Αναγέννηση.
Σαν «Αναγέννηση» χαρακτηρίζεται η περίοδος εκείνη, όπου η ανακάλυψη του αρχαίου κόσμου συνδέθηκε άμεσα με την ανάπτυξη μιας καινούργιας «σύγχρονης» κοινωνίας που αντικατέστησε το μεσαιωνικό φεουδαλισμό. Είναι μια περίοδος με νέους τρόπους σκέψης, νέες αξίες, νέες κοινωνικές και πολιτικές συνήθειες και πρότυπα ζωής, που σταδιακά διαδόθηκαν σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Όταν το Βυζάντιο έπεσε στους Τούρκους το 1453, εκατοντάδες Ελληνόφωνοι λόγιοι κατέφυγαν στην Ιταλία φέρνοντας μαζί τους πολλά παλιά χειρόγραφα και συνέβαλαν στην αναβίωση του ενδιαφέροντος για την κλασική τέχνη και κουλτούρα, που στην Ιταλία είχε ήδη εμφανιστεί από τις αρχές του 15ου αιώνα - και μάλιστα νωρίτερα στη λογοτεχνία, κι αργότερα στις εικαστικές τέχνες.
Ένα επιπλέον κίνητρο ήταν η εισαγωγή της τυπογραφίας, τη δεκαετία του 14ου αι. στη Ρώμη, τη Βενετία και τη Φλωρεντία. Η δημοσίευση των έργων των κλασικών συγγραφέων, οδήγησε και σε μια προσεκτική έρευνα των αρχαίων κειμένων. Στην Ελληνική και Ρωμαϊκή λογοτεχνία που ήρθε στο φως εκείνη την εποχή, ανήκει και το χειρόγραφο «De Architectura», του Ρωμαίου αρχιτέκτονα Βιτρούβιου. Τυπώθηκε πρώτα στα Λατινικά, κι αργότερα το 1521 στα Ιταλικά, και βοήθησε στη διάδοση της γνώσης πάνω στις Ελληνικές και Ρωμαϊκές οικοδομικές μεθόδους. Κάθε παραπέρα διερεύνηση ευρημάτων της κλασικής περιόδου, τροφοδοτούσε και το ξέσπασμα μιας δημιουργικής δραστηριότητας. Η ανακάλυψη των γύψινων διακοσμήσεων στα Λουτρά του Τίτου και στο Χρυσό Σπίτι του Νέρωνα, στο λόφο Εσκουϊλίνε στη Ρώμη, πρόσφεραν στους σχεδιαστές των αρχών του 16ου αιώνα ένα ολόκληρο καινούργιο ρεπερτόριο διακοσμητικών στοιχείων. Τα ευχάριστα και κομψά, ανθρώπινα, ζωϊκά, φυτικά και γκροτέσκα μοτίβα δεν τα χρησιμοποίησαν μόνον οι καλλιτέχνες των τοιχογραφιών αλλά και οι μεταλλουργοί, οι αγγειοπλάστες, οι κοσμηματοτέχνες, κι οι σχεδιαστές επίπλων και υφασμάτων. Τα ωραιότερα παραδείγματα από την υιοθέτηση αυτού του στυλ στο σχεδιασμό των εσωτερικών χώρων είναι οι ζωγραφισμένες γύψινες διακοσμήσεις στη Στοά του Βατικανού, που έγιναν από τον Ραφαήλ και τους μαθητές του και τα εσωτερικά της Villa Madama στη Ρώμη, από τους Τζιούλιο Ρομάνο και Τζιοβάνι ντα Ούντινε.
Η Ιταλία είχε θέση προνομιακή, στην καρδιά της μεγαλύτερης εμπορικής περιοχής του κόσμου της Αναγέννησης. Λιμάνια, όπως η Βενετία και η Γένοβα, απόκτησαν τεράστιες εμπορικές δυνατότητες και πόλεις όπως η Φλωρεντία και το Μιλάνο ευτύχησαν οικονομικά.
Η επιστήμη, τα γράμματα και οι τέχνες στον 20ο αιώνα.
Επιστήμη: επιστήμη + τεχνολογία -> θεαματική εξέλιξη
- η ιατρική αυξάνει το μέσο όρο ζωής
- η φυσική διασπά το άτομο και ανακαλύπτει την πυρηνική ενέργεια
- προκύπτουν προβλήματα απ’ την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας: μόλυνση περιβάλλοντος, κίνδυνος πυρηνικού ολέθρου, καταναλωτισμός, κρίση αξιών.
Γράμματα: αναπτύσσεται το μυθιστόρημα και το θεατρικό έργο.
- οι εθνικές λογοτεχνίες γίνονται οικουμενικές.
Τέχνες: Γλύπτες και ζωγράφοι δημιουργούν έργα ανεικονικά και αφηρημένα.
Στην αρχιτεκτονική εμφανίζονται νέες φόρμες και νέα υλικά.
Δύο πίνακες του Πάμπλο Πικάσο.
«Δεν είμαι τεχνοκριτικός, ούτε έχω τέτοιες φιλοδοξίες, αλλά θα ήθελα να σας παρουσιάσω αυτούς τους δύο πίνακες του διάσημου Ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο.
Προσέξτε πρώτα αυτόν όπου απεικονίζονται κομμένα κεφάλια, χέρια και πόδια. Πρόσωπα και ζώα αφύσικα παραλλαγμένα να βγάζουν άναρθρες κραυγές και αριστερά μια μάνα να κρατά όλο απόγνωση το παιδί της και να κοιτά τον ουρανό. Στο μέσον μια λάμπα, σαν το μάτι του κακού, φωτίζει τον παράλογο, άτακτο και αχανή αυτό πίνακα.
Στον δεύτερο πίνακα αντίθετα αντικρίζουμε εντελώς διαφορετικές εικόνες. Αυτός φιλοξενεί πουλιά και λουλούδια και στη μέση ακριβώς δεσπόζει επιβλητικό ένα μεγάλο ολάνθιστο δέντρο, γύρω απ’ το οποίο πετάει ένα περιστέρι με έναν «κλάδο ελαίας» στο στόμα του. Νέοι και γέροι κάθε εθνικότητας και φύλου, ζωάκια και παιδιά χορεύουν με ελαφρότητα και χαρά γύρω απ’ το δέντρο.
Νομίζω ότι με την πρώτη ματιά μπορούμε να διαπιστώσουμε το θέμα καθενός απ’ τους δύο πίνακες: τον πόλεμο και την ειρήνη. Απ’ τη μια ο παραλογισμός και τα τραγικά αποτελέσματα των μαχών και απ’ την άλλη η ομορφιά της φύσης και η χαρά της ζωής. Ο ζωγράφος με απλά σχέδια μεταδίδει τόσο πολλά μηνύματα. Ίσως γι’ αυτό να θεωρείται και τόσο σπουδαίος.
Παρόλες, όμως, τις διαφορές τους πιστεύω ότι οι δύο αυτοί πίνακες συνδέονται μεταξύ τους και είναι καλό να τους προσέξουμε και τους δύο μαζί. Συνδετικός κρίκος είναι η... αντίθεσή τους. Βλέποντάς τους κανείς καταλαβαίνει τη διπλή όψη της πραγματικότητας που δυστυχώς υπάρχει και στις μέρες μας. Τη μακάβρια και ανατριχιαστική εικόνα του πολέμου και την αγαλλίαση, την ευτυχία και την ευφροσύνη της ειρήνης.
Κοιτάξτε, λοιπόν, φίλοι μου καλύτερα αυτούς τους δύο πίνακες και πείτε μου: σε ποιον απ’ τους δυο θα θέλατε να δείτε και το δικό σας πρόσωπο;»
Β
Διάγραμμα Ύλης στην Ιστορία της Τέχνης.
α) Προαναγεννησιακή τέχνη: Διεθνής Γοτθικός ρυθμός (έναρξη 1.400 μ.Χ.).
β) Αναγέννηση (Ιταλία, Φλάνδρα: Κάτω Χώρες).
γ) Μανιερισμός (maniera: ορισμένη τεχνοτροπία).
δ) Μπαρόκ (baroque: ακανόνιστο πέτρωμα, μαργαριτάρι).
ε) Ροκοκό (κυρίως Γαλλία, Αγγλία).
στ) Κλασσικισμός (μίμηση αρχαίων προτύπων).
ζ) Ρομαντισμός – Νεοκλασσικισμός (Διαφωτισμός).
η) Τέχνη 19ου αιώνα. (Ιμπρεσσιονισμός, Κυβισμός κ.ά.).
θ) Τέχνη 20ου αιώνα. (αφηρημένη τέχνη). (1990 τέρμα).
Β
Τα γράμματα και ο Διαφωτισμός.
Αιώνας των Φώτων-> Χρήση του Ορθού Λόγου = Γνώση, Ελευθερία, Ευτυχία.
Εκπρόσωποι:
Βολταίρος -> ανεξιθρησκεία.
Μοντεσκιέ -> Το πνεύμα των Νόμων.
Ρουσσώ -> Κοινωνικό Συμβόλαιο, Περί Αγωγής.
Χιούμ -> Αρχές ηθικής.
Καντ -> Κριτική του Καθαρού Λόγου.
Εγκυκλοπαίδεια (Ντιντερό, Ντ’ Αλαμπέρ).
Β
Επιστήμες Γράμματα και Τέχνες (κατά το 17ο & 18ο αι.).
17ος αι. Επιστήμες.
Γαλιλαίος -> τηλεσκόπιο, ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου.
Κέπλερ -> Φυσικοί νόμοι, Αστρονομία.
Φρ. Βάκων -> πείραμα.
Πασκάλ -> Μαθηματικά, θεωρία των πιθανοτήτων.
Νεύτων -> Νόμος της παγκόσμιας Έλξης.
Ντεκάρ -> αιτία – αποτέλεσμα.
Λόκ -> πολιτικές ιδέες
Σπινόζα, Λάϊμπνιτς.
Θεατρικοί συγγραφείς: Κορνέϊγ, Μολιέρος, Ρασίν.
Ζωγράφοι: Ρέμπραντ, Βάν Ντάϋκ, Βελάσκεθ, Μουρίλλο (μπαρόκ).
18ος αι.:
Λαμάρκ, Μπυφόν -> εξέλιξη των ειδών (βιολογία).
Βεν. Φρανκλίνος -> ηλεκτρισμός, εφεύρεση του αλεξικέραυνου.
Μονγκολφιέ -> αερόστατο.
Τζ. Βατ -> ατμομηχανή.
Λαβουαζιέ -> χημεία, αφθαρσία της ύλης.
Β
13ος – 14ος αι: Διεθνής γοτθικός ρυθμός (1200-1350 μ.Χ.).
α) ολοκλήρωση γοτθικής τέχνης.
β) αποπεράτωση γοτθικών ναών σ’ όλη την Ευρώπη.
γ) εκκοσμίκευση θρησκευτικών θεμάτων-> φεουδαρχία.
αστική τάξη.
Σιέννα της Ιταλία-> σχολή της Σιέννας:
Εκπρόσωποι:
Ducio di Buonincenia (Ντούτσιο ντι Μπουονινσένια).
Τσιμαμπούε (επιρροές απ’ τη βυζαντινή παράδοση).
Giotto (Τζιόττο): συγκερασμός βυζαντινής και γοτθικής παράδοσης-> αρχή νεότερης ευρωπαϊκής ζωγραφικής (τοιχογραφίες του στο παρεκκλήσι της Αρένας στην Πάδουα: πρωτοτυπία, αυθορμητισμός, ελευθερία, στέρεη οργάνωση των συνθέσεών του).
Ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας ο Giotto αρχίζει να κατασκευάζει το κωδωνοστάσιο (Campanile) του Καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας. (Duomo).
Γοτθικοί καθεδρικοί ναοί: τεράστιο ύψος, μικρό φάρδος, γλυπτική διακόσμηση εσωτερικά και εξωτερικά, ανάγλυφες παραστάσεις, οξυκόρυφα τόξα- περιθυρώματα, τεράστιοι πύργοι- κωδωνοστάσια, βιτρώ, σύνθετοι κίονες-> μνημειακή παρουσία, μεγαλοπρέπεια, υποβλητική γοητεία καθεδρικών ναών.
Γοτθική γλυπτική: 1) μορφές με σώματα στενόμακρα, ασκητικά, με εκφραστικά πρόσωπα, πολύπλοκες πτυχώσεις, πολλές φορές σε παράξενες, αφύσικες στάσεις.
2) δαίμονες της αποκάλυψης και ζωόμορφα τέρατα στις προσόψεις γοτθικών ναών (π.χ. Notre Dame).
Β
Η τέχνη στην εποχή της Αναγέννησης (15ος – 16ος αι.).
Κίνημα του ανθρωπισμού-> μεγάλη ανάπτυξη των τεχνών. (αρχαία ελληνικά πρότυπα-> αποθέωση του κάλλους (γυμνό), έμφαση στο σχέδιο, πιστή αναπαράσταση της φύσης, θέματα θρησκευτικά, ιστορικά, μυθολογικά.
Σημαντικοί καλλιτέχνες:
α) Leonardo da Vinci: homo universalis = πανεπιστήμων της Αναγέννησης. Ζωγραφικά έργα: Τζοκόντα, μυστικός Δείπνος, κ.ά.
β) Μιχαήλ Άγγελος Μπουοναρόττι: γλύπτης, αρχιτέκτονας, ζωγράφος. Έργα: Δευτέρα Παρουσία, Μωϋσής, Pieta (Αποκαθήλωση).
γ) Raffaello Santi (Ραφαήλ): Madonna, Σχολή των Αθηνών, κ.ά.
δ) Τιτσιάνο, Τιντορέττο (Βενετοί)-> έμφαση στο χρώμα.
Γερμανία: Albrecht Durer (Ντύρερ): ζωγραφική, ξυλογραφίες, χαλκογραφίες, σχέδια.
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541-1614) (El Greco) -> Μανιερισμός (maniera Greca) (τεχνοτροπική τυποποίηση).
α) συγκερασμός βυζαντινής παράδοσης+ κατακτήσεων αναγέννησης
β) τοπιογραφίες+ θρησκευτικά θέματα-> πρωτοτυπία τεχνοτροπίας
γ) πνευματικότητα+ κίνηση στα χρώματα και στο σχέδιο-> επιμήκυνση φιγούρων, συστρεφόμενα σώματα-> εξπρεσσιονιστικά στοιχεία.
δ) μεγαλοφυής διαπραγμάτευση της σύνθεσης-> δραματικότητα, ένταση, πάθος-> ένωση θεϊκού+ γήϊνου στοιχείου.
Οδοιπορικό του Ζωγράφου: Ηράκλειο Κρήτης, Βενετία, Ρώμη, Τολέδο της Ισπανίας. (ασπασμός της Καθολικής πίστης, οργανική ένταξη στην κοινωνία του Τολέδου-> σχέσεις με ανώτερη τάξη, λήψη παραγγελιών, υλική ευημερία του El Greco).
Αρχιτεκτονική της Αναγέννησης.
Επιρροές:
α) ελληνορωμαϊκή παράδοση
β) πρωτοχριστιανικός+ βυζαντινός ρυθμός
γ) παράδοση της Δύσης (κυρίως Ιταλίας).
Κίονες, πεσσοί, αετώματα-> αρμονία, αναλογία (προβολή του διακοσμητικού στοιχείου με μέτρο).
Φλωρεντία:
1) Μπρουνελέσκι-> Παναγία Λουλουδιών, βασιλική Αγίου Λαυρεντίου.
2) Αλμπέρτι: θεωρητικές απόψεις στο «Περί αρχιτεκτονικής».
3) Μπραμάντε: Άγ. Πέτρος στη Ρώμη, πολεοδομικό σχέδιο Ρώμης.
Γαλλία: Μουσείο Λούβρου, πύργοι του Λουάρ.
Μπαρόκ (17ος αι.)-> έκφραση της Αντιμεταρρύθμισης και του Καθολικισμού (ρωμαιοκαθολικές χώρες έως Αυστρία, Βοημία.
Μεγαλοπρέπεια, πλούσια διακόσμηση, εντυπωσιασμός (εκκλησιαστική ηγεσία, βασιλική εξουσία).
Φλάνδρα:
Ρούμπενς (πολυπρόσωπα έργα, πορτρέτα)
Ρέμπραντ: «Μάθημα ανατομίας», πορτρέτα-> ανατομία της ανθρώπινης ψυχής.
Βαν Ντάϋκ: έξοχος προσωπογράφος (500 πορτρέτα ευγενών), χαρακτικά.
Ισπανία:
Βελάσκεθ-> θέματα θρησκευτικά+ μυθολογικά.
Μουρίλλο: θέματα παρμένα απ’ τη θρησκεία και τη ζωή των μικρών παιδιών. («Λας Μενίνας»-> προσωπογράφος της βασιλικής αυλής).
Ρομαντισμός – Ρεαλισμός (18ος αι.)
α) Ρομαντισμός:
- κυριαρχία του συναισθήματος
- αγάπη στο φανταστικό και μυστηριώδες
- ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων
- προβολή του «εγώ»
- αντίθεση προς τον κλασσικισμό.
β) Ρεαλισμός:
- απεικόνιση της καθημερινής ζωής
- προβολή κοινωνικών προβλημάτων (αλήθεια, πραγματικότητα)
- θέματα απ’ τη ζωή της μεσαίας αστικής ή κατώτερης κοινωνικής τάξης.
Ιμπρεσσιονισμός (impression) – Μονέ -> Εντύπωση ηλιοβασιλέματος.
Εκπρόσωποι Ρομαντισμού: 1) Γκρο (επίσημος ζωγράφος του Ναπολέοντα) -> Η ναυμαχία του Αμπουκίρ, Η Μάχη των Πυραμίδων.
Γαλλία: 2) Ευγένιος Ντελακρουά-> σκηνές απ’ την Ελληνική επανάσταση: Οι σφαγές της Χίου (1824), Η Ελλάδα ξεψυχάει στα ερείπια του Μεσολογγίου (1827).
Αγγλία: William Turner: τοπιογραφίες-> πρόδρομος του ιμπρεσσιονισμού.
Γερμανία: Ντάβιντ Φρίντριχ.
Ρεαλισμός: Κορό: τοπιογράφος.
Ντωμιέ: απεικόνιση της ανθρώπινης δυστυχίας. (Οι πρόσφυγες, η Πλύστρα, Το βαγόνι της τρίτης θέσης).
Ιμπρεσσιονισμός: φως, χρώμα-> πρωταγωνιστές της ζωγραφικής.
Εκπρόσωποι Γάλλοι: Μονέ, Πισσαρό, Μανέ, Ρενουάρ, Ντεγκά, Γκιγιωμέ κ.ά.
Εξαιρετικές περιπτώσεις: Γκωγκέν (εξωτικά θέματα, Ταϊτή)
Σεζάν (πρόδρομος του κυβισμού)
Βαν Γκόγκ (εξπρεσσιονιστικό χρώμα)
Γλύπτης: Ροντέν (σημαντικότερος του 19ου αι.).
19ος αι. : Ελληνική τέχνη
1836: ίδρυση πολυτεχνείου: Σχολή Βιομηχάνων- Τεχνών
εξέχοντες αρχιτέκτονες-> νεοκλασικά κτίρια (Κλεάνθης, Καυτατζόγλου, Μεταξάς).
Σπουδές Ελλήνων Καλλιτεχνικών στη Δύση (Κριεζής, Τσόκος, Κουνελάκης).
Παράλληλη συνέχεια της Μεταβυζαντινής και Λαϊκής Παράδοσης.
Μέσα 19ου αι. -> Σχολή του Μονάχου (Νικ. Γύζης, Νικηφόρος Λύτρας, Κων. Βολανάκης-> ζωγραφική: Βρούτος, Φιλιππότης, Χαλεπάς-> γλύπτες).
20ος αιώνας.
Ανανέωση εκφραστικών μέσων -> έργα ανεικονικά και αφηρημένα
Αρχιτεκτονική: νέα δομικά και διακοσμητικά υλικά-> τσιμέντο, γυαλί, μεταλλικές επενδύσεις-> αλλαγές στη μορφή και τη λειτουργικότητα των οικοδομημάτων-> τολμηρές συλλήψεις σχεδιαστών και αρχιτεκτόνων.
Β
Θέματα εργασιών στην Ιστορία της Τέχνης (απ’ το 1400 μ.Χ. ως τις μέρες μας).
Α) Ο Ιταλός ζωγράφος Giotto και η αποχή του.
Β) Η ζωή και το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
Γ) Ιερώνυμος Μπος: ένας πρωτότυπος και παράξενος ζωγράφος.
Δ) Οι κυριώτεροι εκπρόσωποι του Μπαρόκ στις εικαστικές τέχνες. (ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική).
Ε) Οι βασικές αρχές του Κλασσικισμού στις εικαστικές τέχνες.
Στ) Η ζωή και το έργο του ζωγράφου Ευγένιου Ντελακρουά.
Ζ) Η επανάσταση του Ρεαλισμού στη Θεματογραφία (θέματα) της Ευρωπαϊκής Τέχνης.
Η) Η σημασία του ζωγραφικού έργου του Claude Monet (Μονέ) για την ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης (ιμπρεσσιονισμός).
Θ) Η ζωή και το έργο του Πωλ Σεζάν (προδρόμου του κυβισμού).
Ι) Η ζωή και το έργο του Ολλανδού ζωγράφου Βαν Γκόγκ.
Κ) Η ζωή και το έργο του Ισπανού ζωγράφου Pablo Picasso.
Β
Το Μουσείο Ρενουάρ.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Ρενουάρ έχτισε ένα ωραίο σπίτι στην κωμόπολη Κάνι-σιρ-Μερ, στην Κυανή Ακτή. Σήμερα, το σπίτι αυτό στεγάζει ένα μουσείο αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του μεγάλου καλλιτέχνη.
Ο Ρενουάρ επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Κάνι-σιρ-Μερ το 1898 και ενθουσιάστηκε αμέσως. Ήταν ένας οικισμός στις ακτές της Μεσογείου, ανατολικά των Καννών και της Αντίμπ, και, όπως περιέγραψε αργότερα ο γιος του Ρενουάρ, Ζαν, εκείνη την εποχή ήταν «ένα καταπράσινο χωριό εύπορων χωρικών».
Η περιοχή πλέον έχει αλλάξει τελείως από την εποχή που την είδε για πρώτη φορά ο Ρενουάρ. Σήμερα χωρίζεται σε τρεις ζώνες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους: στο Ο-ντε-Κάνι, τη γνωστή τοποθεσία του Ρενουάρ με τους λόφους, στο Κάνι-βιλ, τη μοντέρνα εμπορική κωμόπολη και την Κρο-ντε-Κάνι, την τουριστική παραλιακή λεωφόρο.
Αρχικά, ο Ρενουάρ ζούσε στο κέντρο του παλιού χωριού, σ’ ένα μεγάλο συγκρότημα που στέγαζε και το ταχυδρομείο, αλλά το 1907 αγόρασε ένα κτήμα έξω από το χωριό, κοντά στο δρόμο που οδηγούσε στην παραλία. Στο κτήμα αυτό έχτισε το σπίτι όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. αργότερα, το 1960, η κατοικία αυτή περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου και, στη συνέχεια, άνοιξε τις πύλες της στο κοινό ως Μουσείο Ρενουάρ.
Αγάπη για τη φύση.
Η απόφαση του Ρενουάρ να αποκτήσει το αγρόκτημα με το όνομα Λε Κολέτ καταδεικνύει την απεριόριστη αγάπη του για τη φύση.
Το οικόπεδο περιλάμβανε μια έκταση μ’ ένα μαγευτικό δάσος από αιωνόβιες ελιές και, όταν ο καλλιτέχνης έμαθε ότι κάποιος μεσίτης από τη Νίκαια σχεδίαζε να το αγοράσει και να κόψει τις ελιές με στόχο την ανέγερση σύγχρονων κτηρίων, αποφάσισε αμέσως να παρέμβει. Στο κτήμα υπήρχε ένα γραφικό σπίτι αποικιακού ρυθμού που ανήκε σ’ ένα χωρικό ιταλικής καταγωγής, τον Πολ Κανόβα. Στη θέση του, ο Ρενουάρ έφτιαξε ένα καινούργιο σπίτι, πολύ μεγαλύτερο και πιο ευρύχωρο, όπου εγκατέστησε το ατελιέ του.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο καλλιτέχνης ζωγράφισε αρκετές φορές το αγρόκτημα, αλλά, κατά περίεργο τρόπο, παρόλο που απαθανάτισε το παλιό αποικιακό σπίτι, δεν μας άφησε ούτε μία εικόνα της καινούριας κατοικίας η οποία χτίστηκε σύμφωνα με τα δικά του γούστα.
Αυτή η οικία ήταν αρκετά μεγάλη για να μπορεί να φιλοξενεί τους πολλούς φίλους του Ρενουάρ και ο καλλιτέχνης, παρά την διαταραγμένη υγεία του και τους φρικτούς πόνους, έζησε εκεί μια πολύ ευτυχισμένη περίοδο.
Η συντήρηση της αγροικίας απαιτούσε πολλή δουλειά και ο Ζαν, ο γιος του Ρενουάρ, μας άφησε μια συγκινητική ανάμνηση του πατέρα του, ο οποίος πραγματικά απολάμβανε τη διαμονή του εκεί: «Την εποχή των πορτοκαλιών, πολλές νεαρές κοπέλες έρχονταν για να τα μαζέψουν. Ήταν ένα συνεχές πηγαινέλα, με γέλια και τραγούδια...
Ο Ρενουάρ ήταν πανευτυχής... Φαίνεται ότι τα τόσα διαφορετικά μέρη στα οποία έζησε έως το τέλος της παιδικής του ηλικίας είχαν επηρεάσει το χαρακτήρα του. Το Λε Κολέτ αποδείχθηκε η ιδανική τοποθεσία για την τελευταία του καλλιτεχνική φάση. Παρά την επιδείνωση της υγείας του, ακόμη και την τελευταία στιγμή, βρήκε τη δύναμη να φτιάξει μερικά γλυπτά».
Αναμνήσεις από την παιδική ηλικία.
Ο δευτερότοκος γιος του Ρενουάρ, ο Ζαν (ο οποίος έγινε διάσημος σκηνοθέτης) ήταν 13 χρόνων όταν η οικογένεια μετακόμισε στο Λε Κολέτ, στην Κάνι-σιρ-Μερ.
Στο βιβλίο «Ο πατέρας μου», το οποίο εκδόθηκε το 1962 (από τις συγκινητικότερες βιογραφίες που γράφτηκαν ποτέ για μεγάλο καλλιτέχνη), ο Ζαν Ρενουάρ θυμάται τη μεγάλη αγάπη του πατέρα του για την εξοχή και για το σπίτι στο οποίο αφιέρωσε μεγάλο μέρος από την προσοχή και την ενεργητικότητά του. Ο Ζαν θυμάται πώς ο πατέρας του «έλεγε συχνά ότι δεν είχε γνωρίσει τίποτε ωραιότερο στον κόσμο από την κοιλάδα του μικρού ποταμού Κάνι... Ήταν λες και αυτό το ποτάμι περίμενε τον Ρενουάρ. Και εκείνος του αφοσιώθηκε όπως ένας άνδρας αφοσιώνεται στη γυναίκα την οποία πάντα ονειρευόταν και που, στο τέλος, τη βρίσκει αφού πρώτα την έχει αναζητήσει σε όλο τον κόσμο. Αυτή η ιστορία ανάμεσα στον ποταμό Κάνι και τον Ρενουάρ είναι μια αληθινή ιστορία «αγάπης».
Ένα σπίτι για την Αφροδίτη.
Στο μουσείο φυλάσσονται τα περισσότερα γλυπτά του Ρενουάρ, ενώ εκτίθενται λιγότεροι πίνακες.
Όλα τα γλυπτά βρίσκονται στον εσωτερικό χώρο, εκτός από το μεγαλύτερο και πιο επιβλητικό, την Τροπαιοφόρο Αφροδίτη, που βρίσκεται στον κήπο. Ο Ρενουάρ εργάστηκε με βαθιά αφοσίωση για το έργο αυτό, περισσότερο απ’ ό,τι για οποιοδήποτε άλλο, και σίγουρα είχε γι’ αυτόν ιδιαίτερη σημασία.
Σκεφτόταν να τοποθετήσει την Αφροδίτη στο κέντρο ενός συμπλέγματος με τον τίτλο «Ο ναός της αγάπης». Υπολόγιζε να φτιάξει και κάποια άλλα έργα που θα μπορούσαν να την αναδείξουν, αλλά κανένα από αυτά δεν ολοκληρώθηκε.
Ωστόσο, η θέα είναι υπέροχη και θεωρείται ένα από τα ωραιότερα γυμνά γυναικεία γλυπτά του 20ου αιώνα.
Μεγάλο κομμάτι της εργασίας για αυτό το έργο (ο Ρενουάρ το δημιούργησε δίνοντας οδηγίες στο νεαρό βοηθό του, Ρισάρ Γκινό) έγινε στην ύπαιθρο, κάτω από τη σκιά των αγαπημένων του ελαιόδεντρων.
Εκτός από πίνακες και γλυπτά του μεγάλου δασκάλου, το μουσείο στην Κάνι-σιρ-Μερ περιλαμβάνει και έργα σημαντικών καλλιτεχνών της εποχής. Επίσης, στο χώρο του διατηρούνται τα ωραιότερα αναμνηστικά αντικείμενα από την προσωπική ζωή του Ρενουάρ.
Επιπλέον, το εργαστήριο ανακαινίστηκε πλήρως και σήμερα παρουσιάζεται όπως ήταν όταν δούλευε εκεί ο Ρενουάρ, με το καβαλέτο, τα ρούχα, ακόμα και το αναπηρικό καροτσάκι του, μαρτυρία της εντυπωσιακής ψυχικής δύναμης που τον βοηθούσε να ξεπερνά όλες τις φυσικές αδυναμίες.
Ο κήπος των απολαύσεων.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Ρενουάρ απολάμβανε ήρεμος και γαλήνιος ο πάρκο του κτήματος Λε Κολέτ. Ο γιος του, Ζαν, περιέγραψε τις ελιές του κτήματος ως «τις ωραιότερες του κόσμου. Βρίσκονται εκεί εδώ και πέντε αιώνες. Με τις καταιγίδες, την ξηρασία, την παγωνιά, τα κλαδέματα και την αμέλεια, πήραν τα πιο περίεργα σχήματα. Οι κορμοί ορισμένων δέντρων μοιάζουν με παράξενες θεότητες».
Χορός στην εξοχή (1882-83). 180 Χ 90 εκ. Musee d’ Orsay, Παρίσι.
Την περίοδο 1882-1883, ο Ρενουάρ ζωγράφισε τρεις μεγάλους πίνακες (με τα πρόσωπα σε φυσικό μέγεθος), με θέμα ένα ζευγάρι που χορεύει. τα δύο έργα δίπλα έχουν τους τίτλους Χορός στην εξοχή και Χορός στην πόλη, ενώ υπάρχει και ένα τρίτο, παρεμφερές αλλά λίγο μεγαλύτερο, με τον τίτλο Χορός στο Μπουγκιβάλ. Ο Ρενουάρ δεν ήταν διανοούμενος και δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ να μεταδώσει κάποιο ιδιαίτερο μήνυμα μέσα από τα έργα του. ωστόσο, άθελά του, με τις συνθέσεις Χορός στην πόλη προβάλλει τις αντιθέσεις ανάμεσα στην επιτηδευμένη χάρη της αστικής ατμόσφαιρας και στον αγνό δυναμισμό της υπαίθρου. Είναι στοιχείο που αποδεικνύεται, άλλωστε, και από την επιλογή των μοντέλων: για το Χορό στην πόλη πόζαρε η Σουζάν Βαλαντόν, μία από τις διασημότερες γόησσες της εποχής (αργότερα έγινε πετυχημένη ζωγράφος), ενώ για το Χορό στην εξοχή μοντέλο του ήταν εκείνη που αργότερα έγινε γυναίκα του, η Αλίν Σαριγκό, με μια πολύ πιο απλοϊκή και «οικεία» ομορφιά. Για την ανδρική φιγούρα και στα δυο έργα (καθώς και για το Χορό στο Μπουγκιβάλ), πόζαρε ένας φίλος του Ρενουάρ, ο Πολ Λοτ. Και οι τρεις πίνακες πουλήθηκαν στον έμπορο Πολ Ντιράν-Ριέλ.
Οι ομπρέλες. (περ. 1881-86). 180 Χ 115 εκ. National Gallery, Λονδίνο.
Ο Ρενουάρ δούλεψε αυτό τον πίνακα για αρκετά χρόνια. Στο διάστημα αυτό, η τεχνική του σημείωσε αξιόλογες μεταβολές. Άρχισε να τον ζωγραφίζει το 1881, λίγο πριν επισκεφθεί την Ιταλία, και τον τελείωσε πέντε χρόνια αργότερα. Μετά τη μελέτη περιοδικών μόδας της εποχής, οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ενδυμασία των γυναικών στη δεξιά πλευρά του πίνακα απηχεί τη μόδα του 1881, ενώ αυτό της γυναίκας στην αριστερή πλευρά απηχεί τη μόδα του 1886. Επίσης, διακρίνουμε μια διαφορά τεχνοτροπίας ανάμεσα στις δύο πλευρές του έργου. Η δεξιά πλευρά, όπου κυριαρχούν τα πρόσωπα των δύο μικρών κοριτσιών, είναι ζωγραφισμένη με ανάλαφρες και πολύ λεπτές πινελιές, χαρακτηριστικές της ιμπρεσσιονιστικής φάσης του Ρενουάρ, ενώ τα πρόσωπα στην αριστερή πλευρά αποδίδονται με πιο καθαρό τρόπο, τεχνοτροπία που αποκαλύπτει το θαυμασμό του Ρενουάρ για την κλασική αναγεννησιακή τέχνη, την οποία γνώρισε στη διάρκεια του ταξιδιού του στην Ιταλία. Παρά τις διαφορές, ο πίνακας δεν παρουσιάζει καμιά δυσαρμονία και αντιπροσωπεύει ένα από τα γνωστότερα έργα του Ρενουάρ, απίστευτα ευρηματικό όσον αφορά τη σύλληψη και τη ζωντάνια των λεπτομερειών του. Θεωρείται το τελευταίο σημαντικό έργο με θέμα που εντάσσεται σε μια συγκεκριμένη εποχή πριν ο Ρενουάρ στέψει την προσοχή του σε θέματα που δεν προσδιορίζονται χρονικά.
Ο Σηκουάνας στην Ανιέρ. (Η βαρκάδα). (περ. 1879). 71 Χ 92 εκ. National Gallery, Λονδίνο.
Στο έργο Ο Σηκουάνας στην Ανιέρ, ο Ρενουάρ συλλαμβάνει τέλεια την ατμόσφαιρα μιας νωχελικής καλοκαιρινής ημέρας, εκφράζοντας με δυναμισμό το βαθύτερο πνεύμα του ιμπρεσιονισμού. Τα λαμπερά χρώματα και οι ανεπιτήδευτες πινελιές αποκαλύπτουν έναν Ρενουάρ στο απόγειο της εκφραστικής του ελευθερίας. Ωστόσο, ένα χρόνο μετά ή και λίγο αργότερα, επανεξέτασε το έργο του και αποφάσισε να του δώσει περισσότερη ένταση και να δουλέψει με πιο ξεκάθαρες γραμμές. Για τον πίνακα χρησιμοποίησε μόνο οκτώ καθαρά χρώματα (μαζί με το λευκό), χωρίς προσμίξεις, και τα άπλωσε πάνω στον καμβά απευθείας από το σωληνάριο. Αν και ο πίνακας δίνει την εντύπωση ενός πολύ αυθόρμητου έργου, ο καλλιτέχνης δεν ζωγράφιζε κατευθείαν αυτό που έβλεπε. Μάλιστα, η λεπτομερής εξέταση του πίνακα με ακτίνες Χ οδήγησε στο συμπέρασμα ότι, στη διάρκεια της επεξεργασίας του πίνακα, ο Ρενουάρ έκανε διάφορες τροποποιήσεις. Παρόλο που το έργο είναι γνωστό ως Ο Σηκουάνας στην Ανιέρ, η τοποθεσία που απεικονίζεται δεν εντοπίστηκε ποτέ.
Το γεύμα των βαρκάρηδων.
Κάτω από ένα λαμπερό ήλιο, μια παρέα απολαμβάνει το γεύμα της στην αυλή ενός καφέ δίπλα στο ποτάμι, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Παρίσι. Πρόκειται για το εστιατόριο Φουρνάζ, σ’ ένα νησάκι του Σηκουάνα, το Σατού, δημοφιλέστατο σημείο συνάντησης της υψηλής κοινωνίας, καθώς επίσης ποιητών, ηθοποιών, διανοουμένων και κωπηλατών. Όπως και το πρώτο μεγαλόπνοο έργο που ο Ρενουάρ ζωγράφισε στην ύπαιθρο, το Μουλέν ντε λα Γκαλέτ, έτσι και το αριστούργημα αυτό απαθανατίζει την ανέμελη ατμόσφαιρα που ήξεραν να απολαμβάνουν οι Παριζιάνοι σε στιγμές κεφιού. Υπερβολικά μοντέρνος, ως προς το θέμα αλλά και την τεχνοτροπία, ο πίνακας θυμίζει έντονα τα συμπόσια που απεικόνισαν με μεγάλη επιτυχία ορισμένοι Βενετοί καλλιτέχνες του 16ου αιώνα, όπως ο Βερονέζε. Παρόλο που δίνει την αίσθηση ενός αυθόρμητου έργου, είναι αποτέλεσμα πολλών μηνών δουλειάς με μοντέλα (φίλους και γνωστούς) που πήγαιναν μεμονωμένα στο Σατού για να ποζάρουν.
Η προσεκτική μελέτη της επιφάνειας του πίνακα φέρνει στο φως με σαφήνεια τις πολυάριθμες τροποποιήσεις κατά τη διάρκεια της δημιουργικής διαδικασίας. Επίσης, από επιστολές του Ρενουάρ γνωρίζουμε πόσο τον κούρασε και τον απογοήτευσε το συγκεκριμένο έργο. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες, η σύνθεση μεταδίδει με επιτυχία τη γαλήνια και ευχάριστη ατμόσφαιρα που επιθυμεί να εκφράσει ο ζωγράφος.
Από τα πιο αγαπημένα θέματα του Ρενουάρ ήταν οι διασκεδαστικές εξορμήσεις των Παριζιάνων στην εξοχή κοντά στο Παρίσι.
Οι νεαροί κάτοικοι του Παρισιού που απολάμβαναν τη σχόλη του Σαββατοκύριακου στις όχθες του ποταμού, στα περίχωρα της πρωτεύουσας, πρόσφεραν στον Ρενουάρ και στους άλλους ιμπρεσιονιστές τα θέματα που επιθυμούσαν ώστε να εξερευνήσουν το ενδιαφέρον τους για τη ζωγραφική στην ύπαιθρο και ταυτόχρονα την επιθυμία τους να απεικονίσουν τη σύγχρονη ζωή. Το 1869, ο Ρενουάρ και ο Μονέ κάθισαν δίπλα-δίπλα και ζωγράφισαν τους εκδρομείς της Κυριακής στη λίμνη Γκρενουγιέρ, στο Μπουγκιβάλ, περίπου δύο χιλιόμετρα από το σιδηροδρομικό σταθμό του Σατού, ενώ εμπνεύστηκαν πολλά έργα από τις πολλές δραστηριότητες και τις δυνατότητες ψυχαγωγίας στις όχθες του Σηκουάνα. Λίγο αργότερα, χάρη στην ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου, το οποίο, κατά το δεύτερο μισό του αιώνα, άρχισε να επεκτείνεται και στην περιφέρεια του Παρισιού, μπορούσε να επισκεφθεί κανείς με ευκολία πολλά προάστια, όπως και το Σατού (όπου φιλοτεχνήθηκε «Το γεύμα των βαρκάρηδων»). Από το 1880 και έπειτα, το Σατού έγινε προάστιο της μόδας γιατί πρόσφερε ποιότητα ζωής στους κατοίκους του και αποτέλεσε ιδανικό τόπο για τις κυριακάτικες εκδρομές των λιγότερα εύπορων κοινωνικών τάξεων.
Διάφορα σημεία στις όχθες του ποταμού προσφέρονταν για πολλές ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Το Αρζαντέιγ, για παράδειγμα, ο οικισμός στον οποίο επέλεξε να εγκατασταθεί ο Μονέ το 1873, αναδείχθηκε σε σημαντικό ιστιοπλοϊκό κέντρο και η ιστιοπλοΐα αποτέλεσε θέμα πολλών έργων του καλλιτέχνη.
Αντιθέτως, οι λάτρεις της κωπηλασίας συγκεντρώνονταν κυρίως στην Ανιέρ και στο Σατού. Με φόντο στις τοποθεσίες αυτές, τους συναντάμε σε πολλά έργα του Ρενουάρ και του Γκιστάβ Καϊγμπότ (1848-94).
Ο Ρενουάρ ανέδειξε στα έργα του το νωχελικό ρυθμό μιας ημέρας στις όχθες του Σηκουάνα, ενώ ο Καϊγμπότ απεικόνισε το μόχθο των βαρκάρηδων.
Ο Καϊγμπότ υπήρξε δεινός ιστιοπλόος και στο έργο του Ρενουάρ εμφανίζεται δεξιά, στο πρώτο επίπεδο, με τη λευκή φανέλα και το ψάθινο καπέλο, παραδοσιακή «στολή» των κωπηλατών.
Β
Β
Β
Αυτό το ebook είναι της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και δημοσιεύεται στην Ματιά με την άδεια της. Εμείς από αυτές τις γραμμές θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την συγγραφέα του για την άδεια δημοσίευσης που μας έδωσε.
Τα πνευματικά δικαιώματα του ανήκουν στην συγγραφέα του, Αμαλία Κ. Ηλιάδη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Για να μάθετε για την Αμαλία Κ. Ηλιάδη κάντε κλικ εδώ.
