Δ) Χορός και θεραπεία.
Εισαγωγή.
Θεραπευτικές μορφές τέχνης.
Τα τελευταία χρόνια στον χώρο της Ψυχιατρικής και της Παιδοψυχιατρικής παρατηρείται όλο και περισσότερο η χρήση διαφόρων μορφών Τέχνης ως θεραπευτικά εργαλεία, όπως η μουσική, η ζωγραφική, το δράμα, ο χορός κ.ά. Οι παραπάνω μορφές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως διαγνωστικά εργαλεία συμπληρωματικά σε άλλα είδη ψυχοθεραπείας (ατομική - ομαδική) αλλά και αυτόνομα.
Η χρήση διαφόρων μορφών Τέχνης κρίνεται σκόπιμη σε μια ευρεία κλίμακα διαταραχών που παρουσιάζονται τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά. Βασικό χαρακτηριστικό τους ως αξιολογητικά εργαλεία είναι ότι προξενούν λιγότερο άγχος και πίεση και επιτρέπουν περισσότερο την αυθόρμητη συμμετοχή του εξεταζόμενου χωρίς απαραίτητα να κατέχει η λεκτική επικοινωνία κυρίαρχο ρόλο.
Ομάδα - Ρόλος της Ομάδας.
Ο άνθρωπος είναι η μικρότερη μονάδα του κοινωνικού συνόλου. Δεν μπορεί να νοηθεί έξω και αποκομμένος από αυτό. Οι κοινωνιολόγοι αλλά και οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν παρουσιάσει κατά καιρούς τη σημασία της ομάδας. Τι ορίζουμε ως ομάδα; Πώς αντιλαμβανόμαστε την ομάδα; Ανάλογα με τους μελετητές δίνεται και ο αντίστοιχος ορισμός. Συνήθως στους ορισμούς γίνεται λόγος για τον αριθμό των μελών της ομάδας (ως ομάδα ορίζονται τρία και παραπάνω άτομα) για τα κοινά τους χαρακτηριστικά, για τη δομή της και τους στόχους της. Ένας ορισμός της ομάδας προέρχεται από τον Γερμανό κοινωνικό ψυχολόγο Kurt Lewin που ερεύνησε τη δυναμική της. Αυτός ορίζει: «Η ομάδα είναι ένα δυναμικό σύνολο ατόμων βασισμένη στην αλληλεξάρτηση και όχι στην ομοιότητα ανάμεσα στα άτομα». Επίσης αναφέρει ότι οι ισχυρές καλά οργανωμένες ομάδες συνήθως δεν είναι ομοιογενείς, αντιθέτως είναι πιθανόν να περιλαμβάνουν διάφορες υποομάδες και άτομα με διαφορετική σύνθεση.
Άλλος πιο σύγχρονος ορισμός της ομάδας είναι του B. Bass: Με τον όρο ομάδα, εννοούμε ένα σύνολο ατόμων, που η ύπαρξή του δίνει κάποια ευχαρίστηση στα μέλη.
Όλες οι ομάδες συνήθως έχουν δομή την οποία ορίζει κάποιος ή κάποιοι. Ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τις εξελικτικές φάσεις μιας ομάδας είναι οι στόχοι της. Η ομάδα με σαφείς στόχους έχει γενικά περισσότερες πιθανότητες να προχωρήσει και να εξελιχθεί. Αυτό συνεπάγεται και την προσωπική εξέλιξη του κάθε μέλους που την αποτελεί.
Χοροθεραπεία – Ιστορική αναφορά.
Η χοροθεραπεία εντάσσεται στις θεραπείες μέσω της Τέχνης που τα τελευταία χρόνια εφαρμόζονται παγκόσμια με πολύ θετικά αποτελέσματα. Είναι ψυχοθεραπεία μη λεκτική, που χρησιμοποιεί άμεσα το σώμα σαν υλικό. Ορισμένα από τα βασικά στοιχεία που επίσης χρησιμοποιεί είναι ο ρυθμός, ο συμβολισμός, οι αντιθέσεις, οι επαναλήψεις, η φωνή, το παιχνίδι, τα οποία λειτουργούν ως μέσα εκτόνωσης, αποφόρτισης των εντάσεων, απελευθέρωσης ενέργειας, έκφρασης και δημιουργίας με θετικό επαναπροσανατολισμό των ενορμήσεων και τα οποία επιδρούν θεραπευτικά σε όλες τις ομάδες πληθυσμού, είτε αυτές αποτελούνται από ενήλικες ή παιδιά και εφήβους, είτε από άτομα με σοβαρά ή καθημερινά ψυχικά προβλήματα. Οι ρίζες της Χοροθεραπείας βρίσκονται στη σχέση της με το χορό σαν θεραπευτική τέχνη και κυρίως με τον τρόπο που αυτός έχει εφαρμοστεί στη διάρκεια της Ιστορίας. Από την Προϊστορία ο ρυθμός, η κίνηση του σώματος και ο χορός υπήρξαν μέσα έκφρασης και τρόποι επικοινωνίας των ομάδων που ασχολούνταν με κοινά ενδιαφέροντα.
Στις πρωτόγονες κοινωνίες, ο χορός ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής ζωής. Οι άνθρωποι χόρευαν για να επικαλεστούν τη βοήθεια των καλών πνευμάτων, για να εξευμενίσουν το κακό, για να φέρουν τη βροχή και δημιούργησαν χορευτικές τελετουργίες και χορομιμοδράματα που επιβιώνουν μέσα από την κατοπινή εξέλιξη των κοινωνιών μέχρι και τις μέρες μας, στις παραδόσεις πολλών λαών της γης. Απ’ τους χορούς των λαών της Αφρικής μέχρι και τους σύγχρονους αμερικάνικους χορούς στις ντίσκο, οι άνθρωποι εκφράζουν με τη γλώσσα του σώματος τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές σχετικά με τον τρόπο που διαλέγουν να ζουν.
Στην Αμερική οι βάσεις της σύγχρονης χοροθεραπείας ξεκίνησαν στη δεκαετία του 1940 σε ψυχιατρικά νοσοκομεία των Η.Π.Α. με χρόνιους και σοβαρά διαταραγμένους ασθενείς.
Η Marian Chace ήταν η πρώτη που εργάστηκε στις Η.Π.Α. Προσλήφθηκε στο νοσοκομείο St. Elizabeth’s Hospital στην Ουάσιγκτον το 1942 και εισήγαγε προγράμματα που καλύπτουν τις ανάγκες ατόμων με καθυστέρηση καθώς και στρατιωτών που γύρισαν από τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Επιπλέον εκτός από τη δουλειά της με ασθενείς εκπαίδευσε και δίδαξε τους περισσότερους από τους χοροθεραπευτές της εποχής της και υπήρξε η πρώτη πρόεδρος της Αμερικάνικης Ένωσης Χοροθεραπευτών (ADTR). Επίσης πρωτοπόροι της Χοροθεραπείας υπήρξαν η Trudi Schoop και η Seri Salkin οι οποίες εργάστηκαν στο Κρατικό Νοσοκομείο του Καμαρίλλο στη Νότια Καλιφόρνια.
Ο Αμερικάνικος Σύνδεσμος Χοροθεραπείας (ADTR) έχει ορίσει ως χοροθεραπεία την ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης σαν μια διαδικασία που προωθεί τη συναισθηματική, τη γνωστική και φυσική (σωματική) ολοκλήρωση του ατόμου.
Η χοροθεραπεία χρησιμοποιεί τρεις βασικές προϋποθέσεις που έχουν κεντρική σημασία για την παρέμβασή της:
α) Η έκφραση της κίνησης ενός ατόμου είναι η αντανάκλαση της ενδοψυχικής δυναμικής του.
β) Ότι μια αλλαγή στη συμπεριφορά της κίνησής μας θα αποτελέσει μια αλλαγή στην προσωπικότητα ή στη συμπεριφορά μας.
γ) Ότι όσο μεγαλύτερη διάσταση του κινητικού μας δυναμικού εκφράζεται τόσο ευκολότερα είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν οι αλλαγές καθώς και οι πιέσεις που δεχόμαστε από το «προσωπικό» μας περιβάλλον.
Έτσι ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς της Χοροθεραπείας είναι η αλλαγή της κινητικής συμπεριφοράς των ασθενών.
Η σύγχρονη Χοροθεραπεία έχει εμπλακεί στο δικό της περιεκτικό όγκο γνώσεων και έχει πολύπλοκη σχέση με αρκετούς τομείς θεωρητικής εξάσκησης ορισμένα στοιχεία των οποίων προστίθενται στο θεωρητικό της πλαίσιο προκειμένου να ορίσουν και να εξευγενίσουν τις κλινικές της εφαρμογές, τις ερμηνευτικές της ικανότητες και τις εκπαιδευτικές της επιταγές. Οι χοροθεραπευτές λόγω της ικανότητάς τους να αναλύουν τις συμπεριφορές της κίνησης μπορούν να βοηθήσουν στην ερμηνεία της παρούσας κατάστασης είτε της υγείας είτε της δυσλειτουργίας ενός ασθενούς. Εργάζονται πάνω σε μια ευρεία ποικιλία θεραπευτικών, εκπαιδευτικών και κλινικών προσεγγίσεων, υποβοηθώντας τα άτομα στην συναισθηματική, ψυχολογική, πνευματική και σωματική τους ανάπτυξη-εξέλιξη.
Ο ρόλος του χοροθεραπευτή.
Ο θεραπευτής που δημιουργεί μια ομάδα χοροθεραπείας οφείλει να τελεί τις συνεδρίες του σ’ ένα χώρο που να παρέχει ασφάλεια και χαλάρωση. Προκειμένου να δημιουργήσει ένα ασφαλές και ζεστό περιβάλλον που να διευκολύνει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στα μέλη καθώς και μια σωστή θεραπευτική σχέση, θα πρέπει να γνωρίζει ο ίδιος καλά τον εαυτό του, τις ικανότητες, τις ανάγκες και τα όριά του. Να έχει λοιπόν αυτογνωσία. Σημαντικό επίσης στοιχείο είναι οι εμπειρίες και οι γνώσεις του για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και για τις δημιουργικές θεραπείες, οι δεξιότητες που κατέχει, και το ενδιαφέρον του να τις εμπλουτίσει, καθώς και η κατανόηση των μηχανισμών μεταβίβασης - αντιμεταβίβασης στην ατομική και ομαδική συνεργασία. Ο χοροθεραπευτής που διαθέτοντας τα παραπάνω καθώς και την επίγνωση ότι η προσωπικότητα επηρεάζει άμεσα την ομάδα και τις αντιδράσεις της θα πρέπει να έχει στο νου του:
- Να παρατηρεί, να καταγράφει, να διαμεσολαβεί στις αλληλεπιδράσεις των μελών μέσα στην ομάδα
- Να αξιολογεί την δραστηριότητα τόσο σε ομαδικό όσο και σε ατομικό επίπεδο
- Να διευκολύνει την ελεύθερη έκφραση
- Να μπορεί να κατανοεί τις δυσκολίες των ατόμων και της ομάδας
- Να αναγνωρίζει τα θέματα που είναι σημαντικά για την ομάδα και τα άτομα
- Να ξέρει πότε πρέπει να επέμβει σε μια κατάσταση ή πότε πρέπει να την αφήσει να εξελιχθεί από μόνη της
- Να εμπνέει εμπιστοσύνη στην ομάδα.
Βασικό στοιχείο του χοροθεραπευτή είναι η άμεση πρόσβαση του στην παρατήρηση της ομάδας πράγμα που τον βοηθά σημαντικά στην αξιολόγηση και στις αναγκαίες παρεμβάσεις. Στις συνεδρίες ο ρόλος του ποικίλει ανάλογα με το σε πιο σημείο βρίσκεται η θεραπευτική διαδικασία ή με τη δυναμική της ομάδας κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή: Έτσι ο ρόλος του χοροθεραπευτή μπορεί να είναι:
1. Οργανωτικός: Πριν τη σύσταση της ομάδας ο χοροθεραπευτής την έχει οργανώσει και προετοιμάσει κατάλληλα. Δίνει μεγάλη σημασία στο χώρο, χρόνο, αριθμό και ψυχική κατάσταση των μελών.
2. Παρατηρητικός: Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας πρέπει να παρατηρεί πώς αντιδρούν τα μέλη στη δραστηριότητα πώς συμπεριφέρονται και πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
3. Συντονιστικός: Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας συντονίζει την ομάδα και φροντίζει για την τήρηση των ορίων και των κανόνων.
4. Καθοδηγητικός: Δίνει οδηγίες στα μέλη (λέγοντας καθοδηγητικός δεν εννοούμε ότι αποτελεί μορφή εξουσίας, αλλά κάποιο άτομο που με τις γνώσεις του διευκολύνει τα μέλη στο να εκφραστούν από μόνα τους).
5. Συνεργατικός: Πρέπει να συνεργάζεται με τα μέλη προκειμένου να τα διευκολύνει στο να κατανοήσουν κάποια πράγματα για τον εαυτό τους.
6. Ρόλος συμμετέχοντα: Σε πολλές δραστηριότητες μπορεί να συμμετέχει ενεργά όπως όλα τα μέλη.
7. Αξιολογητικός: Αξιολογώντας το κάθε μέλος μέσα από την κινητική και τη γενικότερη συμπεριφορά του αλλά και τις μεταξύ τους σχέσεις, μπορεί να διερευνήσει τις αδυναμίες και τις ικανότητές τους και έτσι να θέσει στόχους για όλη την ομάδα ή και να κάνει εξατομίκευση των στόχων κ.ά.
Άσχετα όμως με το ρόλο που έχει την κάθε χρονική στιγμή οφείλει πάντα στις σχέσεις του με τα μέλη να είναι φιλικός και ειλικρινής, να δείχνει κατανόηση στα προβλήματα των μελών, να προσπαθεί να δημιουργήσει μια σωστή θεραπευτική σχέση που αποτελεί «θεμέλιο λίθο» για την πορεία της θεραπευτικής διαδικασίας.
Αξιολόγηση ατόμου – Ομάδας.
Για την αξιολόγηση του ατόμου ο χοροθεραπευτής έχει τα στοιχεία που θα του δοθούν από τον ψυχολόγο ο οποίος χρησιμοποιεί ειδικά tests και ερωτηματολόγια.
Ο χοροθεραπευτής χρησιμοποιεί επίσης τα δικά του στοιχεία. Π.χ. συνέντευξη, παρατήρηση, συστήματα καταγραφής και ανάλυσης της κίνησης, σύστημα καταγραφής της ροής της ενέργειας κ.ά.
Έτσι του δίνεται η δυνατότητα να δημιουργήσει μια πρώτη σχέση με τον πελάτη, να εντοπίσει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του, να θέσει στόχους για τη θεραπεία και να προτείνει συγκεκριμένα θεραπευτικά μοντέλα.
Κατά τη διάρκεια των χοροθεραπευτικών συνεδρίων μπορεί να αξιολογήσει τα άτομα στους τομείς:
- Της γνώσης λειτουργικότητας (μνήμη, προσοχή, συγκέντρωση, κριτική ικανότητα, ενόραση, διαδικασία σκέψης, γνώσεις, κίνητρα, διατήρηση του ενδιαφέροντος στη δραστηριότητα, ικανότητα ν’ ακολουθεί οδηγίες κ.λ.π.)
- Της ψυχολογικής λειτουργικότητας (έκφραση συναισθημάτων, εικόνα σώματος, η ικανότητα συμβολισμού, το επίπεδο άγχους, ο αυτοέλεγχος, η ανοχή στη ματαίωση κ.λ.π.)
- Της οργάνωσης του χρόνου (π.χ. αξιολογείται η δυνατότητα του ατόμου να επιτελεί μια δραστηριότητα σε συγκεκριμένο χρόνο) και
- Της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, όπου ο χοροθεραπευτής εξετάζοντας τη συμπεριφορά του μέλους μέσα στην ομάδα μπορεί να αξιολογήσει: α) την επικοινωνία (μη λεκτική αλλά και λεκτική), β) τη συμμετοχή στην ομάδα, γ) τις σχέσεις του με τα άλλα μέλη, δ) τη σχέση του με την εξουσία κ.ά. Επίσης ο χοροθεραπευτής αξιολογεί την ομάδα στο σύνολό της καθώς και τις σχέσεις μέσα σ’ αυτή. Έτσι μπορεί να αξιολογήσει: α) τη συνοχή της ομάδας, β) την ατμόσφαιρά της, γ) τις αποφάσεις της ομάδας δ) το αν επιτυγχάνονται οι στόχοι της ε) την ποιότητα και την ποσότητα του αποτελέσματος κ.τ.λ.
Η θεραπεία μέσω του χορού και της κίνησης έχει την δυνατότητα της πιο άμεσης επίδρασης στη μεταβολή του προσανατολισμού ενός ατόμου προς μια νέα κατεύθυνση. Οι χοροθεραπευτές γνωρίζουν ότι αυτό είναι το επίπεδο στο οποίο λειτουργούν.
Υστερόγραφο:
Στην Ελλάδα οι θεραπείες μέσω της Τέχνης βρίσκονται ακόμα σε εμβρυακή κατάσταση και μόλις τα τελευταία δέκα χρόνια γίνονται αξιόλογες προσπάθειες να βρουν τη θέση που τους αρμόζει μέσα στη θεραπευτική διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη Χοροθεραπεία και την ανάπτυξή της στον ελλαδικό χώρο, θέλουμε να σας γνωστοποιήσουμε ότι το Νοέμβριο του 1993, ιδρύθηκε η Ένωση Χοροθεραπευτών Ελλάδος. Σκοπός της είναι η διάδοση της χοροθεραπείας και μέσα στις βασικές της δραστηριότητες συμπεριλαμβάνονται η διοργάνωση ενημερωτικών και εκπαιδευτικών σεμιναρίων, η ανάπτυξη προγραμμάτων ανταλλαγής και συνεργασίας με αντίστοιχες ενώσεις του εξωτερικού και η διαφύλαξη του επαγγέλματος του χοροθεραπευτή. (Πληροφορίες στα γραφεία της Ένωσης Γρ. Ξενόπουλου 17, Ν. Ψυχικό).
Βιβλιογραφία:
1. Χαρτοκόλλης Πέτρος «Εισαγωγή στην Ψυχιατρική» Αθήνα 1991.
2. Aveline M. Dryden W. “Group Therapy in Britain” Open University Press.
3. Γεώργας Δ. «Κοινωνική Ψυχολογία» Τόμος β΄ Αθήνα 1990.
4. Lewin Kurt K. “Field Theory in Social Science” N.Y. Harper 1951, page 146.
5. Bass B.“Leadership Psychological and Organizationed behavior” N.Y.1960, page 6
6. Fowler Charles “Article for Dance Therapy” Macmillan 1994.
7. Bunney Judith (President of IDTR) extract from “the use of the creative artsin therapy”.
8. Klein Virginia ATDR “Dance Therapy”.
9. Leventhall B. Marcia “Dance Therapy” One Fundamental method of therapy.
Αυτό το ebook είναι της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και δημοσιεύεται στην Ματιά με την άδεια της. Εμείς από αυτές τις γραμμές θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την συγγραφέα του για την άδεια δημοσίευσης που μας έδωσε.
Τα πνευματικά δικαιώματα του ανήκουν στην συγγραφέα του, Αμαλία Κ. Ηλιάδη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Για να μάθετε για την Αμαλία Κ. Ηλιάδη κάντε κλικ εδώ.
