Θέματα Ιστορίας της Τέχνης.
1) Ποια υπήρξε η συμβολή του Giotto στην τέχνη της Ευρωπαϊκής ζωγραφικής;
2) Να περιγράψετε τα χαρακτηριστικά της γοτθικής γλυπτικής.
3) Να περιγράψετε τα χαρακτηριστικά των γοτθικών καθεδρικών ναών.
4) Να εκθέσετε τις απόψεις σας για την προσφορά του Giotto στην ευρωπαϊκή τέχνη.
5) Να αναλύσετε τα βασικά χαρακτηριστικά της ζωγραφικής κατά την περίοδο της Αναγέννησης.
6) Ποια υπήρξε η συμβολή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στην ανανέωση της Ευρωπαϊκής ζωγραφικής;
7) α. Να εξηγήσετε τους παρακάτω όρους: Μανιερισμός, Rococo, Κλασσικισμός.
β. Στη συνέχεια να δημιουργήσετε ένα δικό σας κείμενο που να τους εμπεριέχει. (Υπό την προϋπόθεση να «στέκει» λογικά απ’ την άποψη της ιστορίας της τέχνης).
8) Να επισημάνετε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στην Αναγέννηση και στην τεχνοτροπία Baroque.
9) Λαμβάνοντας υπ’ όψη το παρακάτω κείμενο του Άρνολντ Χάουζερ, να σχολιάσετε τη σημασία της κοινωνικής ανόδου των καλλιτεχνών ως φαινομένου της ευρωπαϊκής νοοτροπίας.
«Το κοινωνικό ανέβασμα των καλλιτεχνών εκφράζεται πρώτ’ απ’ όλα στις αμοιβές που παίρνουν... Ο Μικελάντζελο παίρνει 3.000 δουκάτα για τις ζωγραφιές στην οροφή του Σίξτειου παρεκκλησίου... Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι εισπράττει στο Μιλάνο ετήσιο μισθό 2.000 δουκάτων, ενώ στη Γαλλία παίρνει 35.000 φράγκα το χρόνο. Οι διάσημοι δάσκαλοι του 16ου αιώνα, ιδιαίτερα ο Ραφαήλ και ο Τισιανός, απολαύουν αξιόλογο εισόδημα και κάνουν αρχοντική ζωή. Ο τρόπος ζωής του Μικελάντζελο είναι εξωτερικά σεμνός, είναι αλήθεια, αλλά και το εισόδημά του είναι υψηλό κι όταν αρνιέται να δεχτεί πληρωμή για τη δουλειά του στον Άγιο Πέτρο είναι κιόλας πλούσιος. Κοντά στην αυξανόμενη ζήτηση έργων τέχνης και στη γενική άνοδο των τιμών, το γεγονός ότι κατά το γύρισμα του αιώνα η παπική αυλή προβάλλει περισσότερο στην αγορά τέχνης και γίνεται σοβαρότερος αντίπαλος για το φλωρεντινό φιλότεχνο κοινό, πρέπει να είχε μέγιστη επίδραση πάνω στο ανερχόμενο επίπεδο των αμοιβών των καλλιτεχνών. Σειρά ολόκληρη καλλιτεχνών μετακινείται τώρα από τη Φλωρεντία στη μεγαλόθυμη Ρώμη...».
Άρνολντ Χάουζερ, Κοινωνική ιστορία της τέχνης, σελ. 77-78.
Σιμόνε Μαρτίνι και Λίππο Μέμμι. Ευαγγελισμός, 1333, Φλωρεντία, Πινακοθήκη Ουφίτσι (το έργο προοριζόταν για την Αγία Τράπεζα του καθεδρικού ναού της Σιέννας).
«Ανάγνωση» εικόνας:
«Ο πίνακας παριστάνει τον Ευαγγελισμό τη στιγμή που ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κατεβαίνει από τον ουρανό για να χαιρετήσει την Παρθένο και βλέπουμε να βγαίνει από το στόμα του το Χαίρε, Κεχαριτωμένη. Στο αριστερό του χέρι κρατάει κλαδί ελιάς, σύμβολο ειρήνης. Το δεξί του χέρι είναι ανασηκωμένο σαν να πρόκειται να μιλήσει. Έχει βρει την Παναγία να διαβάζει. Η εμφάνιση του αγγέλου την αιφνιδίασε. Αποτραβιέται με μια κίνηση δέους και ταπεινοφροσύνης, ενώ γυρίζει να κοιτάξει τον ουρανό αγγελιοφόρο. Ανάμεσά τους ένα βάζο με λευκά κρίνα, σύμβολα παρθενιάς, και ψηλά, στην κεντρική οξυκόρυφη αψίδα, η περιστερά, σύμβολο του Αγίου Πνεύματος, περιτριγυρισμένη από τετραπτέρυγα Χερουβείμ...».
Ε. Η. Γκόμπριτς, Ιστορία της Τέχνης, σελ. 160-169.
Η θέση του Τζιόττο στην κοινωνία.
Η φήμη του Τζιόττο απλώθηκε παντού. Οι Φλωρεντινοί ήταν περήφανοι γι’ αυτόν. Ενδιαφέρονταν για τη ζωή του και ήταν πολλά τα ανέκδοτα που κυκλοφορούσαν για το πνεύμα του και την επιδεξιοσύνη του. Και αυτό ήταν κάτι καινούργιο. Τίποτα τέτοιο δεν είχε συμβεί ως τότε. Ακόμη και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες δεν ενδιαφέρονταν και τόσο ν’ αποκτήσουν φήμη. Πολύ συχνά δεν υπέγραφαν και τα έργα τους. Και από αυτή επίσης την άποψη, ο φλωρεντινός Τζιόττο εγκαινιάζει ένα εντελώς νέο κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης. Από εκεί και πέρα η ιστορία της τέχνης, αρχικά στην Ιταλία και αργότερα σε άλλες χώρες, είναι η ιστορία των μεγάλων καλλιτεχνών.
Ε. Η. Γκόμπριτς, Ιστορία της Τέχνης, σελ. 153-154.
Ο 13ος και 14ος αιώνας.
Οι αιώνες 13ος και 14ος είναι η εποχή που ολοκληρώνεται η γοτθική τέχνη. Αποπερατώνονται οι γοτθικοί ναοί που άρχισαν τον προηγούμενο αιώνα, ενώ κτίζονται και πολλοί άλλοι σε όλη την Ευρώπη. Η γοτθική ζωγραφική αναπτύσσεται σημαντικά και εκκοσμικεύει τα θρησκευτικά θέματα, στα οποία αντανακλάται η φεουδαρχία και η αναπτυσσόμενη αστική τάξη. Εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη κατά τον 14ο αιώνα και είναι γνωστή ως διεθνής γοτθικός ρυθμός. Το σημαντικότερο κέντρο είναι η Σιέννα της Ιταλίας (Σχολή της Σιέννας) με γνωστότερο ζωγράφο τον Ντούτσιο ντι Μπουονινσένια ή απλώς Ντούτσιο (1255-1318), ο οποίος στην περίφημη σύνθεσή του Μεγαλοπρέπεια (Maesta) απεικονίζει την Παναγία ως κοσμική αρχόντισσα. Σύγχρονός του και συμπατριώτης του είναι ο διάσημος Τσιμαμπούε, επηρεασμένος περισσότερο από τη βυζαντινή παρά από τη γοτθική τέχνη. Σημειωτέον ότι η βυζαντινή ζωγραφική επηρεάζει την ιταλική κατά το 13ο αι. σε βαθμό, ώστε να θεωρείται η τελευταία ως ανολοκλήρωτη μορφή της βυζαντινής ζωγραφικής.
Ο Τζιόττο (1266-1337), μαθητής του Τσιμαμπούε, είναι ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους στην ιστορία της τέχνης. Απομακρύνεται τόσο από τη βυζαντινή παράδοση, όσο και από τη γοτθική ζωγραφική και σηματοδοτεί την αρχή της νεότερης ζωγραφικής. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία, ζωή, αυθορμητισμό και το ανθρώπινο δράμα αποδίδεται ελεύθερα, με ειλικρίνεια και λιτότητα, ενώ αξιοθαύμαστη είναι η οργάνωση των συνθέσεών του. Το αριστούργημά του είναι οι τοιχογραφίες στο παρεκκλήσιο της Αρένας στην Πάδουα. Εκτός από ζωγράφος ήταν γλύπτης και αρχιτέκτονας και αυτός άρχισε να κατασκευάζει το περίφημο κωδωνοστάσιο (Campanile) του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας.
Β
Το Κουατροτσέντο. Οι ένδοξοι πρόδρομοι της Αναγέννησης.
Η προοπτική.
Ο 15ος αιώνας στην ιταλική τέχνη είναι γνωστότερος ως Κουατροτσέντο (Quattrocento, από το ιταλ. Quattro = 4 & cento = 100, δηλ. 400), που προτιμούσαν να χρησιμοποιούν οι ιταλοί καλλιτέχνες, αναφερόμενοι στον 15ο αιώνα. Ονομάζεται και Πρώιμη Αναγέννηση, ενώ πολλοί τον εντάσσουν στην καθαυτό Αναγέννηση μαζί με τον 16ο αι. Οπωσδήποτε η τέχνη του Κουατροτσέντο έχει περισσότερα αναγεννησιακά παρά μεσαιωνικά γνωρίσματα, αν και ορισμένοι τη χαρακτηρίζουν και ως την τελευταία φάση της μεσαιωνικής τέχνης. Όμως, δεχόμενοι ως ορόσημο το 1450, όταν κυκλοφορούν και τα πρώτα θεωρητικά βιβλία για την προοπτική και γεννιούνται οι τρεις κορυφαίοι αναγεννησιακοί ζωγράφοι, έχουμε Αναγέννηση και όχι Μεσαίωνα. Οπωσδήποτε και οι καλλιτέχνες του Κουατροτσέντο που έζησαν πριν από αυτούς, υπήρξαν πρωτοπόροι.
Τον 15ο αιώνα η ιταλική τέχνη, με κέντρο τη Φλωρεντία, διαφοροποιείται ριζικά από τη βυζαντινή παράδοση, παίρνει το προβάδισμα στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης και αποτελεί την πρώτη φάση της νεότερης τέχνης.
Αρχιτεκτονική. Ο Μπρουνελέσκι (1377-1446), φλωρεντινός, θεωρείται ως ο σπουδαιότερος πρόδρομος της Αναγέννησης. Κατασκεύασε τον περίφημο τρούλο του καθεδρικού ναού της Παναγίας των Λουλουδιών (Santa Maria del Fiore) και το ανάκτορο Πίττι στη Φλωρεντία. Ο Αλμπέρτι (1404-1472) είναι πολυσύνθετο πνεύμα (αρχιτέκτονας, ζωγράφος, γλύπτης, συγγραφέας, μουσικός), όπως ήταν οι κορυφαίοι αναγεννησιακοί καλλιτέχνες, και έκτισε ναούς και ανάκτορα στη Φλωρεντία και σε άλλες πόλεις. Υπήρξε και μεγάλος θεωρητικός της τέχνης, συγγραφέας τριών πρωτοποριακών πραγματειών για την τέχνη (Περί οικοδομικής τέχνης, Περί του αγάλματος, Περί ζωγραφικής). Είναι ο κατ’ εξοχήν εισηγητής της προοπτικής στην τέχνη (Ο κύβος του Αλμπέρτι). Τη θεωρία του για την τέχνη συμπλήρωσε αργότερα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι.
Γλυπτική. Δύο είναι οι μεγαλύτεροι γλύπτες της εποχής: Ο Λορέντσο Γκιμπέρτι (1378-1455), γλύπτης, αρχιτέκτονας και ζωγράφος, είναι ιδιαίτερα γνωστός για τα ανάγλυφα αριστουργήματά του σε δυο πόρτες του Βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας. Η μια από αυτές αποπερατώθηκε το 1452 και ονομάστηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο Πόρτα του Παραδείσου.
Η Αναγέννηση στα Γράμματα και τις τέχνες (1450 περ.- 1600 περ.).
Η πραγματική Αναγέννηση στα Γράμματα και τις Τέχνες αρχίζει μετά το 1450, όπως είδαμε, και ολοκληρώνεται γύρω στα 1600, όταν εμφανίζεται ο μανιερισμός. Παρόλο που ο όρος «Αναγέννηση» αναφέρεται κυρίως στις εικαστικές τέχνες, εντούτοις πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική κίνηση που κύρια χαρακτηριστικά της είναι το ξαναγέννημα των αξιών της Κλασικής Αρχαιότητας που είχαν περιπέσει σε λήθαργο κατά τον Μεσαίωνα. Το πνεύμα των σκεπτόμενων ανθρώπων απελευθερώνεται από τη μονομέρεια της θρησκευτικής μεσαιωνικής σκέψης και γίνεται πιο φιλελεύθερο, δημιουργικό, ερευνητικό. Παρόλο που εμπνέονται από τον αρχαίο κόσμο, στόχος τους είναι το μέλλον και οι επαναστατικές τους επινοήσεις σε όλους τους τομείς της επιστήμης, της τέχνης και της λογοτεχνίας εισάγουν πανηγυρικά την Ευρώπη στην περιπέτεια του νεότερου πολιτισμού της.
Την πνευματική αυτή έκρηξη ευνόησαν πολλοί παράγοντες, από τους οποίους οι σπουδαιότεροι είναι η οικονομική ακμή των ιταλικών πόλεων και των ηγεμόνων τους, η δράση των ελλήνων λογίων που κατέφυγαν στην Ιταλία και δίδαξαν τα ελληνικά γράμματα και, φυσικά, η εφεύρεση της τυπογραφίας, γύρω στο 1450, από τον Γουτεμβέργιο.
Εντούτοις, παρά τη δύναμη των νέων ιδεών, αυτές, καθώς και οι δημιουργίες στα Γράμματα και τις Τέχνες, παρέμειναν για μακρό χρονικό διάστημα προνόμιο των πλουσίων αρχόντων και εμπόρων, γιατί και το βιβλίο για αιώνες εξακολουθούσε να μην είναι προσιτό στα μεσαία και κατώτερα στρώματα. Η μεγάλη πλειοψηφία του αγράμματου λαού εξακολουθούσε να εμφορείται από τις παλιές ιδέες, γι’ αυτό και αντέδρασε με φανατισμό και βιαιότητες στις καινοτομίες και τις νέες αντιλήψεις (π.χ. Σαβοναρόλα).
Η μεγάλη αλλαγή ήταν εμφανής και στον τρόπο ζωής. Πρότυπο ανθρώπου είναι πια ο καθολικός άνθρωπος (homo universalis), δηλ. ο ολοκληρωμένος και με πολλαπλά ενδιαφέροντα πολυδιάστατος άνθρωπος. Οι ισχυροί του χρήματος συνειδητοποίησαν ότι για την κοινωνική τους προβολή χρειάζονται και άλλοι παράγοντες, όπως η συναναστροφή στα σαλόνια τους με λόγιους και καλλιτέχνες, η αγορά έργων τέχνης, η φιλοτέχνηση των προσωπογραφιών τους κ.ο.κ. Έτσι αναβαθμίστηκε και η θέση των ανθρώπων του πνεύματος.
Η Αναγέννηση είχε μεν αφετηρία τα μεγάλα ιταλικά κέντρα Φλωρεντία, Ρώμη, Μιλάνο, Βενετία, διαδόθηκε όμως γρήγορα σε όλη την Ευρώπη.
Β
Η τέχνη στην Ιταλία.
Αρχιτεκτονική. Η αναγεννησιακή αρχιτεκτονική είναι έντονα επηρεασμένη από την κλασική αρχιτεκτονική, με κυριότερα χαρακτηριστικά την ακρίβεια των αναλογιών και την αρμονία που πιστεύεται ότι οδηγούν στην τελειότητα. Η ελληνορωμαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση καταφαίνεται, επίσης, στη χρήση των αετωμάτων, των μετοπών, των ζωφόρων, των κιονοκράνων, των κιόνων και πεσσών, των προσωπείων, των μεταλλείων κ.ο.κ. Όλα αυτά συνιστούν τον αναγεννησιακό αρχιτεκτονικό ρυθμό.
Για να πραγματοποιήσει το μεγαλεπήβολο οικοδομικό πρόγραμμά του, ο πάπας Ιούλιος Β΄ χρησιμοποίησε τους αρχιτέκτονες Μπραμάντε (1444-1514) και Μιχαήλ Άγγελο. Ο πρώτος έκαμε τα σχέδια του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη και ο δεύτερος τον αποπεράτωσε. Αυτοί οι δυο είναι οι μεγαλύτεροι αρχιτέκτονες της καθαυτό Αναγέννησης, αλλά και ο Ανδρέας Παλλάντιο έδωσε σωστές λύσεις σε μεγάλα αρχιτεκτονικά προβλήματα (για παράδειγμα, η κατασκευή δεύτερου ορόφου στα αναγεννησιακά κτήρια).
Β
Η κοινωνική άνοδος των καλλιτεχνών.
Το κοινωνικό ανέβασμα των καλλιτεχνών εκφράζεται πρώτ’ απ’ όλα στις αμοιβές που παίρνουν... Ο Μικελάντζελο παίρνει 3.000 δουκάτα για τις ζωγραφιές στην οροφή του Σίξτειου παρεκκλησίου... Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι εισπράττει στο Μιλάνο ετήσιο μισθό 2.000 δουκάτων, ενώ στη Γαλλία παίρνει 35.000 φράγκα το χρόνο. Οι διάσημοι δάσκαλοι του 16ου αιώνα, ιδιαίτερα ο Ραφαήλ και ο Τισιανός, απολαύουν αξιόλογο εισόδημα και κάνουν αρχοντική ζωή. Ο τρόπος ζωής του Μικελάντζελο είναι εξωτερικά σεμνός, είναι αλήθεια, αλλά και το εισόδημά του είναι υψηλό κι όταν αρνιέται να δεχτεί πληρωμή για τη δουλειά του στον Άγιο Πέτρο είναι κιόλας πλούσιος. Κοντά στην αυξανόμενη ζήτηση έργων τέχνης και στη γενική άνοδο των τιμών, το γεγονός ότι κατά το γύρισμα του αιώνα η παπική αυλή προβάλλει περισσότερο στην αγορά τέχνης και γίνεται σοβαρότερος αντίπαλος για το φλωρεντινό φιλότεχνο κοινό, πρέπει να είχε μέγιστη επίδραση πάνω στο ανερχόμενο επίπεδο των αμοιβών των καλλιτεχνών. Σειρά ολόκληρη καλλιτεχνών μετακινείται τώρα από τη Φλωρεντία στη μεγαλόθυμη Ρώμη...
Άρνολντ Χάουζερ, Κοινωνική ιστορία της τέχνης, σελ. 77-78.
Λεονάρντο ντα Βίντσι, Μόνα Λίζα (ή Τζοκόντα), ελαιογραφία σε μουσαμά, 77 Χ 53 εκ. Λούβρο.
Αυτό που μας εντυπωσιάζει αμέσως είναι η ζωντάνια της Μόνα Λίζας. Μοιάζει πράγματι σαν να μας κοιτάζει και να έχει δική της γνώμη. Σαν ζωντανό πλάσμα, φαίνεται κι αυτή ν’ αλλάζει μπροστά στα μάτια μας και να μοιάζει λίγο διαφορετική όποτε την ξαναβλέπουμε. Ακόμη και σε φωτογραφίες του πίνακα έχουμε αυτή την περίεργη αίσθηση, αλλά στο πρωτότυπο, στο Μουσείο του Λούβρου, το έργο είναι σχεδόν απόκοσμο. Κάποτε η Μόνα Λίζα φαίνεται να μας κοροϊδεύει και κάποτε πάλι διακρίνουμε κάτι σαν θλίψη στο χαμόγελό της... Όταν μας κοιτάζει η Μόνα Λίζα, δεν είμαστε ποτέ σίγουροι για τη διάθεσή της. Η έκφρασή της μας διαφεύγει πάντα...
Ε. Η. Γκόμπριτς, Ιστορία της Τέχνης, σελ. 227-228.
Μιχαήλ Άγγελος,Η δημιουργία του Αδάμ, τοιχογραφία, Καπέλα Σιξτίνα, Βατικανό.
Ο τρόπος με τον οποίο ο Μιχαηλάγγελος κατόρθωσε να κάνει το άγγιγμα του θεϊκού χεριού κέντρο και οπτική εστία της εικόνας και το πώς μας έδωσε να καταλάβουμε την έννοια της παντοδυναμίας με την άνεση και τη δύναμη της χειρονομίας της δημιουργίας, είναι ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα στην τέχνη.
Ε. Η. Γκόμπριτς, Ιστορία της Τέχνης, σελ. 234.
Ραφαήλ, Ο θρίαμβος της Γαλάτειας, τοιχογραφία, 229 Χ 225 εκ., Βίλα Φαρνεζίνα, Ρώμη, 1512- 1514.
Το θέμα του ήταν παρμένο από ένα ποίημα του φλωρεντινού ποιητή Angelo Poliziano που είχε επίσης εμπνεύσει τη «Γέννηση της Αφροδίτης» του Μποττιτσέλι. Οι στίχοι αυτοί περιγράφουν μια σκηνή όπου ο άξεστος Κύκλωπας, ο Πολύφημος, τραγουδά ένα ερωτικό τραγούδι στην όμορφη Νηρηίδα Γαλάτεια, ενώ εκείνη, πάνω σ’ ένα άρμα που το σέρνουν δυο δελφίνια, φεύγει πάνω στα κύματα κοροϊδεύοντας τον Κύκλωπα για το αδέξιο τραγούδι του, τριγυρισμένη από μια εύθυμη παρέα, θεότητες της θάλασσας και νύμφες... Όση ώρα και να κοιτάξουμε αυτή την όμορφη, χαρωπή παράσταση, πάντα ανακαλύπτουμε νέες ομορφιές στην πλούσια και περίπλοκη σύνθεσή της. Κάθε μορφή μοιάζει ν’ αντιστοιχεί σε κάποια άλλη, κάθε κίνηση να απαντά σε μια αντίθετη κίνηση...
Ε. Η. Γκόμπριτς, Ιστορία της Τέχνης, σελ. 240-242.
Λεονάρντο ντα Βίντσι: «Πώς να ζωγραφίσετε μια καταιγίδα».
Αν θέλεις να παραστήσεις σωστά μια καταιγίδα, παρατήρησε και αναλογίσου πώς φυσά ο άνεμος πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας και της ξηράς, πώς σηκώνει κι αρπάζει ό,τι δεν είναι στέρεα ριζωμένο στο χώμα. Για να απεικονίσεις σωστά την καταιγίδα, ζωγράφισε πρώτα τα σύννεφα σκισμένα, κομματιασμένα, καθώς τα παρασύρει ο αέρας μαζί με την ψιλή άμμο που σηκώνει από την αυλή. Ανακάτεψε κλαδιά και φύλλα που τα σκόρπισε ο οργισμένος άνεμος μαζί με άλλα ελαφρά αντικείμενα. Δένδρα και χόρτα λυγίζουν στη γη σα να ακολουθούν καταπόδι τη φορά του αέρα και τα κλαδιά τους στρουφίζουν χάνοντας τη φυσική τους κατεύθυνση, ενώ τα φύλλα τους χτυπιούνται και αναστρέφονται. Μερικοί άνθρωποι έχουν πέσει χάμω τυλιγμένοι στους μανδύες τους και μόλις αναγνωρίζονται από τη σκόνη. Άλλοι πάλι έχουν καταφύγει κάτω από δένδρα κι αγκαλιάζουν τον κορμό τους για να μην παρασυρθούν. Άλλοι προστατεύουν τα μάτια από τη σκόνη με τις παλάμες τους, σκύβουν στη γη κι αφήνουν τα ρούχα και τα μαλλιά τους να τα δέρνει ο αέρας...
Μαρίνα Λαμπράκη- Πλάκα, Οι πραγματείες περί ζωγραφικής Αλμπέρτι και Λεονάρντο, σελ. 251-253.
Ο Ραφαήλ Σάντι (1483-1520), αρχηγός της Ρωμαϊκής Σχολής (Ρώμη), αρχιτέκτονας και ζωγράφος, παρόλο που πέθανε νεότατος, δημιούργησε αριστουργήματα χαρακτηριζόμενα από ακρίβεια στο σχέδιο, αρμονία των γραμμών και μια αξεπέραστη λεπτότητα χρωμάτων. Κόσμησε το Βατικανό με αριστουργηματικές τοιχογραφίες («Η Σχολή των Αθηνών», «Ο Παρνασσός» κ.ά.), ενώ αξιοθαύμαστες και πασίγνωστες είναι οι «Μαντόνες» του. Ο Τιτσιάνο (1477-1576) είναι ο αρχηγέτης της Βενετσιάνικης Σχολής, η οποία πρόσεξε ιδιαίτερα το χρώμα. Ζωγραφίζει πιο ελεύθερα από τους άλλους και κατά τη διάρκεια της μακράς δημιουργικής του δραστηριότητας εφάρμοσε πολλές τεχνοτροπίες και φιλοτέχνησε αριστουργήματα γεμάτα ομορφιά και ποίηση. Κυρίως η τελευταία φάση του έργου του χαρακτηρίζεται από υψηλό λυρισμό και τεχνική τόλμη. Τα θέματά του αντλεί από τη Βίβλο και τη μυθολογία, ενώ υπήρξε και μεγάλος προσωπογράφος. Απέκτησε πανευρωπαϊκή φήμη και εργάστηκε για λογαριασμό παπών και βασιλιάδων.
Β
Καλλιτεχνική Αναγέννηση στις άλλες χώρες - Μανιερισμός.
Ζωγραφική. Στις Κάτω Χώρες επηρεάστηκε μεν από την ιταλική αναγέννηση, αλλά ακολούθησε το δικό της δρόμο που χαρακτηρίζεται κυρίως από το ρεαλισμό και όχι από την εξιδανίκευση της ιταλικής ζωγραφικής. Ο ρεαλισμός θα συνεχιστεί και τους επόμενους αιώνες.
Ο Ιερώνυμος Μπος (1450-1510) είναι ένας από τους πιο πρωτότυπους και αινιγματικούς ζωγράφους. Τα θέματά του είναι φανταστικά και συμβολικά, οι δε απεικονιζόμενες μορφές παράξενες, αλλόκοτες, εφιαλτικές, τερατώδεις. Η ζωγραφική αυτή που παραμορφώνει την αισθητή πραγματικότητα και εκφράζει υποκειμενικές φαντασιώσεις προαναγγέλλει το σουρεαλισμό του 20ου αιώνα.
Ο Πέτρος Μπρέγκελ, ο πρεσβύτερος (1525-1569), είναι και αυτός πρωτότυπος ζωγράφος και η τέχνη του ανήκει στο μανιερισμό, δηλαδή μια παρέκκλιση από την αναγεννησιακή τεχνοτροπία που συνίσταται στην έμφαση της υποκειμενικότητας του
Γιάν Βερμέερ, Η μαγείρισσα, 1660 περ., ελαιογραφία σε μουσαμά, 45,5 Χ 41 εκ., Άμστερνταμ, Βασιλικό Μουσείο.
«Με τον ερχομό του Βερμέερ η ζωγραφική της καθημερινότητας (peinture de genre) εγκατέλειψε τελείως το ρόλο της χιουμοριστικής εικονογράφησης. Οι πίνακές του είναι ουσιαστικά νεκρές φύσεις με ανθρώπους. Δεν είναι εύκολο να προσπαθήσει κανένας να εξηγήσει γιατί ένα τόσο λιτό και ανεπιτήδευτο έργο είναι ένα από τα αριστουργήματα όλων των εποχών. Λίγοι όμως απ’ όσους έχουν δει το πρωτότυπο θα διαφωνήσουν πως πρόκειται για κάτι σαν θαύμα. Ένα από τα θαυμαστά χαρακτηριστικά του μπορεί κανένας να το περιγράψει, όχι όμως και αν το εξηγήσει. Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Βερμέερ πετυχαίνει μια τέλεια, επίπονη ακρίβεια στην απόδοση της υφής, του χρώματος και της φόρμας, χωρίς το έργο να μοιάζει ποτέ βεβιασμένο ή τραχύ».
Ε. Η. Γκόμπριτς, Ιστορία της Τέχνης, σελ. 340.
Ερωτήσεις- Δραστηριότητες.
1) Τι υποστηρίζει ο Καρτέσιος στο βιβλίο του «Λόγος για τη μέθοδο»;
2) Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μ.Χ. θεατρικός συγγραφέας;
3) Τι είδους θεατρικά έργα έγραψε ο Μολιέρος;
4) Δώστε τον ορισμό του μπαρόκ και αναφέρετε σε ποιες χώρες διαδόθηκε ιδιαίτερα.
5) α) Ποιος είναι ο εισηγητής του εμπειρισμού στις αρχές του 17ου αιώνα; β) Σε τι διαφέρει ο εμπειρισμός από τον ορθολογισμό;
6) Τι προσέφεραν στην επιστήμη ο Κοπέρνικος, ο Αντρέ Βεζάλ και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι;
Β
Τέχνη: Η κυριαρχία της χάρης και της «αστικής» κομψότητας.
Στην τέχνη από το 1730 έως το 1780 περίπου κυριαρχεί ο ρυθμός ροκοκό (rocaille = όστρακο) που αποτελεί συνέχεια του μπαρόκ με ομοιότητες, αλλά και διαφορές: το ροκοκό είναι η τέχνη των μικρών αυλών, των πλουσίων εμπόρων και των τραπεζιτών, χρηματοδοτών των έργων. Το ενδιαφέρον στρέφεται από τον εξωτερικό στον εσωτερικό χώρο και η διακόσμηση δεν είναι πομπώδης, αλλά ευχάριστη. Ακόμα και τα θρησκευτικά θέματα αποδίδονται με χάρη και κομψότητα. Ο ρυθμός ροκοκό διαδόθηκε στη Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Βρετανία και, κυρίως, στη νότια Γερμανία και Αυστρία.
Ο Γάλλος Ζαν Αντουάν Βατό (1684-1721), ο κυριότερος εκπρόσωπος του γαλλικού ροκοκό, απεικονίζει τις δραστηριότητες της αστικής τάξης, αποδίδοντας θαυμάσια την ψυχολογία των προσώπων που συνήθως τα τοποθετεί μέσα σε μια ονειρική ατμόσφαιρα και φωτεινά χρώματα. Δυνατός ζωγράφος και διεισδυτικός προσωπογράφος είναι και ο Γάλλος Φραγκονάρ. Το 1780 υποχωρεί στη Γαλλία το ροκοκό και εμφανίζεται μια καινούργια μνημειακή τέχνη, ο νεοκλασικισμός που υιοθέτησε και η Επανάσταση για την καλλιτεχνική της έκφραση, με κυριότερο εκπρόσωπο τον Νταβίντ (1748-1825). Στην υπηρεσία της αυτοκρατορικής εξουσίας του Ναπολέοντα θα τεθεί και ο διακοσμητικός ρυθμός που ονομάζεται αυτοκρατορικός.
Στην Ιταλία ο σπουδαιότερος νεοκλασικιστής είναι ο μεγάλος γλύπτης Κανόβα (1757-1822).
Στην Αγγλία η ζωγραφική με τους Χόγκαρθ (1697-1764) και Γκαίνσμπορο (1727-1788) συνδυάζει τον ολλανδικό ρεαλισμό με το γαλλικό ροκοκό, ενώ στην Ισπανία ο μεγάλος Γκόγια (1746-1828) με πρωτοτυπία και δύναμη, πάθος, χιούμορ, μυστικισμό και ρεαλισμό γίνεται ένας από τους μεγαλύτερους προδρόμους του ρομαντισμού.
Εσωτερικό της εκκλησία στο χωριό Βις (Wies) της Βαυαρίας, 1745-54, έργο του αρχιτέκτονα Τσίμερμαν (1685-1766), από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά μνημεία με διάκοσμο ροκοκό.
«Το Μεσαίωνα οι άνθρωποι που έμπαιναν στις γοτθικές εκκλησίες, αφήνοντας απ’ έξω τις καθημερινές έγνοιες, ένιωθαν πως περνούσαν σ’ έναν άλλο κόσμο. Ήταν όμως ένας μυστηριώδης κόσμος, που προξενούσε το δέος, όπου η ελπίδα για τη σωτηρία ήταν ανάμικτη με το φόβο για το θάνατο και τη Δευτέρα Παρουσία... Αντίθετα, στις εκκλησίες ροκοκό οι πιστοί προσηλυτίζονται με τη χαρά και όχι με το φόβο. Μπαίνοντας μέσα έχει κανείς μια προκαταβολική γεύση του παραδείσου... Και μου έρχεται στο νου η Δημιουργία του Χάυδν καθώς κοιτάζω τις αρχιτεκτονικές εξάρσεις στην ύπαιθρο των αδελφών Τσίμερμαν...».
Κέννεθ Κλαρκ, Ιστορία του δυτικού πολιτισμού, σελ. 238 (Το κείμενο είναι εμπνευσμένο από την απεικονιζόμενη εκκλησία).
Β
Ελληνικός Λαϊκός πολιτισμός: Πνευματική αντίσταση και μεγάλες κατακτήσεις.
Ένα από τα πιο αξιοπρόσεκτα και αξιοθαύμαστα φαινόμενα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είναι η άνθηση του λαϊκού πολιτισμού που βρίσκεται σε αναντιστοιχία με τη γενικότερη κατάσταση του Ελληνισμού. Η επιστημονική έρευνα απέδειξε ότι πολλά από τα προϊόντα του λαϊκού μας πολιτισμού έχουν όχι μόνο βυζαντινές, αλλά και αρχαιοελληνικές ρίζες. Αυτή η αυθεντικότητα της πλούσιας λαϊκής πολιτιστικής παράδοσης είναι η κυριότερη συνισταμένη της νεοελληνικής ψυχοσύνθεσης και αποτελεί μέχρι σήμερα τον κυριότερο μοχλό αντίστασης στον κίνδυνο αφομοίωσης από σύγχρονους ισχυρούς πολιτισμούς.
Δημοτικό τραγούδι. Είναι η υψηλότερη πνευματική δημιουργία στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ενώ η έντεχνη ποίηση, με εξαίρεση την Κρητική, εκπροσωπείται από μέτριους στιχοπλόκους, η δημοτική ποίηση παρήγαγε αριστουργήματα και αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της νεοελληνικής ποίησης. Πλήθος ξένων ερευνητών, ήδη από τις αρχές του 19ου αι., διαπίστωσαν την υψηλή ποιότητα της ελληνικής δημοτικής ποίησης.
Λαϊκή τέχνη. Πλουσιότατη υπήρξε η λαϊκή τέχνη του 18ου αι. σε όλους τους τομείς. Ιδιαίτερα αξιομνημόνευτη είναι η αρχιτεκτονική των αρχοντικών που κτίστηκαν σε ευημερούντα κέντρα της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας (Καστοριά, Αμπελάκια, Ύδρα, Σπέτσες κ.τ.λ.). Πιθανολογείται ότι ο τύπος του αρχοντικού που διαδόθηκε σε όλη τη Βαλκανική προέρχεται από τον τύπο της βυζαντινής κατοικίας (θεωρία Αριστοτέλη Ζάχου). Στα Επτάνησα τα αρχοντικά κτίζονται συνήθως σε ρυθμό μπαρόκ.
Ερωτήσεις- Δραστηριότητες.
1) Οι Έλληνες διαφωτιστές έγραψαν λίγα πρωτότυπα έργα, αλλά μετέφρασαν ή διασκεύασαν πολλά ξένα. Γιατί θεωρούνται σπουδαίοι για τον νεοελληνικό πολιτισμό;
2) Γιατί τα Επτάνησα επηρεάστηκαν τόσο πολύ από το δυτικό πολιτισμό;
3) Ποιοι είναι οι Επτανήσιοι καλλιτέχνες που εισήγαγαν την ευρωπαϊκή τέχνη;
4) Τι είναι Νεοελληνικός Διαφωτισμός (ορισμός);
Β
Η καλλιτεχνική δημιουργία στα χρόνια της δουλείας.
α) Η βυζαντινή επιβίωση.
Ζωγραφική: πιστή στη βυζαντινή παράδοση.
Εκπρόσωποι: Κρητική σχολή: Ανδρέας Ρίτζος, Ανδρέας Παβίας, Θεοφάνης ο Κρης (Μετέωρα, Άγιο Όρος) -> πρότυπο για μίμηση σ’ όλες τις Ορθόδοξες χώρες.
Θηβαίος ζωγράφος: Φράγγος Κατελάνος (Άγιο Όρος, Βαρλαάμ Μετεώρων, μονή των Φιλανθρωπινών στα Ιωάννινα)-> δραματικότητα μορφών, έντονοι χρωματισμοί (τάση προς το Μπαρόκ).
Ο Κρητικός Μιχαήλ Δαμασκηνός (φορητές εικόνες: συνδυασμός βυζαντινής τεχνοτροπίας και αναγεννησιακών ρευμάτων).
Ύστερη Κρητική Σχολή: Εμμανουήλ Τζάνε Μπουνιαλής, Θεόδωρος Πουλάκης.
1669: τουρκική κατάληψη Κρήτης -> μετάθεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία (αγροτική οικονομία) -> τέχνη λαϊκότερη και αφελέστερη.
Ιόνια νησιά: δυτική επίδραση.
β) Κυριαρχία του λαϊκού στοιχείου (18ος αι.).
αγροτοποιμενικός βίος->καλλιτέχνες και εισαγωγή λαϊκών στοιχείων στην τέχνη. Λαϊκοί ζωγράφοι, λαϊκή αγιογραφία, συχνή απεικόνιση «Δευτέρας Παρουσίας».
1730: 2 «Ερμηνείες» = 2 Καλλιτεχνικές τάσεις:
α) του Διονυσίου του εκ Φουρνά Ευρυτανίας (επικρατέστερη) -> κήρυγμα επιστροφής στο βυζαντινό Πανσέληνο.
β) του Παναγιώτη Δοξαρά -> προσχώρηση στα ιταλικά πρότυπα.
γ) άλλες καλλιτεχνικές μορφές.
18ος αι: μεγάλη τρίκλιτη βασιλική (εκκλησιαστική αρχιτεκτονική).
Κοσμική αρχιτεκτονική: κυριαρχία της ανάγκης.
Φόβος των πειρατών -> οχυρωμένοι οικισμοί σαν κάστρα, απομακρυσμένοι απ’ τα παράλια.
18ος αι: βιοτεχνική, εμπορική, ναυτιλιακή άνθιση -> χτίσιμο αρχοντικών δίπατων ή τρίπατων, με πλούσιο διάκοσμο (δυτική επίδραση) σε: Καστοριά, Αμπελάκια, Σιάτιστα, Ύδρα κ.τ.λ.
Οθωμανικά κτίσματα (με βυζαντινές και περσικές επιδράσεις): τζαμιά, λουτρά, κρήνες (αξιόλογη αρχιτεκτονική).
Κλειστή οικονομία και κοινωνία -> λαϊκή δημιουργία: υφαντική, κέντημα, ξυλογλυπτική, κεραμική, αργυροχοία (εκφράσεις της λαϊκής φαντασίας).
Β
Η Αναγέννηση στην Ιταλία.
Περίληψη - Κύρια σημεία.
Η Αναγέννηση που ξεκινά από την Ιταλία και κρατά το 15ο και μέρος του 16ου αιώνα, είναι ένα φαινόμενο που εκδηλώνεται σ’ όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Στον τομέα της τέχνης έχει την έννοια του ξαναζωντανέματος της αρχαίας τέχνης της Ρώμης και της Ελλάδας. Απαλλαγμένη τώρα η τέχνη από πολλά μεσαιωνικά χαρακτηριστικά αντλεί την έμπνευσή της από την αρχαία παράδοση που αναθεωρείται μέσα από το περίφημο ουμανιστικό πνεύμα της εποχής. Οποιαδήποτε κι αν είναι τα θέματα της τέχνης κέντρο ενδιαφέροντος είναι πια ο άνθρωπος, μάλιστα το άτομο, η ξεχωριστή ατομική προσωπικότητα που τόσο παραγνωρίστηκε στους αιώνες που προηγήθηκαν. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται επίσης και στο χώρο, στη φύση στην οποία ζει το θαυμαστό αυτό όν, ο άνθρωπος, που ανασύρεται τώρα από τα σκοτάδια της αφάνειας. Αυτή η κοσμογονία ξεκινά πρώτα από τη Φλωρεντία κι απλώνεται σ’ όλα τ’ άλλα κρατίδια, στη Ρώμη, Μιλάνο, Βενετία κτλ., σ’ ένα σχεδόν μανιώδη συναγωνισμό, ποιο θα ξεπεράσει τα άλλα στην τέχνη.
Το δρόμο που άνοιξε ο Τζιόττο ακολουθούν πάρα πολλοί καλλιτέχνες με έργα πρωτοποριακά που σημάδεψαν την εποχή τους και που γοητεύουν με την αισθητική τους, ακόμη και σήμερα, τον πιο δύσκολο και καλά πληροφορημένο λάτρη της τέχνης. Από τους ζωγράφους, αναφέρουμε τους πιο γνωστούς, το Φρα Αντζέλικο για τη γλυκύτητα των άγιων προσώπων, τον Πάολο Ουτσέλο για την αγάπη του στην προοπτική, τον Πιέρο ντελα Φραντσέσκα για τις μνημειακές του συνθέσεις, το Σάντρο Μποτιτσέλι για το λυρισμό και ποιητικότητά του, τη χάρη του σχεδίου και την ομορφιά των φιγούρων, το Λεονάρντο ντα Βίντσι για την πολυπραγμοσύνη του αλλά και για το μυστήριο και αινιγματικό τόνο στις ζωγραφιές του, το Ραφαήλ Σάντι για την πνευματικότητα, τη γλυκύτητα στα πρόσωπα αλλά και για την κλασικότητα στις συνθέσεις του, το Μιχαηλάγγελο Μπουαναρότι για τη ρωμαλεότητα στο σχέδιο και στη σύνθεση και για την αποθέωση του ανθρώπινου γυμνού σώματος τόσο στη ζωγραφική όσο και στη γλυπτική. Κοντά σ’ αυτούς τους γίγαντες του σχεδίου και της φόρμας αναφέρουμε και μια άλλη κατηγορία μεγάλων ζωγράφων όπως τον Τζοβάννι Μπελίνι, τον Τζορτζόνε, τον Τιτσιάνο και τόσους άλλους που έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στο χρώμα.
Η ζωγραφική της Αναγέννησης χαρακτηρίζεται γενικά για την αγάπη της στην απόδοση του όγκου, της λεπτομέρειας, της προοπτικής, του φωτός, γενικά διακρίνεται για την οξύτητα της παρατήρησης. Τα θέματά της αντλούνται κυρίως από τη Βίβλο, την ιστορία και μυθολογία της Ρώμης και της Ελλάδας. Δε λείπουν όμως και σκηνές της σύγχρονης ζωής. Ιδιαίτερα το ανθρώπινο σώμα και μάλιστα το γυμνό αποθεώνεται. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη γλυπτική της Αναγέννησης που αποκτά τώρα την ανεξαρτησία της αφού δε συνδέεται αναγκαστικά με την αρχιτεκτονική όπως συνέβαινε στη γοτθική εποχή. Τα γλυπτά μπορούν να είναι αυτόνομα, να στολίζουν παλάτια, πλατείες, δρόμους. Η τεχνική είναι άρτια, οι όγκοι επεξεργασμένοι τέλεια, η μυθολογία και πτυχολογία πειστική και γίνεται άριστη εκμετάλλευση του φωτός- σκιάς. Από τους πιο άξιους γλύπτες αναφέρουμε τον Ντονατέλο και το Μιχαηλάγγελο.
Τα ρωμαϊκά ερείπια που βρίσκονται σ’ όλη την Ιταλία παρέχουν τη βάση για την ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής. Οι παλιοί παραδοσιακοί ρυθμοί εμπλουτίζονται με νέα στοιχεία. Τα οικοδομήματα κτίζονται τώρα πάνω σε κατόψεις με καλοζυγισμένες αναλογίες. Η ίδια φροντίδα υπάρχει και για τις όψεις των κτιρίων που είναι τώρα απλές στη γραμμή, δίχως περιττά στολίδια, ανάλαφρες, συμμετρικές. Γίνεται μια καλαίσθητη χρήση της καμάρας των κλιμακοστασίων, ενώ στις μεγάλες οικοδομές συναντούμε την εσωτερική αυλή περιτοιχισμένη από στοές. Οι θόλοι των εκκλησιών είναι τώρα αληθινά έργα τέχνης και δίνεται τεράστια σημασία στο σχεδιασμό τους. Από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες αναφέρουμε τους Αλμπέρτι, Μπρουνελέσκι, Μπραμάντε.
Κείμενο.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η Αναγέννηση ξεκίνησε από την Ιταλία. Η χώρα αυτή εκτός από το ότι ευτύχησε να μείνει σχεδόν ανεπηρέαστη από τις αραβικές επιδρομές στη Μεσόγειο και από τις βαρβαρικές επιδρομές και εθνολογικές ανακατατάξεις που έφεραν αναστάτωση στην Ευρώπη, διατήρησε μάλιστα ζωντανή την ανάμνηση και παρουσία ενός λαμπρού πολιτισμού, του ρωμαϊκού, σ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα.
Έτσι η Αναγέννηση που εκδηλώθηκε στην Ιταλία στο πρώτο τέταρτο του 15ου αι. και που κράτησε ως το πρώτο τέταρτο του 16ου αι., ήταν το αποτέλεσμα της αναπτυγμένης ιστορικής συνείδησης και της θέλησης για αποκοπή από τα δεσμά της πολιτιστικής παράδοσης του Μεσαίωνα, του δημιουργήματος των βαρβάρων, κατά την εκτίμηση των Ιταλών της Αναγέννησης. Ήταν επίσης αποτέλεσμα της ανάγκης που αισθάνονταν οι Ιταλοί για την αναβίωση της τέχνης των Ελλήνων και Ρωμαίων που ήταν παρούσα σε κάθε τους βήμα, ερειπωμένη όμως και αγνοημένη, για αιώνες, της «καλής αρχαίας τέχνης» όπως την αποκαλούσαν και που βάλθηκαν όχι μόνο να τη φτάσουν, αλλά και να την ξεπεράσουν.
Ωστόσο, η Αναγέννηση παρά το γεγονός ότι δανείζεται από την αρχαιότητα θέματα, μορφές και στοιχεία, τα μεταπλάθει, τους δίνει καινούργια δύναμη και διάσταση αποφεύγοντας τη δουλική αντιγραφή. Τα ίδια τα έργα από μόνα τους δείχνουν την ανεξαρτησία και την πρωτοτυπία τους. Μέσ’ από τα έργα της Αναγέννησης είναι πρόδηλη η καινούργια προσέγγιση στον ορατό κόσμο στη φύση, μια προσέγγιση που συμβαδίζει με τους σύγχρονους εμπειρικούς προσανατολισμούς της επιστήμης που μόλις τότε γεννιέται και που αρχίζει να ερευνά τα φυσικά φαινόμενα. Ένεκα του εμπειρικού χαρακτήρα της επιστήμης, και της συνειδητής ανάμειξης του ανθρώπου στη φύση το όν αυτό αυτόματα και δικαιωματικά μπαίνει στο κέντρο της δημιουργίας και σαν αποτέλεσμα η τέχνη παίρνει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Ο συγκερασμός μάλιστα του αρχαίου ιδεαλισμού και της εμπειρικής επιστήμης και των μαθηματικών έχει ως αποτέλεσμα την καθιέρωση ενός ακόμα χαρακτηριστικού γνωρίσματος της τέχνης της Αναγέννησης την αναζήτηση της ιδεώδους ομορφιάς.
Πολύ σύντομα το καινούργιο ξύπνημα του ανθρώπου απλώνεται σ΄ όλη την Ιταλία. Η τέχνη της εποχής αποκτά πια «εθνικό» χαρακτήρα. Τη Φλωρεντία που ευτύχησε να γίνει το λίκνο του νέου πνεύματος (με την ενθάρρυνση φωτισμένων πατρόνων των Μεδίκων) μιμήθηκαν κι άλλα κράτη της κατακερματισμένης τότε Ιταλίας, σ’ ένα συναγωνισμό καρποφόρο που βοήθησε την ανάπτυξη των τεχνών και τη δημιουργία του θαύματος της Αναγέννησης. Εκτός από τη Φλωρεντία, η Ρώμη, η Βενετία, το Μιλάνο, το Βασίλειο της Νάπολης και άλλα κρατίδια γέννησαν ή προσήλκυσαν στις αυλές των αρχόντων και της Εκκλησίας περίφημους καλλιτέχνες, ζωγράφους, γλύπτες, αρχιτέκτονες.
Β
Μανιερισμός.
Περίληψη - Κύρια σημεία.
Ύστερα από την κορύφωση της αναγεννησιακής τέχνης, εμφανίζονται καινούριες τάσεις, γύρω στα 1527, που εκδηλώνονται κυρίως στο έργο του Μιχαηλάγγελο. Ο Μανιερισμός που ακολουθεί και διαρκεί ως το τέλος του αιώνα ταράζει τη γαληνεμένη σύνθεση, εισάγει τη βίαιη κίνηση, την επιμήκυνση των φιγούρων, την έκφραση ανησυχίας στις χειρονομίες και στα πρόσωπα, τη μετατόπιση του κέντρου ενδιαφέροντος (της δράσης) από το μέσο του πίνακα κάπου αλλού και συχνά στο δεύτερο πλάνο. Ταυτόχρονα το χρώμα και το φως γίνεται πιο έντονο, αντιθετικό. Κύριος εκπρόσωπος στη ζωγραφική είναι ο Παρμιτζιανίνο και Ποντόρμο. Αλλαγές εμφανίζονται και στα εκφραστικά μέσα στον τομέα της γλυπτικής με εκπροσώπους όπως ο Τσελίνι και Μπολόνια. Σημαντικές αλλαγές παρουσιάζονται και στην αρχιτεκτονική με τους Βασάρι, Σανκάλο, Ρομάνο.
Κείμενο.
Ο Μανιερισμός που ακολούθησε την Αναγέννηση και οδήγησε στο Μπαρόκ, παρά τη σπουδαιότητά του, συνήθως πολύ λίγο εξετάζεται στην Ιστορία της τέχνης και πολλές φορές συγχωνεύεται στην Αναγέννηση και στο Μπαρόκ, ίσως εξαιτίας της μικρής χρονικής του διάρκειας ή του μεταβατικού του χαρακτήρα. Ωστόσο, μια γρήγορη ματιά σ’ αυτό το στιλ θα βοηθούσε να κρατηθεί η εξελικτική πορεία της τέχνης.
Ο όρος, που σημαίνει «τρόπος», αναφέρεται στις μεθόδους έκφρασης που εισάγει πρώτος ο Μιχαηλάγγελο ο οποίος θεωρείται γι’ αυτό ο ιδρυτής του στιλ, καθώς και σ’ άλλες ανάλογες μεθόδους άλλων σύγχρονων ή μεταγενέστερων καλλιτεχνών. Στα τελευταία έργα του Μιχαηλάγγελο διακρίνουμε κάποια στοιχεία που αργότερα θα πλουτιστούν και θα εξελιχτούν, ώστε να αποτελέσουν τα κύρια χαρακτηριστικά του Μανιερισμού και που θα ’ρθουν σ’ αντίθεση με τη γαλήνη, την ηρεμία, το μέτρο και τον εξευγενισμό της μορφής, γνωρίσματα της τέχνης της Αναγέννησης.
Από τα σημαντικότερα νεωτεριστικά χαρακτηριστικά αυτού του στυλ είναι και τα εξής: η πολύπλοκη και συχνά ανήσυχη σύνθεση, η επιμήκυνση των φιγούρων, ο τονισμός των μυώνων στα ανδρικά γυμνά, οι συχνά παθιάρικες και εξεζητημένες ή θεατρινίστικες στάσεις στις φιγούρες (ιδιαίτερα η στάση κοντραπόστο) και η ανάλογη έκφραση στα πρόσωπα, η κάποια ωραιοποίηση, η τοποθέτηση του κυρίως θέματος σε δεύτερο πλάνο ή στο βάθος του πίνακα, τα αντιθετικά έντονα χρώματα, η κίνηση και χειρονομίες που συχνά είναι πολύπλοκες και οδηγούν προς τα έξω της εικόνας, η έκφραση κάποιας ψυχικής ανησυχίας και έντασης.
Αναφέρουμε εδώ ενδεικτικά τους πιο αντιπροσωπευτικούς καλλιτέχνες: οι ζωγράφοι Τιντορέτο, Παρμιτζιανίνο, Ποντόρμο, οι γλύπτες Τσελίνι και Μπολόνια, όλοι Ιταλοί, και ο Έλληνας ζωγράφος Δομίνικος Θεοτοκόπουλος γνωστός ως Ελ Γκρέκο (1541-1614), που έζησε στην Ισπανία.
Η τέχνη όμως του Γκρέκο αν και έχει ορισμένα εξωτερικά μαννιεριστικά χαρακτηριστικά, όπως και τη γνωστή επιμήκυνση του σώματος, είναι ωστόσο απαλλαγμένη από την επιτήδευση και ωραιοποίηση, αφού διαποτίζεται από γνήσιο θρησκευτικό συναίσθημα, πνευματικότητα και ένταση -κληρονομιά από την ασκητική βυζαντινή τέχνη της Κρήτης- και ταυτόχρονα είναι φορτισμένη με ανθρώπινη ζεστασιά.
Το πολύ προσωπικό στυλ του Γκρέκο φανερώνεται στην καταπληκτική εκφραστικότητα στα πρόσωπα με την ιδιότυπη φυσιογνωμία, στην αντιθετική χρήση του χρώματος και στην ιδιόρρυθμη χρήση του φωτός που φαίνεται να πηγάζει σαν από μια στιγμιαία εσωτερική αστραποβόλα και εκτυφλωτική λάμψη που κεραυνοβολεί τα πάντα και που δημιουργεί έντονα φώτα και βαθιές σκιές.
Μια μανιεριστική φάση περνά και η αρχιτεκτονική της εποχής με χαρακτηριστικά τους ημικίονες, τους πλήρεις κίονες μεμονωμένους, κατά ζεύγη ή σε τετράδες, τα τυφλά παράθυρα, τους βαθείς αρμούς ανάμεσα στις πέτρες στην τοιχοδομία, την ανώμαλη επιφάνεια, της λιθοδομής χαρακτηριστικά που δεν εξυπηρετούν κανένα δομικό ή πρακτικό σκοπό πέρα απ’ την ιδιότυπη μανιεριστική αισθητική. Από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους είναι ο Τζιόρτζιο Βασάρι (1511-1574), ο Αντώνιο ντε Σανκάλο (1485-1546), ο Τζιούλιο Ρομάνο (1492/99-1546). Το πιο σημαντικό μανιεριστικό έργο στην Κύπρο (αν και υστερεί πολύ από τα ιταλικά) είναι η Πύλη της Αμμοχώστου με τους βαθείς αρμούς στις πέτρες γύρω από το αψιδωτό άνοιγμα από τη μεριά της πόλης.
Β
Β
Β
Αυτό το ebook είναι της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και δημοσιεύεται στην Ματιά με την άδεια της. Εμείς από αυτές τις γραμμές θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την συγγραφέα του για την άδεια δημοσίευσης που μας έδωσε.
Τα πνευματικά δικαιώματα του ανήκουν στην συγγραφέα του, Αμαλία Κ. Ηλιάδη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Για να μάθετε για την Αμαλία Κ. Ηλιάδη κάντε κλικ εδώ.
