Σκοποί της διδασκαλίας της Ιστορίας ως σχολικό αντικείμενο
Σκοπός του μαθήματος της Ιστορίας είναι να βοηθήσει τα παιδιά:
- Να έρθουν σε πρώτη γνωριμία με τον ιστορικό βίο του ελληνικού έθνους και της ιδιαίτερης πατρίδας τους.
- Να πάρουν μια γενική εικόνα των πιο σημαντικών γεγονότων από την παγκόσμια ιστορία, εκείνων που συνδέονται με την ελληνική ή διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο για τις τύχες του κόσμου.
- Να έχουν μια πρώτη εξοικείωση με τον ιστορικό τρόπο σκέψης για την κατανόηση των αιτιωδών σχέσεων που διέπουν τα ιστορικά φαινόμενα.
- Να κατανοήσουν την ιστορική συνέχεια του Έθνους και την προσφορά του στην εξέλιξη του πολιτισμού.
- Να ασκηθούν στον τρόπο εργασίας και τις τεχνικές που προσιδιάζουν στην ιστορική επιστήμη (συλλογή, ταξινόμηση και έλεγχος ιστορικού υλικού, ερμηνεία χαρτών και σχεδιαγραμμάτων, διατύπωση και επαλήθευση υποθέσεων, συναγωγή αρχών κτλ.).
- Να αναπτύξουν εποικοδομητική στάση απέναντι στην ιστορική μάθηση (περιέργεια και ενδιαφέρον, πνεύμα αντικειμενικότητας, επιθυμία και διεύρυνση των ιστορικών τους γνώσεων).
- Να αξιολογούν σωστά και να φρονηματίζονται από τις δημιουργικές πράξεις, αλλά και από τα σφάλματα των παλαιοτέρων, ώστε να αναπτύξουν τη δυνατότητά τους για συνειδητή και ελεύθερη συμμετοχή στη ζωή του λαού μας και στην ευρύτερη κοινότητα των εθνών.
- Να αναπτύξουν το συναίσθημα της αγάπης προς την Πατρίδα και τα δημοκρατικά ιδεώδη.
Το πολυσχιδές εκπαιδευτικό υλικό που επιλέγεται για μελέτη, ως προς το στόχο και τα βασικά του χαρακτηριστικά, πρέπει να διέπεται από τις παρακάτω γενικές αρχές επιλογής:
Α) Ο συνδυασμός υλικών καταλοίπων-αντικειμένων μελέτης της Αρχαιολογίας και της Ιστορίας της Τέχνης με τις φιλολογικές και ιστορικές πηγές και τα δευτερογενή παραθέματα προσφέρει εποπτεία, σφαιρικότητα, πληρότητα και ζωντάνια στην αποτύπωση και διαγραφή μιας συνολικής-συστημικής προσέγγισης και ερμηνείας πάνω σε μια ιστορική περίοδο.
Β) Πανσπερμία άμεσων και έμμεσων πηγών.
Γ) Πολυσυλλεκτικότητα παραθεμάτων και πηγών.
Δ) Ποικιλία απόψεων - Υποκειμενικές εκτιμήσεις και προσωπικές κρίσεις, παρά την ύπαρξη και εξέταση κοινών πρωτογενών πηγών από τους ιστορικούς-ερευνητές.
Ε) Προσέγγιση ιστορικών ζητημάτων από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Στ) Ζωντάνια, αμεσότητα πηγών, και κειμενικών και εικονογραφικών ή απεικονιστικών-υλικών, γενικότερα.
Β
Η Επιστήμη της Ιστορίας: ορισμοί, αξία & σημασία της, πηγές της
- Ίστωρ: γνώστης του παρελθόντος
- «όλβιος, όστις της Ιστορίης έσχε μάθησιν»
- Προϊστορία, Πρωτο-ιστορία, Ιστορία, γραφή
- Πηγές: «άφωνα» μνημεία, κείμενα, προφορική παράδοση, οπτικοακουστικό υλικό
- Βοηθητικές Επιστήμες της Ιστορίας
- Παράγοντες Ιστορικής ζωής: έδαφος, κλιματολογικές συνθήκες, υδατογραφία, γεωγραφική θέση, φυλετικός παράγοντας, κοινωνική διάρθρωση, οικονομικός παράγοντας, πολιτιστικός παράγοντας, ρόλος προσωπικότητας
- Στοιχεία του ιστορικού γεγονότος: τόπος, χρόνος, τρόπος, αφορμή, αίτια, αποτελέσματα
- Ιστορικό «είναι» – ιστορικό «γίγνεσθαι».
Ιστορικές γενικεύσεις
Ιστορικές επιδράσεις
Καθήκον του Ιστορικού
Φάσεις του Ιστορικού έργου
Γεωλογικοί Αιώνες: κοσμολογικοί – προγεωλογικοί, καινοζωικός αιώνας
Διαίρεση της Προϊστορίας:
α) παλαιολιθική εποχή (κατώτερη, μέση, ανώτερη),
β) μεσολιθική εποχή,
γ)νεολιθική εποχή,
δ)εποχή του χαλκού, πρωτο-ιστορία (έως 1.100 π.Χ.)
Τύποι ανθρώπων: Σινάνθρωπος, άνθρωπος του Νεάντερταλ, «σοφός» άνθρωπος, έμφρων ή σύγχρονος άνθρωπος.
Β
Ο άνθρωπος κατασκευαστής, ο σύγχρονος άνθρωπος, ο άνθρωπος παραγωγός, χρήστης μετάλλων. Η ζωή στη Μινωική Κρήτη και τις Μυκήνες
- Το φυσικό περιβάλλον, οι αλλαγές που έγιναν και η ζωή του ανθρώπου μέσα σ' αυτό.
- Επινόηση από τον άνθρωπο ενός γενικού εργαλείου. Η ανακάλυψη της φωτιάς. Η πρώτη μορφή οικογενειακής ζωής. Η εφεύρεση του τσεκουριού (τσεκούρι / πέλεκυς=σύμβολο εξουσίας-σχετικοί μύθοι).
- Εφεύρεση νέων εργαλείων και όπλων.
- Ανιμισμός, ζωγραφική και μαγεία, πεποιθήσεις, πίστεις.
- Αντίδραση του ανθρώπου στη νέα κρίση που προκαλούν αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον.
- Επιλογή τόπων εγκατάστασης, εξημέρωση ζώων και καλλιέργεια της γης.
- Οι πρώτοι οικισμοί. Χαρακτηριστικοί οικισμοί στην Ελλάδα.
- Ανακάλυψη του χαλκού και άλλων μετάλλων. Χρήση τους στην κατασκευή εργαλείων, όπλων, σκευών, κοσμημάτων κ.τ.λ.
- Η εξέλιξη στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία.
- Η διαφορετική εξέλιξη της ζωή στα νησιά του Β. Αιγαίου, τις Κυκλάδες και την Ηπειρωτική Ελλάδα. Σχετικοί μύθοι.
Β
Ένα τσεκούρι στα χέρια του ανθρώπου
Μια σπουδαία κατάκτηση του ανθρώπου της κατώτερης παλαιολιθικής εποχής υπήρξε η εφεύρεση του τσεκουριού. Δεν ξέρουμε πόσες χιλιάδες χρόνια χρειάστηκε ο άνθρωπος για να φτάσει σ' αυτή την κατάκτηση. Ωστόσο, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι τόσο τη φωτιά όσο και το τσεκούρι, τα χρησιμοποιούσε ήδη πριν από 700.000 χρόνια. Ο άνθρωπος το εργαλείο αυτό ίσως να μην το χρησιμοποίησε ως όπλο εναντίον των συνανθρώπων του. Εκείνη την απώτατη εποχή υποθέτουμε πως η ζωή με τους ομοίους του ήταν πιο ειρηνική, αφού είχε λιγότερα πράγματα να μοιράσει μαζί τους, μιας και δεν είχε ακόμη έντονο το αίσθημα της ιδιοκτησίας. Χρησιμοποιούσε όμως το τσεκούρι εναντίον των ζώων, που του έδιναν τροφή, στοιχειώδη ενδυμασία και τα κόκαλά τους για την κατασκευή εργαλείων και σκευών.
Αυτό το «πολύπλοκο» για την εποχή του εργαλείο, το τσεκούρι, δείχνει ακόμα μια αξιοσημείωτη ανάπτυξη σκέψης. Το τσεκούρι (πέλεκυς) πολλαπλασίασε αφάνταστα τις ικανότητες του ανθρώπου, δίνοντάς του συνάμα αυτοπεποίθηση.
Β
Η συνομιλία του ανθρώπου με τη φύση μέσω του μάγου
Στην ανώτερη παλαιολιθική εποχή που το κυνήγι ήταν η σημαντικότερη δραστηριότητα του ανθρώπου, συντελέστηκε η «ανακάλυψη» της φύσης απ' τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος προσπάθησε να κάνει, κατά κάποιο τρόπο, μια συμφωνία με το περιβάλλον του, για να μπορέσει να ξεπεράσει τα εμπόδια που συναντούσε. Το πρώτο βήμα γι' αυτή την πραγματοποίηση ήταν η εξομοίωση του περιβάλλοντός του μ' αυτόν. Φαντάστηκε πως ο γύρω του κόσμος ήταν όντα που συμπεριφέρονταν όπως εκείνος. Αυτή είναι η αντίληψη που ονομάστηκε ανιμισμός (από τη λατινική λέξη animus = ψυχή), που «βλέπει» τον κόσμο να αποτελείται από αναρίθμητες ζωντανές υπάρξεις.
Ο άνθρωπος της ανώτερης παλαιολιθικής εποχής χρειάστηκε να προβληματιστεί πολλές φορές για τις αιτίες αυτών που συνέβαιναν γύρω του. Και τότε εμφανίστηκε αυτός, που με την ιδιαίτερη ευαισθησία του, με τις μαγικές του δυνάμεις επικοινωνούσε με τη φύση και δάμαζε τα οργισμένα πνεύματα: ο μάγος. Και ήταν φυσικό, με το πέρασμα του χρόνου, ο μάγος να γίνει ο αρχηγός της μικρής εκείνης κοινωνίας ή ο πιο σεβάσμιος σύμβουλος των αρχηγών.
