φυσικής αναγκαιότητας, αλλά σε συνάρτηση με την ελεύθερη ανθρώπινη παρέμβαση. Το μοναδικό παρόν, ακριβώς όπως και κάθε μοναδικό σημείο στο παρελθόν, είναι ακατανόητο αν δεν συνδεθεί με την ιστορία του, δηλ. με το πώς συντελέστηκε μέσα στις ειδικές κάθε φορά συνθήκες.
Ο τρόπος του σκέπτεσθαι βασίζεται, συνειδητά ή ασυνείδητα, στη συγκέντρωση εμπειριών από το παρελθόν. Οι άνθρωποι έχουν τη μοναδική ικανότητα να ενσωματώνουν στις προσωπικές τους εμπειρίες όχι μόνον τις εμπειρίες των συγχρόνων τους αλλά κι εκείνες των προηγούμενων γενεών.
Ο άνθρωπος, επομένως, έχει ένα εξαιρετικό προσόν που τον διακρίνει από τα άλλα έμβια όντα και του δίνει τη δυνατότητα να κατανοεί καλύτερα το παρόν με τη μελέτη του παρελθόντος κι έτσι να προετοιμάζεται να αντιμετωπίσει το μέλλον.
Ποτέ δυο γεγονότα στη ροή της ιστορίας δεν είναι εντελώς όμοια. Η ομοιότητα όμως κάποιων ιστορικών σχημάτων παρέχει στα άτομα και στις ομάδες την εντύπωση ότι τα γεγονότα επαναλαμβάνονται. Αυτή η σύγχυση προέρχεται από την αναγνώριση των ομοίων στοιχείων μέσα σε ένα γεγονός ή μια κατάσταση.
Οι κοινωνικές αξίες δε βασίζονται σε ένα μοναδικό πρότυπο, αλλά διαφοροποιούνται αισθητά από τόπο σε τόπο, από εποχή σε εποχή και από ομάδα σε ομάδα, ανάλογα με τις συνθήκες της ζωής τους και τις ανάγκες τους, καθώς ο χρόνος κυλά, οι καταστάσεις αλλάζουν και μαζί τους μεταβάλλονται πολλές «στάσεις» και πεποιθήσεις. Αυτοί οι διαφορετικοί τρόποι και οι διαφορετικές στάσεις με τις οποίες αντιμετωπίζουμε και ερμηνεύουμε τη ζωή, μπορεί να θεωρηθούν ως σημεία αναφοράς.
Οι ιστορικές πηγές πρέπει να έχουν εσωτερική και εξωτερική αξιοπιστία. Ένα μεγάλο μέρος από αυτές εκφράζει, σε κάποιον βαθμό τουλάχιστον, τις απόψεις ή τις επιλογές εκείνων που τις διαφύλαξαν.
Στην ιδανική περίπτωση, η Ιστορία ως επιστήμη φέρνει μαζί και συνθέτει όλους τους άλλους τομείς γνώσεων και τις ποικίλες αναλύσεις τους. Και ως μάθημα έχει τόσο πλατιά όρια που της επιτρέπουν να μελετά την περίπλοκη αλληλεπίδραση των κινήτρων, τις αιτίες, τις συγκυρίες, και να αποκαλύπτει την αληθινή, γνήσια ουσία των γεγονότων στη ζωή του ανθρώπου.
Λόγος περί ιστορικού πολιτισμού.
Αντικειμενικά κριτήρια μιας καλής ιστοριογραφίας.
Κατά κοινή παραδοχή όλων των καλών ιστορικών όλων των εποχών (πλην κάποιων Βαλκάνιων και κυρίως Ελλήνων «κριτικών» ιστοριογράφων) η καλή ιστοριογραφία είναι κατά βάση Θουκυδίδεια (Romilly - Ιστορία και λόγος στον Θουκυδίδη). Αυτό γιατί, μεταξύ άλλων: Ο Θουκυδίδης «τείνει στην απόλυτη αντικειμενικότητα του ερευνητή».
Β
Βασικές Ιστορικές Γενικεύσεις
Ο άνθρωπος είναι ικανός να φτιάχνει εργαλεία, να αναπτύσσει τεχνολογία και να δημιουργεί πολιτισμό και με τον τρόπο αυτό να διαμορφώνει τους όρους της ζωής του.
Οι άνθρωποι, για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους:
α) ζουν και εργάζονται σε μικρές ή μεγάλες ομάδες,
β) κάνουν χρήση των φυσικών πόρων που τους είναι προσιτοί,
γ) προσαρμόζονται στις συνθήκες του περιβάλλοντος ή το προσαρμόζουν στα δικά τους μέτρα.
Η πολιτιστική εξέλιξη είναι προϊόν σταθερής, μακροχρόνιας και σκληρής πάλης του ανθρώπου για την κατάκτηση της φύσης και την υπερνίκηση δυνάμεων που στέκουν εμπόδιο στην πρόοδο προς έναν επιθυμητό κόσμο.
Οι ανθρώπινες ομάδες αναπτύσσουν συστήματα αξιών, που ρυθμίζουν την ομαδική και την ατομική συμπεριφορά.
Οι διάφοροι λαοί ανέπτυξαν διαφορετικούς πολιτισμούς και συστήματα αξιών στα πλαίσια διαφορετικών φυσικών και ιστορικών συνθηκών (θρησκευτικών, κοινωνικών, οικονομικών κ.τ.λ.).
Οι λαοί σ' όλες τις εποχές αγωνίστηκαν να διασφαλίσουν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, που είχαν ως τότε κατακτήσει.
Οι κατακτητές με τη βία επιβάλλονται πρόσκαιρα μόνο. Οι κατακτημένοι αργά ή γρήγορα ξεσηκώνονται και κερδίζουν πάλι την ανεξαρτησία τους.
Το ιστορικό παρελθόν κάθε λαού επηρεάζει το παρόν και το μέλλον του.
Τα ιστορικά γεγονότα χαρακτηρίζονται από περίπλοκες αιτιώδεις σχέσεις.
Στη διαδρομή των αιώνων και μέχρι σήμερα, ορισμένα γεγονότα έχουν σταθεί αποφασιστικοί σταθμοί στην πορεία της ανθρωπότητας (κοσμοϊστορικά γεγονότα).
Ο ελληνικός λαός, ένας από τους αρχαιότερους και πιο ζωντανούς λαούς του κόσμου, έχει αποκρυσταλλώσει την εθνική του φυσιογνωμία με βάση τις αξίες που διαμόρφωσε κατά τη μακραίωνη ιστορική του πορεία.
Λαοί, όπως ο ελληνικός, που δημιούργησαν υψηλής ποιότητας πολιτισμό, άσκησαν ευεργετική επίδραση στην ανθρωπότητα.
Β
Βασικοί άξονες μιας σύγχρονης διδασκαλίας κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας
Κατά τη διαπραγμάτευση ιστορικών θεμάτων: έμφαση δίνεται στις ειρηνικές περιόδους και την πολιτιστική δραστηριότητα. Από τους πολέμους προτεραιότητα πρέπει να έχουν οι αμυντικοί και οι απελευθερωτικοί.
Εξαίρονται σε κάθε πρόσφορη περίσταση οι ιδέες της ελευθερίας, της αυτοθυσίας για την πατρίδα και της δικαιοσύνης.
Η προσέγγιση γίνεται με γνώμονα τον απαλλαγμένο από μισαλλοδοξία πατριωτισμό σε αρμονική σύζευξη με το πνεύμα συναδέλφωσης των λαών.
Εξαίρεται η προσφορά ανθρώπων και ομάδων που ευεργέτησαν το κοινωνικό σύνολο.
Ικανή έκταση παραχωρείται στην περιγραφή της ζωής, των ασχολιών και των συνηθειών των ανθρώπων σε κάθε ιστορική περίοδο.
Η χρονική προοπτική είναι απαραίτητη για την ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων.
Όπου είναι δυνατό γίνεται σύνδεση του θέματος με τα γεγονότα του παρόντος.
Περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατόν η παράθεση χρονολογιών, τοπωνυμιών και ονομάτων.
Γίνεται παρεμβολή, σύντομη, εκλεκτών αποσπασμάτων από πηγές με σκοπό την προσέλκυση του ενδιαφέροντος και την καλλιέργεια της τάσης για έγκυρη πληροφόρηση.
