Προς τις ιδέες αυτές αντιστοιχούν οι δύο ελληνικές εταιρείες, η φανερή και μορφωτική των Φίλων των Μουσών ή της Φιλομούσου και η μυστική και επαναστατική των Φιλικών ή της Φιλικής Εταιρείας, που αναλαμβάνουν να δώσουν τα οργανωτικά πλαίσια με τα προγράμματα ενέργειας. Απ’ αυτές θα προκόψει η δεύτερη, γιατί ανταποκρινόταν στους μύχιους πόθους του ελληνικού λαού, που επιθυμούσε να δει όσο το δυνατόν ταχύτερα την απαλλαγή του απ’ τη σκλαβιά. Και στην ίδρυση και προκοπή της θα πρωτοστατήσουν μικρέμποροι, «μικράς τάξεως ομογενείς», που θα κινηθούν με θερμό πατριωτισμό και δραστηριότητα για την οργάνωση του λαού. Και όταν ο πολλαπλασιασμός των οπαδών της Φιλικής θα φτάσει σε καταπληκτικό αριθμό με το να διαδοθεί και στα ανώτατα και στα κατώτατα λαϊκά στρώματα, τότε ο κίνδυνος της αποκαλύψεώς της θα σπρώξει τους αρχηγούς στην απόφαση να εκλέξουν τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ως αρχηγό και να δράσουν αμέσως.
Αν η επανάσταση στη Μολδοβλαχία, απ’ όπου θ’ αρχίσει για πολλούς λόγους, δεν θα πετύχει, κοντά στην ανταρσία του Αλή πασά των Ιωαννίνων, θ’ αποτελέσει έναν αρκετά σοβαρό πονοκέφαλο για την Πύλη, αλλά και θα προκαλέσει αναταραχή στους κύκλους των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, κυρίως της Κεντρικής Ευρώπης και ειδικά των απολυταρχικών κρατών, της Αυστρίας και της Ρωσίας, που φοβούνταν τη διάδοση των επαναστατικών ιδεών και οι οποίες, κουρασμένες απ’ τους ναπολεόντειους πολέμους, ούτε καν ήθελαν πια ν’ ακούσουν για πολιτικές ανωμαλίες, που θα μπορούσαν ν’ ανατρέψουν τη νέα τάξη πραγμάτων, που είχε επιβληθεί μετά τη συντριβή του Ναπολέοντα (1815) στο Βατερλό, δηλαδή μετά το συνέδριο της Βιέννης (1815).
Απ’ αυτούς τους πρώτους αντιπερισπασμούς της Πύλης θα επωφεληθούν οι Έλληνες να κηρύξουν και να εξαπλώσουν την επανάστασή τους στην Πελοπόννησο, στα Νησιά και στη Στερεά Ελλάδα, να σχηματίσουν την πρώτη πολιτική διοίκηση.
Με την αρχή του νέου έτους 1822, παρά την αποτυχία των επαναστάσεων στη Θεσσαλομαγνησία και Χαλκιδική, οι Έλληνες θα προχωρήσουν με την πρώτη εθνική συνέλευση στη συγκρότηση μιας κεντρικής αρχής, μιας κυβερνήσεως, με πρόεδρο τον Αλ. Μαυροκορδάτο, του λεγόμενου εκτελεστικού, και μιας βουλής, του βουλευτικού, με πρόεδρο το Δημ. Υψηλάντη, η οποία θα συγκεντρώσει τις υπέρτατες εξουσίας και θα προσπαθήσει να ενοποιήσει και να κατευθύνει τον αγώνα προς τα γενικά συμφέροντα.
Μέσα στο μήνα Ιούλιο του 1822 οι Έλληνες θα ζήσουν δύο συνταρακτικά γεγονότα. Ένα πολύ δυσάρεστο, την ήττα των τακτικών Ελλήνων και φιλελλήνων, καθώς και άτακτων στρατευμάτων στο Πέτα απ’ το ένα μέρος, και ένα πολύ ευχάριστο, την περίλαμπρη νίκη του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια, η οποία θα επιβάλλει την προσωπικότητα του γέρου του Μοριά, θα τον κάνει είδωλο, ημίθεο, και θα εξυψώσει την τακτική των ατάκτων.
Από την εποχή όμως αυτή θ’ αρχίσουν και οι έντονες αντιδράσεις και οι ραδιουργίες των πολιτικών, ιδίως της Β.Δ. Πελοποννήσου, εναντίον του Κολοκοτρώνη κι έτσι θ’ αρχίσουν οι εμφύλιοι πόλεμοι, οι οποίοι θα λήξουν με την επικράτηση των πολιτικών της κυβερνήσεως Γ. Κουντουριώτη και με τη φυλάκιση του Κολοκοτρώνη στο μοναστήρι του προφήτη Ηλία στην Ύδρα, στις αρχές Φεβρουαρίου 1825, την ίδια δηλαδή εποχή που ο Ιμπραήμ, θετός γιος του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου, συμμάχου της Πύλης, διέπλεε το Κρητικό πέλαγος και αποβίβαζε τα πρώτα στρατεύματά του στη Μεσσηνία, δημιουργώντας έτσι ένα επικίνδυνο προγεφύρωμα στην Πελοπόννησο.
Κατά τα μέσα κιόλας του περασμένου χρόνου (1824) ο Ιμπραήμ, επωφελούμενος απ’ την ακαταστασία των ελληνικών πραγμάτων, είχε εκμηδενίσει τη σπουδαία ναυτική βάση της Κάσου, ενώ τουρκικός στόλος, τρεις βδομάδες αργότερα, κατέστρεφε τα Ψαρά.
Η κυβέρνηση Κουντουριώτη, μολονότι παρουσιάζεται και οικονομικά ενισχυμένη με την πρώτη δόση του αγγλικού δανείου, ενεργεί με πλαδαρότητα, αλλά και οι Έλληνες οπλαρχηγοί διαπράττουν βαρύτατα σφάλματα -ακόμη κι ο Κολοκοτρώνης που αποφυλακίζεται- στην αντιμετώπιση του Ιμπραήμ και νικώνται. Έτσι τελικά ο Πελοποννήσιος αρχηγός αναγκάζεται να εφαρμόσει την τακτική του κλεφτοπολέμου, που θα διαρκέσει 2 1/2 ολόκληρα χρόνια, ως τη ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827). Η αδάμαστη αυτή αντίσταση είναι η εποποιία του πελοποννησιακού λαού, ενώ σύγχρονα και παράλληλα αγωνίζονται με σκληρότητα και οι Ρουμελιώτες στους δυο μεγάλους προμαχώνες της Στερεάς, στο Μεσολόγγι και στην Ακρόπολη της Αθήνας, χωρίς όμως τελικά ν’ αναχαιτίσουν τον εχθρό.
Στο μεταξύ το ελληνικό ζήτημα είχε συγκινήσει τους ευρωπαϊκούς λαούς και οι κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας, έδειχναν πια ζωηρό ενδιαφέρον για την εξέλιξή του.
Το ενδιαφέρον των Άγγλων για την Ελλάδα θα καταλήξει στο πρώτο σημαντικό πρωτόκολλο της ελληνικής ανεξαρτησίας του 1827. Παρόμοιο ενδιαφέρον δείχνουν και η Ρωσία και η Γαλλία, και τελικά η συμφωνία τους για την εκτέλεση των όρων του προμνημονευμένου πρωτοκόλλου θα καταλήξει στη ναυμαχία του Ναυαρίνου και στην καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου (1827).
Το ενδιαφέρον όμως αυτό των μεγάλων θα γεννήσει και τον ανταγωνισμό τους και τα πρώτα ελληνικά πολιτικά κόμματα, το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό, που παίρνουν αυτές τις ξενικές ονομασίες, επειδή οι αρχηγοί και οι οπαδοί τους πιστεύουν ότι με την υποστήριξή της μιας ή της άλλης δυνάμεως θα μπορέσουν να πετύχουν την πραγματοποίηση των εθνικών τους επιδιώξεων.
Η ακαταστασία των στρατιωτικών, αλλά και των πολιτικών πραγμάτων που επικρατούσε στην Ελλάδα, δηλαδή η πείρα εφτά χρόνων πολέμων και εσωτερικών σπαραγμών, υπαγορεύει στα μέλη της γ’ εθνικής συνελεύσεως, που συνήλθε στην Τροιζήνα και η οποία ψήφισε το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της επαναστάσεως, να εκλέξει κυβερνήτη του νέου κράτους τον Ιωάννη Καποδίστρια. Έτσι αρχίζει ο ελεύθερος πολιτικός βίος της Ελλάδας.
Η ιστορική αυτή αναδρομή που σκοπό έχει να αναστήσει τα περασμένα, τη ζωή, τους άθλους, τους πόθους και τους καημούς του Έθνους μας, ας σταθεί αφορμή να νιώσουμε περήφανοι για το δυναμισμό της φυλής μας και να αισθανθούμε ιερό το χρέος μας προς τη χώρα μας.
(Κυρίως ιστορικό κείμενο: Απ. Βακαλόπουλος απ’ την εισαγωγή του έργου «Ελλάδα, Ιστορία και πολιτισμός», 5ος τ. των εκδόσεων «Μαλλιάρης-Παιδεία»).
Β
Πρωτογενείς Πηγές-ιστορικές αναφορές:
Οι Φιλέλληνες
«Ο Φιλελληνισμός εξαπλώθηκε σ’ όλη την Ευρώπη και στην Αμερική, αλλά τα ισχυρότερα ρεύματά του παρατηρήθηκαν στη Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Αγγλία και Ηνωμένες Πολιτείες. Σ’ όλες αυτές τις χώρες ο φιλελληνισμός εκδηλώθηκε με διάφορες μορφές: είτε με την κάθοδο εθελοντών, για να συμμετάσχουν στον ελληνικό αγώνα, είτε με πύρινα υπέρ αυτού άρθρα στις εφημερίδες και περιοδικά είτε με την ίδρυση φιλελληνικών εταιρειών, είτε με αποστολή χρημάτων και πολεμοφοδίων, είτε με έργα τεχνικά ή καλών τεχνών, εμπνευσμένα απ’ το ελληνικό δράμα».
( Απ. Βακαλόπουλος, «Ιστορία της ελλ. Επαναστάσεως του 1821»).
Ο Αμερικανός φιλέλληνας γιατρός Σάμιουελ Χάου γράφει στο ημερολόγιό του: «... είναι τώρα δυο μήνες που δεν έβγαλα τα ρούχα μου. Τη νύχτα για στρώμα έχω το πάτωμα και για σκέπασμα μια κουβέρτα.... Στην αρχή δυσκολευόμουν αρκετά. Σε λίγο όμως μπόρεσα να παραβγαίνω με τους βουνίσιους στρατιώτες στην κούραση, στην πείνα και στην αγρύπνια. Μπορούσα να κουβαλώ το ντουφέκι μου και τη βαριά ζώνη με το γιαταγάνι και τα πιστόλια όλη τη μέρα σκαρφαλωμένος στις κλεισούρες. Μπορούσα να τρώω ξινήθρες και σαλιγκάρια ή να μην τρώω τίποτα και τη νύχτα να ξαπλώνω καταγής τυλιγμένος με τη μαλλιαρή κάπα... Κι ήμουν ευτυχισμένος».
Η Φιλική Εταιρεία
Στα 1814 στην Οδησσό τρεις ξενιτεμένοι Έλληνες μικρέμποροι, ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, με σκοπό την προετοιμασία και την επαναστατική οργάνωση του Έθνους για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία.
Η Φιλική Εταιρεία εργάστηκε θαυμάσια για την ψυχική προετοιμασία των Ελλήνων: σκόρπισε στις διάφορες ελληνικές και ξένες χώρες, ιδίως βαλκανικές, πολυάριθμους αποστόλους της, άσημους κυρίως ανθρώπους, αλλά δραστήριους και θερμούς κήρυκες, που ίδρυσαν παντού επαναστατικούς πυρήνες, τόνωσαν το ηθικό των μυημένων και άναψαν τον ενθουσιασμό τους...
Στις 12 Απριλίου 1820 αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας ορίστηκε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης.
(Απ. Βακαλόπουλος, «Ιστορία της ελλ. Επαναστάσεως του 1821»).
