ΟΙΚΙΑ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ (ΧΑΛΕΠΑ ΧΑΝΙΩΝ)
Το πατρικό σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Χαλέπα Χανίων αποτέλεσε τη στέγη της ζωής του επί τριάντα και πλέον χρόνια, από το 1880 μέχρι το 1910 και αργότερα κατά διαστήματα από το 1927 μέχρι το 1935.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε μεγάλη αδυναμία στο σπίτι αυτό. Εκεί έζησε νέος, παντρεύτηκε, γεννήθηκαν τα δύο παιδιά του και πέθανε η γυναίκα του. Στο σπίτι αυτό έμενε όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1897, από εκεί ξεκίνησε για το Θέρισο το 1905, εκεί επέστρεψε πριν μεταβεί στη Θεσσαλονίκη το 1916 για το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας. Αλλά και μετά την αποτυχία του κινήματος του 1935 από το σπίτι αυτό έφυγε. Το σπίτι αυτό, στο οποίο έζησε σχεδόν τη μισή του ζωή, τον έκανε να νιώθει τους ισχυρούς δεσμούς του με την ιδιαίτερη πατρίδα και την οικογένειά του.
Με την ανάληψη της πρωθυπουργίας το 1910 ο Ελευθέριος Βενιζέλος φεύγει για την Αθήνα και το σπίτι ενοικιάζεται κυρίως σε συγγενικά του πρόσωπα, ξένους διπλωμάτες και Κρήτες πολιτικούς.
Τη σημερινή του μορφή την απέκτησε το 1927 όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιστρέφει στα Χανιά και προβαίνει στη ριζική ανακαίνιση του σπιτιού της Χαλέπας. Τη μελέτη μετατροπής την ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Σταυρίδη και επέβλεψε προσωπικά τις εργασίες.
Τα επόμενα χρόνια μέχρι και την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το σπίτι κατοικείται από τους γιους του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Το 1941 στη Μάχη της Κρήτης το σπίτι βομβαρδίζεται. Οι Γερμανοί το αναστηλώνουν και το χρησιμοποιούν ως στρατηγείο και κατοικία τού εκάστοτε Γερμανού Διοικητή του Φρουρίου Κρήτης. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής το σπίτι υπέστη σοβαρές φθορές και βανδαλισμούς. Ένα δωμάτιο του ισογείου, που οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν ως αίθουσα διασκέδασης, φέρει τοιχογραφίες με διασκεδαστικές φιγούρες.
Μετά την απελευθέρωση ο Σοφοκλής Βενιζέλος αναλαμβάνει την πρώτη αποκατάσταση του κτιρίου, κυρίως εξωτερικά, ενώ αργότερα, μετά το θάνατό του, υπό την εποπτεία της Μαρίκας Βενιζέλου, γυναίκας του γιου του Ελευθερίου Βενιζέλου, Κυριάκου, έγιναν κάποιες βελτιώσεις κυρίως στους εσωτερικούς χώρους.
Στη συνέχεια το σπίτι της Χαλέπας κληροδοτήθηκε στο Νικήτα Βενιζέλο, εγγονό του Ελευθερίου Βενιζέλου. Το 2002 το Ελληνικό Δημόσιο αγόρασε το σπίτι και το παραχώρησε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος». Μετά τη μεταστέγαση των επιστημονικών και διοικητικών υπηρεσιών στην πρ. οικία Βλουμ το 2005, η οικία Βενιζέλου παραμένει η έδρα του Ιδρύματος και εξακολουθεί να λειτουργεί ως Μουσείο, χώρος ιστορικής μνήμης του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Το σπίτι φέρει την προσωπική του σφραγίδα και όλοι οι χώροι έχουν διατηρήσει μέχρι και σήμερα την αυθεντική τους μορφή, αυτή που είχαν την εποχή που κατοικούσε στο σπίτι. Έπιπλα της δεκαετίας 1925-1935, διαλεγμένα από τον ίδιο το Βενιζέλο και τη γυναίκα του Έλενα, που τα έφεραν από την Αθήνα και το εξωτερικό, κινητά διακοσμητικά αντικείμενα και πίνακες εποχής, πρωτότυπες φωτογραφίες, προσωπικά του αντικείμενα ιδιαίτερα σημαντικής αξίας κοσμούν το εσωτερικό του σπιτιού.
Άμεσος σκοπός του Ιδρύματος είναι η αποκατάσταση της ιστορικής οικίας, η οποία έχει σοβαρό στατικό πρόβλημα και η μετατροπή της σε χώρο ιστορικής μνήμης και σύγχρονο μουσείο σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης και βάσει μουσειολογικής μελέτης, η οικία Βενιζέλου θα λειτουργεί με μουσειακές τεχνολογίες και σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό, ενώ προβλέπεται η μελλοντική διασύνδεσή του και με άλλα μουσειακά συγκροτήματα της χώρας και του εξωτερικού.
Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», στο πλαίσιο δημιουργίας ενός ενιαίου εικονικού αρχείου για τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τη νεότερη ελληνική ιστορία, ανέλαβε ως φορέας υλοποίησης τα ακόλουθα έργα:
«Επιστημονική Τεκμηρίωση και Ψηφιοποίηση Προσωπικού Αρχείου Ελευθερίου Βενιζέλου – Ηλεκτρονική έκδοση με θέμα “Η Κρητική Πολιτεία του Ελευθερίου Βενιζέλου”» (Μέτρο 1.3, Ε.Π. “Κοινωνία της Πληροφορίας”, Πρόσκληση 65): πρόκειται για την επιστημονική τεκμηρίωση, ψηφιοποίηση και προβολή τριών από τις αρχειακές μονάδες του προσωπικού αρχείου του Ελευθερίου Βενιζέλου που βρίσκονται στο Εθνικό Ίδρυμα «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», στο Ελληνικό Λογοτεχνικό & Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) και στο Μουσείο Μπενάκη.
Ως προς την έκταση το έργο καλύπτει 35.893 τεκμήρια (περίπου 130.000 λήψεις) και συγκεκριμένα ολόκληρα τα αρχεία Βενιζέλου του Ιδρύματος και του ΕΛΙΑ και το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του Μουσείου Μπενάκη, που διαθέτει και τον μεγαλύτερο όγκο του υλικού. Πρόκειται για υλικό ιδιαίτερα σημαντικής ιστορικής αξίας, που κατηγοριοποιείται σε συλλογές εγγράφων, γραφιστικού, φωτογραφικού και χαρτογραφικού υλικού, που αναφέρονται σε σημαντικές πτυχές του έργου, της εποχής και της ζωής του Έλληνα πολιτικού, καλύπτοντας την περίοδο 1880-1936.
«Επιστημονική Τεκμηρίωση και Ψηφιοποίηση Προσωπικού Αρχείου Ελευθερίου Βενιζέλου – Ανάδειξη και Προβολή Ψηφιακού Περιεχομένου μέσω του Διαδικτύου» (Μέτρο 1.3, Ε.Π. “Κοινωνία της Πληροφορίας”, Πρόσκληση 172): πρόκειται για την επιστημονική τεκμηρίωση, ψηφιοποίηση και ανάδειξη του προσωπικού αρχείου του Ελευθερίου Βενιζέλου, που βρίσκεται στην κατοχή του Εθνικού Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» [συλλογές εγγράφων και φωτογραφικού υλικού, ενδεικτικά: Συλλογή Ελευθερίου Βενιζέλου (δικογραφία δίκης 1933), Συλλογή Κλεάρχου Μαρκαντωνάκη, Συλλογή Βασ. Καλαϊτζή – Μουντάκη «Μικρασιατική Εκστρατεία & Καταστροφή»] και του Μουσείου Μπενάκη (128 φάκελοι, συλλογή εγγράφων της Βουλής και της Γερουσίας, καθώς και της Προσωρινής Κυβέρνησης Θεσσαλονίκης). Το υλικό αποτελείται συνολικά από 8.447 τεκμήρια (25.737 λήψεις) και καλύπτει την περίοδο από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 1960.
