Στο βιβλίο του ο αείμνηστος καθηγητής Ν. Α. Κουν, ένας από τους πιο ξακουστούς σοβιετικούς ιστορικούς του ελληνικού πολιτισμού, παρουσιάζει με συστηματικό τρόπο τους ελληνικούς μύθους (θρύλους για φανταστικά όντα: θεούς, ήρωες και δράκους που τάχα ζήσανε, σ’ αμνημόνευτες εποχές, στην Ελλάδα και σ’ άλλες γειτονικές χώρες). Στο μυαλό των κατοίκων της αρχαίας Ελλάδας, οι διάφορες φυσικές δυνάμεις προσωποποιούνταν σε θρυλικές θεότητες. Οι ελληνικοί μύθοι είναι αφηγήσεις γύρω από τις περιπέτειες ή τα ηρωικά κατορθώματα ορισμένων θνητών ηρώων πούταν προικισμένοι με υπερφυσική δύναμη, θάρρος κι εξυπνάδα. Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι αυτοί ήταν παιδιά θεών και θεαινών. Αργότερα, τους θρύλους αυτούς τους δανείστηκαν και οι Ρωμαίοι. Είναι γνωστοί με τη γενικότερη ονομασία «αρχαία ελληνική μυθολογία».
Οι κύκλοι των τοπικών μύθων πού εμφανίστηκαν σε διάφορες περιοχές της ευρωπαϊκής Ελλάδας (Αττική, Βοιωτία, Αργολίδα, Αιτωλία, Θεσσαλία κλπ.), στα νησιά του Αιγαίου πελάγους και σ’ άλλα (Κρήτη, Ρόδος, Δήλος) ή στις ελληνικές αποικίες στα δυτικά παράλια της Μικρασίας, συγχωνεύτηκαν βαθμιαία σ' ένα πρωτότυπο σύστημα θρησκευτικής αντίληψης για τον κόσμο πού βασιζόταν στη θεοποίηση των ακατάληπτων φυσικών φαινομένων και στην τίμηση της μνήμης των προγόνων – αρχηγών - ηρώων των γενών - που θεωρούνταν παντού «ισόθεοι».
Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι και τα έπη πού συντάχτηκαν με βάση αυτούς τους μύθους (η «Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια» του Όμηρου, η «Θεογονία» του Ησίοδου, η «Αργοναυτική» του Απολλώνιου του Ρόδιου και άλλα), ως ένα βαθμό αντικαθρέφτιζαν, όπως οι θρύλοι και τα παραμύθια άλλων λαών του αρχαίου κόσμου, τα φυσικά και ιστορικά φαινόμενα του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος όπου εμφανίστηκαν. Χαρακτηρίζοντας το γεγονός αυτό, ο Φρειδερίκος Ένγκελς έγραφε: «...Η κάθε θρησκεία δεν είναι τίποτε άλλο παρά το φανταστικό καθρέφτισμα στο νου των ανθρώπων, των εξωτερικών δυνάμεων που κυριαρχούν στην καθημερινή ζωή τους, ένα καθρέφτισμα όπου οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή υπεργήινων δυνάμεων. Στα πρώτα - πρώτα χρόνια της ιστορίας, οι δυνάμεις της φύσης είναι εκείνες που, κατά πρώτο λόγο, πήραν ένα τέτοιο αντικαθρέφτισμα, περνώντας στην κατοπινή πορεία εξέλιξης των διαφόρων λαών, από ολοένα και πιο ποικίλες και διαφορετικές προσωποποιήσεις. Μετά από το πρώτο αυτό προτσές, ακολούθησε η συγκριτική μυθολογία... Σύντομα, όμως, αρχίζουν να δρουν, δίπλα στις φυσικές, και κοινωνικές δυνάμεις που, στην αρχή, είναι το ίδιο ξένες στους ανθρώπους και το ίδιο ανεξήγητες γι' αυτούς, εξουσιάζοντας τους με την ίδια φαινομενική φυσική αναγκαιότητα, όσο και οι φυσικές δυνάμεις. Οι φανταστικές μορφές που αντικαθρέφτιζαν στην αρχή μόνον τις μυστηριώδεις δυνάμεις της φύσης, αποχτούν έτσι κοινωνικές ιδιότητες και γίνονται εκπρόσωποι ορισμένων ιστορικών δυνάμεων».
Οι μύθοι για τη ζωή και τα κατορθώματα των αρχηγών-ηρώων, για την ανάμιξη των θεών, τόσο στη ζωή του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, όσο και στη ζωή ολόκληρων φυλών, παρουσιάστηκαν, όπως είπα πιο πάνω, μες στις φυλετικές κοινότητες, σ' ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, κατά τα τέλη της 2ης και 1ης χιλιετηρίδας π.τ.χ. Τους έπλαθαν οι πλανόδιοι τραγουδιστάδες, οι λεγόμενοι αοιδοί, που γυρνούσαν στις διάφορες πολιτείες και πήγαιναν στα σπίτια των αρχηγών των φυλών. Στις συντυχίες των αρχόντων της φυλής, οι αοιδοί τραγουδούσαν, παίζοντας κιθάρα, ύμνους και τραγούδια, που τάφτιαχναν αυτοί οι ίδιοι (ή τάχαν μάθει απ' άλλους αοιδούς) κι εξυμνούσαν τους θεούς προστάτες των αντίστοιχων φυλών ή τους ήρωες που θεωρούνταν πρόγονοι των αρχηγών των φυλών που στα σπίτια τους τραγουδούσαν.
Ξέχωρα απ' τα τραγούδια των αοιδών υπήρχαν, σ' ορισμένες φυλετικές ενώσεις, κι άλλα είδη ύμνων και τραγουδιών: των δουλευτάδων της γης που τα τραγούδαγαν στο χωράφι, στις γεωργικές δουλειές, πολεμικοί ύμνοι των πολεμιστών -ο παιάνας- που τους τραγούδαγαν πριχού αρχίσει η μάχη, γαμήλια τραγούδια -ο υμέναιος- και, τελικά, τα μοιρολόγια -ο θρήνος.
Με τον καιρό, σ' ορισμένες περιοχές της αρχαίας Ελλάδα εμφανίστηκαν ολόκληροι κύκλοι θρύλων. Στη Θήβα λ.χ., μια απ' τις μεγαλύτερες πόλεις της Βοιωτίας, τραγουδιούνταν και θρύλοι για το Διόνυσο, το θεό του κρασιού και την ευθυμίας, για τη Νιόβη, την απαρηγόρητη μάνα που έχασε όλα της τα παιδιά εξ αιτίας της οργής του Απόλλωνα, θεού του ήλιου, έπειτα για τον άμοιρο βασιλιά Οιδίποδα που έκανε άθελα του ένα σωρό τρομαχτικά εγκλήματα, και τα πλήρωσε μετά με τρομερά βάσανα.
Στο Άργος, πουναι στην ανατολική αχτή της Πελοποννήσου, κυκλοφορούσε ο μύθος για τον αντρείο Περσέα, για το φριχτό θάνατο του Αγαμέμνονα -του καταχτητή της Τροίας- που τον σκότωσε μπαμπέσικα η γυναίκα του, με τη βοήθεια πολλών συνεργών, έπειτα για το πως γδικήθηκε ο γιος του, ο Ορέστης, τους φονιάδες του πατέρα του.
Στην Κρήτη, κυκλοφορούσαν θρύλοι για τον παντοδύναμο Δία που, μεταμορφωμένος σε ταύρο, έκλεψε τη βασίλισσα της Φοινίκης, Ευρώπη. Απ' αυτήνα πίστευαν ότι κατάγονταν οι βασιλιάδες του νησιού.
Στην Αττική και στην πρωτεύουσα της, την Αθήνα, ήταν διαδομένοι οι θρύλοι για το Θησέα, γιο του Ποσειδώνα, το θεό του πελάγου. Λένε πως ο Θησέας συνένωσε όλες τις ιωνικές φυλές της Αττικής, πούταν ως τότε χωρισμένες, σε μια και μόνη κοινότητα, ότι αυτός ίδρυσε την Αθήνα και ότι έκανε πολλά και μεγάλα κατορθώματα.
Τέλος, παντού ήταν διαδομένοι οι θρύλοι για τον Ηρακλή, το γιο του τρανού Δία, πατέρα των θεών, για τους άθλους του και το τραγικό τέλος του, για τη μακρινή εκστρατεία σε τρομαχτικούς, σχεδόν άγνωστους, τόπους που κάνανε μια ομάδα λεβέντες με την «Αργώ», το καράβι πούφτιαξαν αυτοί οι ίδιοι (η Αργοναυτική εκστρατεία), για τον πόλεμο πούκαναν οι αρχηγοί όλων των φυλών της Ελλάδας με τ' ασκέρια τους ενάντια στην πόλη της Τροίας, στη Μικρασία, και για τα βάσανα και τα κατορθώματα πολλών απ' αυτούς στο γυρισμό τους στην πατρίδα, ιδιαίτερα του Οδυσσέα.
Χρησιμοποιώντας τους παμπάλαιους αυτούς θρύλους και τα τραγούδια, οι ραψωδοί συνταίριαζαν μεγάλα έπη. Τα πιο γνωστά είναι η «Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια», που πιστεύεται ότι τάφτιαξε ο τυφλός ραψωδός Όμηρος. Στο πρώτο, περιγράφονται ορισμένα επεισόδια από το δέκατο χρόνο του πολέμου των Ελλήνων με τους Τρώες και στο δεύτερο, οι περιπέτειες του Οδυσσέα στις μυθικές χώρες της δυτικής Μεσογείου, που δεν ήταν και πολύ γνωστές στους Έλληνες εκείνης της εποχής, καθώς και ο γυρισμός του στο νησί της Ιθάκης, όπου γεννήθηκε.
|
