Η αυθεντική δημοκρατία και η δημιουργία του θεάτρου.
Η δραματική ποίηση και το θέατρο γεννήθηκε στην Αθήνα, την εποχή του Σόλωνα, δηλαδή λίγες δεκαετίες πριν τα μέσα του 6ου αι. π.Χ., όταν το δημοκρατικό πολίτευμα με βάση τη νομοθεσία του Αθηναίου σοφού άρχισε να παίρνει τη σαφή μορφή με τις συλλογικές αποφάσεις και τους κληρωτούς δικαστές και νομοπαρασκευαστές βουλευτές (Αριστοτέλη Πολιτικά, 1294: «Δημοκρατικόν το κληρωτάς είναι τας αρχάς, το δ’ αιρετάς-οι εκλογές- ολιγαρχικόν»). Έτσι, αν πούμε πως το θέατρο και η δραματική ποίηση είναι γέννημα και θρέμμα της Δημοκρατίας δε θα είχαμε άδικο.
Ο Αριστοτέλης κάνοντας την ταξινόμηση του Πεζού και του Ποιητικού Λόγου αντιστοιχεί την Ιστορία στην Επική Ποίηση, τη Φιλοσοφία στη Λυρική Ποίηση και τη Ρητορική στη Δραματική Ποίηση. Και ξέρουμε πως, αν τα άλλα είδη του Έμμετρου ή του Πεζού Λόγου μπορούν να αναπτυχθούν -ατροφικά βέβαια- και κάτω από άλλα καθεστώτα με υπηκόους αντί ισότιμους πολίτες, η Ρητορική αναπτύσσεται μόνο στη Δημοκρατία, επειδή ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του πολιτεύματος (που είναι ακριβώς το μοναδικό πραγματικά πολιτικό καθεστώς με πολίτες) είναι η ισηγορία, δηλαδή η ισότητα στην αγόρευση, στο δικαίωμα του λόγου. Το θέατρο, πάλι, στην ελληνική αρχαιότητα ενίσχυε την ισηγορία και ασκούσε έντονη κριτική στα πολιτικά πράγματα ή εκθείαζε το δημοκρατικό πολίτευμα. Είναι δηλαδή εμφανής η σχέση της Ρητορικής με τη Δραματική Ποίηση και το θέατρο.
Άλλοι πολιτισμοί, μην έχοντας την πολυτέλεια του δημοκρατικού πολιτεύματος ανάπτυξαν το Θέατρο Σκιών μέσα από το οποίο προσπαθούσαν να ασκήσουν την πολιτικο-κοινωνική κριτική. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ανέπτυξαν Θέατρο Σκιών, ακριβώς γιατί δε χρειάζονταν σκιές για να ασκήσουν την κριτική τους: το πολίτευμά τους τούς έδινε τη δυνατότητα να την ασκήσουν οι ίδιοι.
Η συμμετοχή σε θεατρική παράσταση καταπολεμά αυτό που σήμερα ονομάζουμε αγοραφοβία, το φόβο της αγοράς, δηλαδή το φόβο που μπορεί να αισθανθεί κανείς μπροστά στο πλήθος και η άρνησή του να μιλήσει μπροστά σ’ αυτό. Η συμμετοχή σε θεατρική παράσταση καταπολεμά αυτό το φόβο και επομένως ενισχύει την ισηγορία. Για τους δημοκρατικούς «ευτυχισμένος είναι ο ελεύθερος, ο άφοβος» (Περικλής) και για τον Αριστοτέλη αυτή η αφοβία είναι προϋπόθεση της Δημοκρατίας (Πολιτικά, 1317).
Στην αρχαία Αθήνα, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των θεατρικών παραστάσεων, κατά τη διάρκεια όλου του έτους, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως ένα τουλάχιστο μέλος από κάθε αθηναϊκή οικογένεια, παιδί ή ενήλικος, συμμετείχε σε κάποια παράσταση κάθε χρόνο. Έτσι το θέατρο στην Αθήνα, εκτός από την άλλη πολιτιστική και πολιτική του συνεισφορά, βοηθούσε, καταπολεμώντας την αγοραφοβία, στην εδραίωση της ισηγορίας, χωρίς την οποία δε θα μπορούσε να λειτουργήσει το δημοκρατικό πολίτευμα.
Η σύγχρονη παιδεία, σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη μας, έχει σαν κύριο μέλημα να δώσει στους μαθητές κάποιο βιοποριστικό επάγγελμα και σα δευτερεύον να τους κάνει καλούς υπηκόους. Το κύριο και μοναδικό μέλημα της αρχαίας ελληνικής παιδείας ήταν να κάνει το νεαρό γόνο κάθε πόλης-κράτους άνδρα καλό καγαθό, δηλαδή πολίτη που θα συμμετείχε σωστά και εποικοδομητικά σ’ όλες τις λειτουργίες του πολιτεύματος. Ο βιοπορισμός ήταν, παρόλ’ αυτά, και τότε κάτι το αναγκαίο που δεν το παραλείπανε. Αλλά δεν το θεωρούσαν μέρος της παιδείας αλλά της τεχνικής κατάρτισης, της τέχνης. Γι’ αυτό και όλοι μάθαιναν κάποια χειρωνακτική τέχνη. Η παιδεία τους όμως ασχολιόταν με την πολιτική και το θέατρο συνεισέφερε ποικιλότροπα στην εκμάθηση της Πολιτικής, τόσο με την καλλιέργεια του λόγου και των δημοκρατικών ιδεωδών, όσο και με τη θεατρική πράξη και συμμετοχή, χωρίς την παρουσίαση ή προπαγάνδιση σκηνών βίας, όπως κατά κόρον γίνεται σήμερα με την αδιέξοδη, θολωμένη χρήση και αυτής της δημοκρατικής ελληνικής επινόησης στον κινηματογράφο, την τηλεόραση κ.ο.κ.
Β
Πόσα ακόμα μπορεί να μας εμπνεύσει ο Παρθενώνας!
Για να προσεγγίσουμε καλύτερα τις συνθήκες που οδήγησαν τους αρχαίους Αθηναίους στην ίδρυση, το περιεχόμενο και την ποιότητα του Παρθενώνα και άλλων 22 ανάλογων κτιρίων, την ίδια εποχή που αμύνονταν στους Περσοφοίνικες και τους ελλαδίτες ολιγαρχικούς εχθρούς της αυθεντικής Δημοκρατίας της συλλογικής ευημερίας, των συνεχών πολιτογραφήσεων αρχικά μετοίκων και δούλων-υπαλλήλων (594,508,490,480,406,403 π.Χ., βλ. Αριστ. Αθηναίων Πολιτεία) και προοπτικά και των γυναικών (βλ. πιο κάτω), θα πρέπει να κάνουμε μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία:
Ο άνθρωπος, μετά τις αναστατώσεις του φλοιού της Γης -που οι αρχαίοι τις διηγόντουσαν σαν Γιγαντομαχία- προσπαθεί συνεχώς να προσαρμόζεται στις αλλαγές του περιβάλλοντός του από τότε που πρωτοδιαμορφώνεται στα μέρη μας, 12 περίπου εκατομμύρια χρόνια πριν, όπως δείχνουν τα ευρύματα στη Νέα Τρίγλια και το σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής, την Ικαρία, τον Περδίκκα Πτολεμαίδας και αλλού (βλ. στο Διαδίκτυο www.aee.gr).
Τις τελευταίες δεκάδες χιλιάδες χρόνια, και ενώ στον υπόλοιπο πλανήτη επικρατούν δυστυχώς καθεστώτα φόβου, το ήπιο κλίμα στην περιοχή μας, η αυτάρκεια και η ανυπαρξία πολέμων για τη γη, στα νησιά του Αιγαίου κυρίως, οδηγούν στη σταθεροποίηση κοινωνιών ισοτιμίας ανδρών-γυναικών. Αυτό δείχνουν: η μακροζωία των δυο φύλων, όπως συμπεραίνεται από τον κρανιακό θόλο μιας γυναίκας 65-70 ετών που είχε ζήσει 10.000 χρόνια πριν από την εποχή μας και που βρέθηκε στα Γιούρα της Αλοννήσου, η ύπαρξη βουλευτηρίου στη Λήμνο ήδη 5.000 χρόνια πριν από σήμερα, η καθολική ψηφοφορία στην Αθήνα για την επιλογή του ονόματός της το 1.500 π.Χ. ανάμεσα στην Αθήνα και τον Ποσειδώνα (όπου επειδή πλειοψήφισε η γνώμη των γυναικών ο Κέκροπας με πραξικόπημα τους αφαίρεσε τα πολιτικά δικαιώματα), και τέλος ο ειρηνικός πολιτισμός της μινωικής Κρήτης.
Επιστρέφοντας ακριβώς από την Κρήτη ο αγαπημένος ήρωας των Αθηναίων, ο Θησέας, πετυχαίνει κατά το 1.200 π.Χ. την ομοσπονδιακή συνδιοίκηση, τον λεγόμενο «συνοικισμό», των δήμων δηλαδή των τοπικών δημοκρατιών της Αττικής και παραιτείται από βασιλιάς! Έτσι ιδρύει την (κατασυκοφαντημένη) όχι και τόσο καλά γνωστή Αθηναϊκή Δημοκρατία, γεγονός που γιορτάζεται με τα Παναθήναια.
Αργότερα ο Κέκροπας, όπως είδαμε, και έπειτα οι ολιγαρχικοί αφαιρούν τα πολιτικά δικαιώματα από τους πολλούς. Οι νομοθέτες Δράκοντας, Σόλωνας και Κλεισθένης και οι δημοκρατικοί προσπαθούν να επαναφέρουν το πάτριο πολίτευμα σταδιακά, δίνοντας αρχικά περισσότερα δικαιώματα σε όλους τους πολίτες-οπλίτες και 6 φορές σε μετοίκους και δούλους- υπαλλήλους. Γιατί οι αντιδράσεις ορισμένων ολιγαρχικών έφταναν στα άκρα και μάλιστα κάποιοι συνεργάστηκαν και με τους Πέρσες (τόσο στα μηδικά όσο και μετά, από το 469-343), ενώ, πριν πεθάνει κυνηγημένος και ο τελευταίος δημοκρατικός, ο Δημοσθένης το 322 π.Χ., οι αντιδημοκρατικοί είχαν αποφασίσει στο συνέδριο της Κορίνθου το 338 π.Χ. την απαγόρευση νέων απελευθερώσεων και πολιτογραφήσεων δούλων! Πάντως ο ώριμος Πλάτωνας το 371 προτείνει στους Μεγαλοπολίτες να δώσουν ίσα δικαιώματα και στις γυναίκες, οι οποίες άλλωστε τιμούνται στον αρχαίο ελληνικό κόσμο σαν μητέρες, θεές, ιέρειες, έχουν και δικούς τους αγώνες και δεν επιτρέπονται επεμβάσεις στην προσωπική τους ζωή. Οι συνεχείς πόλεμοι όμως κατά των δημοκρατικών (βλ. λ.χ. το αποκορύφωμα των ολιγαρχικών και μοναρχικών πολέμων του 458-446, του 431-403, του 357-322, τη λιποταξία του στρατηγού-ιστορικού Θουκυδίδη, τις προδοσίες των ερμοκοπιδών, στις Αργινούσες, στους Αιγός Ποταμούς, τις αντενέργειες του επίορκου Σωκράτη και των μισόδημων μαθητών του- αιμοσταγών τυράννων Κριτία και Χαρμίδη, του Ξενοφώντα, του Αριστοφάνη...) δεν τους άφησαν δυστυχώς να ολοκληρώσουν τα οράματά τους.
Πώς λειτουργούσε ακριβώς η Δημοκρατία; Όπως είπε ο ολύμπιος Περικλής: «Εύδαιμον το ελεύθερον και ελεύθερον το εύψυχον», δηλαδή «ευτυχισμένος είναι ο ελεύθερος και ελεύθερος είναι ο άφοβος» και θεμέλιο της αυθεντικής Δημοκρατίας και της ευημερίας είναι η αφοβία, όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά (1317): «προϋπόθεση της Δημοκρατίας είναι η ελευθερία», δηλαδή η αφοβία, την οποία η Δημοκρατία και οι Έλληνες πάντα επιδιώκουν με τον ανοιχτό διάλογο, την εμψυχωτική παιδεία, τον έλεγχο και την εναλλαγή στην εξουσία, τις άλλες παραδόσεις και τους θεσμούς τους.
Τις σημαντικότερες αποφάσεις για όλους τους νόμους, την παιδεία, τη φορολογία, την εξωτερική πολιτική τις παίρνει μόνο η συνέλευση των πολιτών, η Εκκλησία του Δήμου, που απλοποιεί και προωθεί τη χρήση του αλφαβήτου (πέρα από έναν κλειστό κύκλο όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα σε άλλους λαούς), για την ενημέρωση των πολιτών πριν από τις συζητήσεις. Στη νομοπαρασκευαστική βουλή και τα δικαστήρια εναλλάσσονται δίκαια, πρόθυμα και με άμιλλα όλοι οι πολίτες για ένα χρόνο με κλήρωση. «Δημοκρατικόν εστι το κληρωτάς είναι τας αρχάς, το δ’ αιρετάς (οι εκλογές) ολιγαρχικόν» (Αριστοτέλη Πολ. 1294). Το σημαντικότερο εργαλείο της Δημοκρατίας είναι η κλήρωση, ενώ η κλεψύδρα είναι απαραίτητη για την ισηγορία των ομιλητών. Οι εντολοδόχοι στρατηγοί, οι ταμίες και οι απεσταλμένοι, είναι οι μόνοι που βγαίνουν με εκλογές, και μόνο εκτελούν τις συλλογικές αποφάσεις λογοδοτώντας συχνά και αυστηρά.
Πώς έφτασαν τελικά οι Αθηναίοι στο κτίσιμο του Παρθενώνα; Μετά τους θριάμβους των Ελλήνων, με επικεφαλής τους Αθηναίους, κατά της περσικής μοναρχίας και των αλαζόνων ολιγαρχικών συμμάχων της, (ανάλογες εικόνες ενότητας αναπαρίστανται στον Παρθενώνα, στο ναό της Αθηνάς Νίκης, κ.α.), οι Έλληνες αναθέτουν με πρόταση του Θεμιστοκλή τον συντονισμό της πανελλήνιας συμμαχίας στους εφόρους της Σπάρτης. Αυτοί, μακριά απ’ το πνεύμα του Λεωνίδα ή των κατοπινών Άγη και Κλεομένη, με την ειλωτοφοβία και τον αυταρχισμό τους αποτυγχάνουν και τον επόμενο χρόνο οι σύμμαχοι αναθέτουν τον συντονισμό στους Αθηναίους, οι οποίοι με το στόλο τους και την υποστήριξη 1.000 τουλάχιστον ελληνικών πόλεων (Αριστοφ. Σφ. 707), συνεχίζουν τον αγώνα, παρ’ όλες τις αποστασίες και τις προδοσίες αρχομανών ολιγαρχικών, μέσα κι έξω από την Αθήνα, την οποία σημειωτέον θεωρούν ασφαλέστερη ως δημοκρατία, γι’ αυτό και δε θέλουν να φεύγουν απ’ αυτήν!
Ο Περικλής και οι Αθηναίοι δημοκρατικοί το 447 π.Χ. προτείνουν συνομοσπονδία όλων των Ελλήνων της Μεσογείου και του Ευξείνου για την αποτελεσματικότερη άμυνα κατά της περσικής-φοινικικής και καρχηδονιακής απειλής, αλλά οι ανασφαλείς ολιγαρχικοί αντιδρούν διχαστικά και τη ματαιώνουν αρνούμενοι να απαντήσουν στους απεσταλμένους πρεσβευτές. Έτσι ο συνεχώς πολεμούμενος αθηναϊκός Δήμος αποφασίζει αμέσως την ανέγερση ενός μνημείου-συμβόλου των αναγκαίων αγώνων της αυθεντικής Δημοκρατίας για την ελευθερία, τη αφοβία, με ενωτικό, πανελλήνιο χαρακτήρα. Γι’ αυτό συνθέτουν ένα νέο ρυθμό με ιωνικά και δωρικά στοιχεία και μας αφήνουν παρακαταθήκη να συνεχίσουμε ενωμένοι και αισιόδοξοι το πανανθρώπινο έργο τους για την αυθεντική Δημοκρατία και την ευημερία όλων!
«Αθηνά Δημοκρατία»: Στην Αθηνά, τη Δημοκρατία, είναι αφιερωμένο και ένα άγαλμά της (Χ. Θεοδωρίδης).
Β
Μερικά ζητήματα ερμηνείας της ζωοφόρου.
Η σκηνή του πέπλου δίνει την εντύπωση προετοιμασίας, αλλά το τι ακριβώς συμβαίνει παραμένει υπό συζήτηση. Διπλώνεται ο παλιός πέπλος, ξεδιπλώνεται ο καινούργιος; Αν ο πέπλος που εικονίζεται είναι ο καινούργιος, τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι έχει παραδοθεί, άρα έφθασε η πομπή στον προορισμό της; Και πού τοποθετείται η κεντρική σκηνή; Η θέση του ξοάνου της Πολιάδος την εποχή που έγινε η ζωοφόρος του Παρθενώνα μας είναι άγνωστη, καθώς ο αρχαϊκός ναός της Αθηνάς είχε καεί από τους Πέρσες και το Ερέχθειο δεν είχε ακόμα χτιστεί. Ίσως το ξόανο να φυλαγόταν σ’ ένα προσωρινό κτίσμα πάνω στην Ακρόπολη. Αλλά είναι περισσότερο πιθανό η σκηνή του πέπλου να διαδραματίζεται στην Αγορά, εκεί όπου υφαινόταν ο πέπλος (Α. ν. Premerstein, OeJh 15, 1912, 19-21). Αν υποθέσουμε ότι η τοποθέτηση των μορφών στο κέντρο της ανατολικής ζωοφόρου ακολουθεί την τοπογραφία των ιερών της Αθήνας, και αν οι δώδεκα θεοί νοούνται ως καθισμένοι στον περίβολό τους στην Αγορά, τότε ο άρχων βασιλεύς και η ιέρεια μπορούν να τοποθετούν κάπου στην ίδια περιοχή, ίσως κοντά στη γειτονική Βασίλειο Στοά. Αλλά ο τόπος, όπως και ο χρόνος των διαφόρων μερών της ζωοφόρου, παραμένει πρόβλημα. Οι σκηνές προετοιμασίας που εμφανίζονται σποραδικά σε όλο το μήκος της ζωοφόρου, εναλλάξ με σκηνές πορείας σε κανονικό ρυθμό, δείχνουν πως οι καλλιτέχνες παρουσίασαν μάλλον ένα συνοθύλευμα στιγμών από διάφορα σημεία, τοπικά και χρονικά, της πομπής. Οι ιππείς της δυτικής ζωοφόρου βρίσκονται καταφανώς ακόμα κοντά στο Δίπυλο, όσο για τα άρματα, αναμφίβολα δε θα μπορούσαν να ανεβούν ως την Ακρόπολη. Οι κανηφόροι όμως ίσως έχουν προχωρήσει τόσο που άδειασαν κιόλας τα καλάθια τους.
Η έλλειψη συνέπειας στα διάφορα στάδια της πομπής και το σπάσιμο της πορείας σε δύο παράλληλες ομάδες με διαφορετική σύνθεση προκάλεσε κατά καιρούς υποθέσεις ότι η ζωφόρος εικονίζει την πομπή των Παναθηναίων σε διάφορες εποχές. Πρόσφατα η Harrison (Parthenon-Kongress, Basel, 1982), διατύπωσε την άποψη ότι η δυτική πλευρά της ζωφόρου δείχνει την πομπή στα μυθικά χρόνια, η βόρεια στα αρχαϊκά και η νότια στα κλασσικά. Με βάση τις διαφορετικές ενδυμασίες των ιππέων διέκρινε τις τέσσερις σολώνειες φυλές της Αττικής στα βόρεια και τις δέκα κλεισθένειες φυλές στα νότια. Παράλληλη θεωρία διατύπωσε και η Simon (1982, 133-4), διακρίνοντας δύο πομπές, την αρχαϊκή (βόρεια) και την κλασσική (νότια).
Οι διαφορές της ζωφόρου από τις περιγραφές της πομπής στις φιλολογικές πηγές έχουν συζητηθεί και πιο πάνω. Η ζωφόρος παραλείπει εντελώς τους αντιπροσώπους των συμμάχων και των αποικιών, καθώς και τις σκιαφόρους και διφροφόρους, κόρες μετοίκων που ακολουθούσαν τις Αθηναίες κανηφόρους με ομπρέλες και σκαμνιά. Παραλείπεται και το πλοίο πάνω στο οποίο μεταφερόταν ο πέπλος, απλωμένος σαν πανί στο κατάρτι. Το πλοίο ίσως να μην ανέβαινε πέρα από τον Άρειο Πάγο. Η παράλειψη του πλοίου και η σειρά των ομάδων στην πομπή (που διαφέρει από την περιγραφή του Αριστοφάνη, Εκκλ. 730-45 και Όρν. 1550-2) οδήγησε την S. Rotroff στην υπόθεση ότι το μπροστινό μέρος της πομπής εικονίζεται αφού έμεινε το πλοίο στον Άρειο Πάγο και οι ομάδες ανασυντάσσονται εν όψει της θυσίας.
Η ιδιότυπη σύνθεση της πομπής στη ζωφόρο έκανε τη Χ. Καρδάρα να διατυπώσει την υπόθεση ότι παριστάνεται το μυθολογικό αίτιο της πομπής, δηλαδή η σύσταση των Παναθηναίων από τον Ερεχθέα που τον ταυτίζει με τον Εριχθόνιο και τον αναγνωρίζει στο αγόρι Α V 35. Τον ιερέα Α V 34 ταυτίζει με τον Κέκροπα και τα κορίτσια Α V 31-32 με τις κόρες του. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η άποψη του Boardman (1977), που ξεκινώντας από τον μεγάλο αριθμό ιππέων εις βάρος των άλλων ομάδων, ερμήνευσε τη ζωφόρο σαν την πομπή των αφηρωισμένων νεκρών του Μαραθώνα που γιορτάζουν τα Παναθήναια, πράγμα που θα μετέβαλλε κάπως τον χαρακτήρα του ναού, προσθέτοντάς του διαστάσεις ηρώου.
Η μεγάλη ποικιλία των ερμηνειών, από τις οποίες αναφέραμε μόνο ένα μικρό δείγμα, αντανακλά αυτό που στα σύγχρονα μάτια φαίνεται σαν ασυνέπεια της ζωφόρου. Ακολουθώντας την κλασσική άποψη, πιστεύουμε ότι εικονίζεται, εξιδανικευμένη βέβαια, η πομπή των Παναθηναίων σαν ένα επαναλαμβανόμενο θρησκευτικό γεγονός, που συμβαίνει σε τακτά χρονικά διαστήματα, προς δόξαν των Αθηναίων και των θεών που τους προστατεύουν.
Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Η οικοδόμηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αρχίζει τον 3ο αιώνα π.Χ. Ως το 2ο αιώνα μ.Χ., οι Ρωμαίοι κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Δ. Ευρώπης, την Εγγύς Ανατολή και τη Β. Αφρική. Η ακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που πρωτεύουσά της ήταν η Ρώμη, οφείλεται στις λεγεώνες της και στη συγκεντρωτική της διοίκηση.
Η επέκταση των Ρωμαίων.
Το 250 π.Χ., η Ρώμη κυριαρχούσε στην Ιταλία. Τα επόμενα 300 χρόνια, οι ρωμαϊκές λεγεώνες κατέκτησαν όλες τις περιοχές της Μεσογείου, όλη σχεδόν τη Δ. Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Ρωμαίοι.
Το 27 π.Χ. ο Οκταβιανός (63 π.Χ. - 14 μ.Χ.) πήρε τον τίτλο του Αύγουστου Καίσαρα, κι έγινε ο πρώτος ρωμαίος αυτοκράτορας. Ο Αύγουστος, που κυβέρνησε την αυτοκρατορία 40 χρόνια, μοιραζόταν την εξουσία με τη Σύγκλητο (μια ομάδα αξιωματούχων που διοικούσαν τη Ρώμη). Ενίσχυσε το ρωμαϊκό στρατό οργανώνοντάς τον σε επαγγελματική βάση. Επίσης, ο Αύγουστος φρόντισε να διασφαλίσει το αυτοκρατορικό του αξίωμα. Ίδρυσε μια μονάδα με υψηλά αμειβόμενους αυτοκρατορικούς σωματοφύλακες, την Πραιτοριανή Φρουρά.
Καλιγούλας.
Οι πρώτοι ρωμαίοι αυτοκράτορες ήταν μέλη της οικογένειας του Αυγούστου. Ο Γάιος Καίσαρας (12 - 41 μ.Χ.), γνωστός ως Καλιγούλας (που σημαίνει «στρατιωτικό υπόδημα»), έγινε αυτοκράτορας το 37 μ.Χ. Οι στρατιώτες που διοικούσε ο πατέρας του τού έδωσαν αυτό το προσωνύμιο, από τις στρατιωτικές μπότες που φορούσε όταν ήταν παιδί.
Ψυχοπαθής αυτοκράτορας.
Αφότου ο Καλιγούλας έγινε αυτοκράτορας, φάνηκε να χάνει τα λογικά του. Όπως καταγράφει ο ρωμαίος ιστορικός Σουετώνιος (69-104 μ.Χ.), κάποτε ο Καλιγούλας διέταξε μια ομάδα σκληροτράχηλων ρωμαίων στρατιωτών να μαζέψουν κοχύλια σε μια παραλία. Ο Καλιγούλας έδωσε στο άλογό του τον τίτλο του ύπατου (ανώτατου ρωμαίου αξιωματούχου). Παντρεύτηκε την αδελφή του Δρουσίλα, αλλά αργότερα τη δολοφόνησε. Ο ίδιος δολοφονήθηκε από πραιτοριανούς το 41 μ.Χ.
Νέρωνας.
Ο τελευταίος αυτοκράτορας της οικογένειας του Αύγουστου ήταν ο Νέρωνας (37 - 68 μ.Χ.). Το 54 μ.Χ. η φιλόδοξη μητέρα του, η Αγριππίνα (15 - 59 μ.Χ.), δηλητηρίασε το δεύτερο σύζυγό της, τον αυτοκράτορα Κλαύδιο (10 π.Χ. - 54 μ.Χ.), ώστε να γίνει αυτοκράτορας ο 17χρονος γιος της Νέρωνας. Σιγά - σιγά, ο Νέρωνας άρχισε να εκδηλώνει δείγματα σκληρότητας και διαφθοράς. Η Αγριππίνα επιχείρησε να παρέμβει στην εκκεντρική ζωή του, αλλά εκείνος τη δολοφόνησε. Ο Νέρωνας έγινε γνωστός για τις έξαλλες γιορτές που διοργάνωσε και για τη μεγαλομανία του - πίστευε ότι ήταν μεγάλος ποιητής και μουσικός.
Η πυρπόληση της Ρώμης.
Το 64 μ.Χ. μια μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε τη Ρώμη. Ο Νέρωνας άφησε να εννοηθεί ότι ήθελε να ανοικοδομήσει την πόλη, εφαρμόζοντας ένα νέο πολεοδομικό σχέδιο. Πολλοί κάτοικοι της Ρώμης πίστευαν ότι ο ίδιος ο Νέρωνας είχε βάλει τη φωτιά. Ωστόσο, αυτός επέρριψε την ευθύνη σε μια νέα θρησκευτική ομάδα, τους χριστιανούς. Η δυσαρέσκεια απέναντι στην εξουσία του Νέρωνα διογκωνόταν, μέχρι που αυτοκτόνησε, το 68 μ.Χ.
Το έτος των τεσσάρων αυτοκρατόρων.
Το έτος μετά το θάνατο του Νέρωνα, 4 αυτοκράτορες ανέβηκαν στο θρόνο. Στην αρχή πήρε την εξουσία ένας διοικητής του στρατού, ο Γάλβας (3 π.Χ. - 69 μ.Χ.). Ο Γάλβας δολοφονήθηκε από την Πραιτοριανή Φρουρά, που αναγόρευσε αυτοκράτορα τον Όθωνα (32 - 69 μ.Χ.), κυβερνήτη της ρωμαϊκής επαρχίας της Ισπανίας. Μαθαίνοντάς το, οι ρωμαϊκές λεγεώνες της Γερμανίας αναγόρευσαν αυτοκράτορα το Βιτέλιο (15 - 69 μ.Χ.). Ο Βεσπασιανός (9 - 79 μ.Χ.), ένας αντίπαλος στρατηγός, προέλασε στη Ρώμη, σκότωσε τον Βιτέλιο κι έγινε αυτοκράτορας.
Υιοθετώντας διάδοχο.
Ο Βεσπασιανός εγκαινίασε την παράδοση, σύμφωνα με την οποία ένας ενεργός αυτοκράτορας όριζε ή υιοθετούσε το διάδοχό του, ενόσω κυβερνούσε ο ίδιος. Ο Βεσπασιανός αποκατέστησε την τάξη στη Ρώμη. Επίσης, εφάρμοσε ένα πρόγραμμα οικοδομικών έργων, όπως το Κολοσσαίο στη Ρώμη. Αυτό το μεγάλο αμφιθέατρο, όπου διεξάγονταν δημόσιες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, ολοκληρώθηκε στα χρόνια της ηγεμονίας του γιου του Βεσπασιανού, του Τίτου (39-81 μ.Χ.).
Αυτοκράτορες από επαρχίες.
Ως το 2ο αιώνα μ.Χ., οι επιφανείς ρωμαϊκές οικογένειες έπαιζαν ολοένα και μικρότερο ρόλο στην επιλογή των νέων αυτοκρατόρων. Οι πολίτες από τις ρωμαϊκές επαρχίες άρχισαν να καταλαμβάνουν ανώτατα αξιώματα στην κυβέρνηση και το στρατό. Οι μεταγενέστεροι ρωμαίοι αυτοκράτορες προέρχονταν από τις επαρχίες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Τραϊανός.
Ο αυτοκράτορας Τραϊανός (53 - 117 μ.Χ.) γεννήθηκε στη ρωμαϊκή επαρχία της Ιβηρίας (σημ. Ισπανία). Ήταν έξοχος στρατιωτικός ηγέτης και στα χρόνια της βασιλείας του η ρωμαϊκή αυτοκρατορία έφτασε στη μεγαλύτερη έκτασή της. Για να τιμήσει τις στρατιωτικές του επιτυχίες, έχτισε τη Στήλη του Τραϊανού, που διακοσμούνταν με γλυπτά που απεικόνιζαν τις πιο διάσημες νίκες του.
Αδριανός.
Ο Αδριανός (76 - 138 μ.Χ.), υιοθετημένος γιος του Τραϊανού, τον διαδέχτηκε ως αυτοκράτορας. Ο Αδριανός πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του περιοδεύοντας στις ρωμαϊκές επαρχίες. Δημιούργησε μόνιμες αμυντικές εγκαταστάσεις ενάντια στις βαρβαρικές φυλές που παραβίαζαν τα σύνορα της ρωμαϊκής επικράτειας. Ένα τέτοιο έργο ήταν το Αδριάνειο Τείχος, που τμήματά του διατηρούνται στη ΒΔ Αγγλία. Επίσης, ο Αδριανός εισήγαγε πολλές μεταρρυθμίσεις, που βελτίωσαν τη διοίκηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Χρόνος & Ιστορία.
Περ. 800 π.Χ.
Αναπτύσσεται ο πολιτισμός των Ετρούσκων στο δυτικό τμήμα της Κ. Ιταλίας.
Περ. 750 π.Χ.
Σύμφωνα με το μύθο, οι δίδυμοι Ρωμύλος και Ρέμος, που τους θήλασε μια λύκαινα, ιδρύουν την πόλη Ρώμη.
Περ. 509 π.Χ.
Ο τύραννος Ταρκύνιος ο Υπερήφανος εκδιώκεται από τη Ρώμη, που γίνεται δημοκρατία (κυβερνούν οι ίδιοι οι πολίτες).
275 π.Χ.
Η Ρώμη κυριαρχεί σε όλη την Ιταλία και αρχίζει να επεκτείνεται προς τη Μεσόγειο.
264 π.Χ.
Αρχίζει ο Α΄ Καρχηδονιακός Πόλεμος. Οι Ρωμαίοι πολεμούν στην Καρχηδόνα, μια φοινικική αποικία στη Β. Αφρική.
241 π.Χ.
Τελειώνει ο Α΄ Καρχηδονιακός Πόλεμος. Το νησί Σικελία, όπου μέχρι τότε κυριαρχούσαν οι Καρχηδόνιοι, γίνεται η πρώτη ρωμαϊκή επαρχία.
218 π.Χ.
Αρχίζει ο Β΄ Καρχηδονιακός Πόλεμος. Ο Καρχηδόνιος στρατηγός Αννίβας διασχίζει τις Άλπεις με πολεμικούς ελέφαντες, και εισβάλλει στην Ιταλία.
216 π.Χ.
Στη μάχη των Καννών οι δυνάμεις του Αννίβα καταστρέφουν το ρωμαϊκό στρατό.
202 π.Χ.
Στη μάχη της Ζάμας, στη Β. Αφρική, ο στρατός του Αννίβα ηττάται από το ρωμαϊκό στρατό, επικεφαλής του οποίου είναι ο Σκιπίων ο Αφρικανός. Οι πολεμικοί ελέφαντες των Καρχηδονίων τρέπονται σε φυγή, τρομαγμένοι από τον ήχο των πολεμικών σαλπίγγων των Ρωμαίων.
201 π.Χ.
Τέλος του Β΄ Καρχηδονιακού Πολέμου.
149-146 π.Χ.
Στη διάρκεια του Β΄ Καρχηδονιακού Πολέμου, οι Ρωμαίοι καταστρέφουν την Καρχηδόνα. Τώρα η Ρώμη ελέγχει την Ισπανία και τη Β. Αφρική.
71 π.Χ.
Μια εξέγερση των δούλων, με ηγέτη το μονομάχο Σπάρτακο, συντρίβεται αμείλικτα.
58 π.Χ.
Ο Ιούλιος Καίσαρας αρχίζει την κατάκτηση της Γαλατίας (σημ. Γαλλίας).
44 π.Χ.
Ο Ιούλιος Καίσαρας δολοφονείται στη Ρώμη. Ξεσπά εμφύλιος πόλεμος.
31 π.Χ.
Ο Οκταβιανός, ο υιοθετημένος γιός του Ιούλιου Καίσαρα, νικά το στρατό του ρωμαίου στρατηγού Μάρκου Αντώνιου και της αιγύπτιας βασίλισσας Κλεοπάτρας στη ναυμαχία του Άκτιου, στη Δ. Ελλάδα. Ο Οκταβιανός γίνεται ηγεμόνας του ρωμαϊκού κόσμου.
27 π.Χ.
Η ρωμαϊκή σύγκλητος δίνει στον Οκταβιανό τον τίτλο «αύγουστος», που σημαίνει σεβαστός. Ως Αύγουστος Καίσαρας, ο Οκταβιανός γίνεται ο πρώτος ρωμαίος αυτοκράτορας.
Περ. 4 π.Χ.
Ο Ιησούς Χριστός γεννιέται στη ρωμαϊκή επαρχία της Ιουδαίας.
43 μ.Χ.
Οι Ρωμαίοι κατακτούν τη Βρετανία.
70 μ.Χ.
Ο αυτοκράτορας Τίτος συντρίβει την εξέγερση των Εβραίων της Παλαιστίνης και καταλαμβάνει την Ιερουσαλήμ.
212 μ.Χ.
Το Διάταγμα του Καρακάλα παραχωρεί τη ρωμαϊκή υπηκοότητα σε όλους τους ελεύθερους άντρες που ζουν στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
285 μ.Χ.
Οι βαρβαρικές εισβολές απειλούν την αυτοκρατορία από το Βορρά, ενώ οι Πέρσες από την Ανατολή. Ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός χωρίζει τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία σε δύο μέρη, την ανατολική και τη δυτική αυτοκρατορία.
313 μ.Χ.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος εκδίδει το Διάταγμα των Μεδιόλανων (του Μιλάνου) που κατοχυρώνει το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας. Έτσι, ο χριστιανισμός λατρεύεται ελεύθερα σε όλη την αυτοκρατορία.
337 μ.Χ.
Ο Κωνσταντίνος βαπτίζεται χριστιανός.
394 μ.Χ.
Ο χριστιανισμός γίνεται η επίσημη κρατική θρησκεία.
410 μ.Χ.
Οι Βησιγότθοι, μια βαρβαρική φυλή με αρχηγό τον Αλάριχο, λεηλατούν τη Ρώμη.
452 μ.Χ.
Ο Ούνος Αττίλας εξαπολύει επιδρομές στην Ιταλία.
476 μ.Χ.
Ο Ρωμύλος Αυγουστύλος, ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυτικής αυτοκρατορίας, εκθρονίζεται από τα βαρβαρικά στρατεύματα.
Ξέρετε ότι...
Η εκατονταρχία ήταν μονάδα του ρωμαϊκού στρατού. Όταν συγκροτήθηκε ο ρωμαϊκός στρατός, γύρω στο 340 π.Χ., κάθε εκατονταρχία είχε 100 άντρες. Το 100 π.Χ. ο ρωμαίος στρατηγός Γάιος Μάριος (157 - 86 π.Χ.) αναδιοργάνωσε το στρατό, μειώνοντας τον αριθμό των στρατιωτών της εκατονταρχίας σε 80, ώστε έχοντας μικρότερο μέγεθος να γίνει πιο ευέλικτη.
Ρώμη.
Η Ρώμη δεν ήταν μόνο η πρωτεύουσα μιας αχανούς αυτοκρατορίας, αλλά και μια μεγαλούπολη που έσφυζε από ζωή. Ο πληθυσμός της ξεπερνούσε το 1 εκατομμύριο κατοίκους. Οι πλούσιοι ζούσαν σε κομψές κατοικίες. Οι κοινές οικογένειες συνωστίζονταν σε ετοιμόρροπες πολυκατοικίες. Τα καταστήματα και τα εργαστήρια βρίσκονταν στα ισόγεια των κτιρίων. Στη Ρώμη οι πυρκαγιές βρίσκονταν σε ημερήσια διάταξη.
Ρωμαϊκές λεγεώνες.
Καθώς η ρωμαϊκή αυτοκρατορία μεγάλωνε, οργάνωσε το στρατό της. Οι κοόρτεις ήταν στρατιωτικά τμήματα με έξι εκατονταρχίες (μονάδες με 80 άντρες). 10 κοόρτεις αποτελούσαν μία λεγεώνα. Οι λεγεωνάριοι ήταν επαγγελματίες στρατιώτες. Όταν δεν πολεμούσαν ή δεν περιπολούσαν στη μεθόριο, απασχολούνταν σε οικοδομικές εργασίες, όπως στην κατασκευή υδραγωγείων.
Ρωμαίος λεγεωνάριος.
Οι οπλίτες του ρωμαϊκού στρατού λέγονταν λεγεωνάριοι. Οι λεγεωνάριοι είχαν άριστη φυσική κατάσταση και μπορούσαν να διανύσουν 32 χλμ. την ημέρα, μεταφέροντας βάρος μέχρι 40 κιλά. Η στολή τους τους προστάτευε στη μάχη και, ταυτόχρονα, τους επέτρεπε να κινούνται με άνεση.
Η ζωή στη Ρώμη.
Η ηγεμονία του Αυγούστου, του πρώτου ρωμαίου αυτοκράτορα, άρχισε το 27 π.Χ. Τότε εγκαινιάζεται η Pax Romana, μια περίοδος πολιτικής σταθερότητας και ευημερίας που κράτησε σχεδόν 200 χρόνια. Στη διάρκειά της, οι Ρωμαίοι κυριαρχούσαν στη Μεσόγειο και στο μεγαλύτερο τμήμα της Δ. Ευρώπης. Η αυτοκρατορία ήταν ένα οργανωμένο και συγκεντρωτικό κράτος. Ένα επαρκές οδικό δίκτυο συνέδεε τις επαρχίες με την πρωτεύουσα, τη Ρώμη. Οι ρωμαϊκές λεγεώνες υπεράσπιζαν τα σύνορα της αυτοκρατορίας. Οι πολίτες της είχαν κοινό δίκαιο, κοινή κουλτούρα και μια κοινή γλώσσα, τα λατινικά.
Πομπηία.
Το 79 μ.Χ. εξερράγη ξαφνικά ο Βεζούβιος, ένα ηφαίστειο κοντά στη Νεάπολη της Ν. Ιταλίας, που για χρόνια ήταν σβηστό. Καυτή στάχτη και σύννεφα δηλητηριωδών αερίων πλημμύρισαν τη γειτονική πόλη Πομπηία. Ύστερα από διαδοχικές εκρήξεις, η Πομπηία θάφτηκε κάτω από ένα στρώμα ηφαιστειακής στάχτης ύψους 9 μ.
Προσωπική μαρτυρία.
Ο ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Νεότερος ήταν μάρτυρας της έκρηξης του Βεζούβιου, στην οποία σκοτώθηκε ο θείος του.
Μετά την έκρηξη του Βεζούβιου, το 79 μ.Χ., η Πομπηία έμεινε για αιώνες ξεχασμένη, θαμμένη κάτω από την ηφαιστειακή στάχτη. Το 18ο αιώνα, άρχισαν στην περιοχή ανασκαφές, που έφεραν στο φως τα ερείπια της Πομπηίας, τις κατοικίες, τα καταστήματα και τα δημόσια κτίριά της. Η Πομπηία πρόσφερε στους αρχαιολόγους ανεκτίμητο πληροφοριακό υλικό για την καθημερινή ζωή σε μια ρωμαϊκή πόλη.
Ρωμαϊκή κοινωνία.
Στο ρωμαϊκό κόσμο ήταν πολύ σημαντική η κατοχή της ιδιότητας του cives, δηλαδή του ρωμαίου πολίτη. Αρχικά, το δικαίωμα αυτό περιοριζόταν αυστηρά σε εκείνους που ζούσαν στη Ρώμη. Το 89 π.Χ. το δικαίωμα του ρωμαίου πολίτη επεκτάθηκε σε όλη την Ιταλία. Το 212 μ.Χ. η ρωμαϊκή υπηκοότητα παραχωρήθηκε σε όλους τους ελεύθερους άντρες που ζούσαν εντός των συνόρων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, το δικαίωμα αυτό δεν επεκτάθηκε ποτέ στους δούλους και τις γυναίκες.
Οι ρωμαϊκές τάξεις.
Η ρωμαϊκή κοινωνία ήταν οργανωμένη σύμφωνα με μια αυστηρή ιεραρχία. Αυτή η διαίρεση της κοινωνίας άρχισε πολύ νωρίς στη ρωμαϊκή ιστορία, περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. Οι πιο προνομιούχοι και ισχυροί ρωμαίοι πολίτες ήταν οι πατρίκιοι. Πολλοί πατρίκιοι ήταν απόγονοι πλούσιων ρωμαίων γαιοκτημόνων και πολιτικών οικογενειών. Οι συγκλητικοί, που κυβερνούσαν τη Ρώμη, προέρχονταν από πλούσιες οικογένειες πατρικίων. Η ιεραρχικά δεύτερη τάξη ήταν οι ιππείς, που συνήθως ήταν πλούσιοι έμποροι ή τραπεζίτες. Πολλοί υπηρετούσαν στο ρωμαϊκό στρατό ή στο διοικητικό μηχανισμό του ρωμαϊκού κράτους.
Πληβείοι.
Η μεγάλη μάζα των κοινών πολιτών ήταν οι πληβείοι, οι πιο φτωχοί πολίτες. Σταδιακά οι πληβείοι έγιναν πολιτικά ισότιμοι με τους πατρίκιους και τους ιππείς, και μπορούσαν να διοριστούν σε ανώτερες θέσεις στο στρατό και την κυβέρνηση.
Δούλοι.
Στην κατώτερη βαθμίδα της ρωμαϊκής κοινωνίας βρίσκονταν οι σκλάβοι, που εκτελούσαν τις πιο δύσκολες και βρόμικες εργασίες. Οι Ρωμαίοι έκαναν δούλους τους λαούς που κατακτούσαν. Οι σκλάβοι δεν είχαν ούτε ελευθερία ούτε δικαιώματα. Ωστόσο, ακόμα και στις γραμμές των σκλάβων υπήρχαν κοινωνικές διακρίσεις. Η σκληρή ζωή ενός σκλάβου που εργαζόταν στα ορυχεία ήταν πολύ διαφορετική από την καθημερινή ζωή ενός μορφωμένου Έλληνα σκλάβου που εργαζόταν ως παιδαγωγός των παιδιών μιας ρωμαϊκής οικογένειας. Ωστόσο, από τον 1ο αιώνα μ.Χ. οι συνθήκες ζωής των σκλάβων βελτιώθηκαν και πολλοί από αυτούς έγιναν απελεύθεροι.
Ρωμαϊκή κατοικία.
Οι πλούσιοι Ρωμαίοι ζούσαν σε ευρύχωρες κατοικίες στην πόλη. Η εξωτερική όψη των σπιτιών είχε λίγες πόρτες και κάγκελα στα παράθυρα, για να αποθαρρύνονται οι κλέφτες.
Ξέρετε ότι...
Τα λατινικά ήταν η καθομιλουμένη γλώσσα σε όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Επειδή τα λατινικά δεν μιλιούνται πια σήμερα, λέγονται «νεκρή» γλώσσα. Ωστόσο, πολλές σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως τα ιταλικά, τα ισπανικά, τα γαλλικά και τα ρουμανικά, προέρχονται από τα λατινικά. Επίσης, πολλές λέξεις της αγγλικής και άλλων γλωσσών έχουν λατινική ρίζα.
Αρχαία Αίγυπτος
Τουταγχαμών.
Ο Τουταγχαμών έγινε φαραώ της Αιγύπτου σε ηλικία 9 χρόνων. Όμως η βασιλεία του ήταν σύντομη (1361 - 1352 π.Χ.), καθώς πέθανε γύρω στα 19 του χρόνια. Κανείς δεν ξέρει γιατί ο Τουταγχαμών πέθανε τόσο νέος. Κάποια σημάδια στο κρανίο του δείχνουν ότι ίσως δολοφονήθηκε.
Νεκρική μάσκα.
Το Νοέμβριο του 1922, ο άγγλος αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ ανακάλυψε τον τάφο του Τουταγχαμών. Η χρυσή μάσκα του φαραώ ζυγίζει πάνω από 10 κιλά.
Ξέρετε ότι...
Το 1922 ανακαλύφθηκε ο περίφημος τάφος του Τουταγχαμών στην Κοιλάδα των Βασιλέων. Περιείχε πάμπολλα αντικείμενα, από έπιπλα και μουσικά όργανα μέχρι κοσμήματα, που υποτίθεται ότι θα χρησιμοποιούσε ο φαραώ στη μεταθανάτια ζωή. Πολλά είναι από ατόφιο χρυσάφι ή στολίζονται με φύλλα χρυσού. Το εσωτερικό φέρετρου του παιδιού - βασιλιά είναι φτιαγμένο με 90 κιλά συμπαγή χρυσό.
Πυραμίδες.
Οι πυραμίδες είναι τα ταφικά μνημεία των πρώτων φαραώ. Έχουν τετράγωνη βάση, τέσσερις κεκλιμένες τριγωνικές πλευρές κι έναν εσωτερικό ταφικό θάλαμο. Η κατασκευή τους απαιτούσε πολλά χρόνια. Αφού ολοκληρώνονταν οι ταφικές τελετουργίες, η πυραμίδα σφραγιζόταν, ώστε να μην κλαπούν τα πολύτιμα κτερίσματα. Όμως ως το 1000 π.Χ. όλες οι πυραμίδες είχαν συληθεί από τυμβωρύχους.
Ταρίχευση.
Οι Αιγύπτιοι ταρίχευαν τους νεκρούς, προετοιμάζοντάς τους για τη μεταθανάτια ζωή. Πρώτα αφαιρούσαν τα εσωτερικά όργανα και ράντιζαν τις κοιλότητες του σώματος με φοινικόκρασο. Μετά κάλυπταν το σώμα με ένα αλατούχο μείγμα και το άφηναν έτσι 70 ημέρες. Στο τέλος, ξέπλεναν το σώμα και το τύλιγαν με λινούς επιδέσμους.
Ξέρετε ότι...
Η ταρίχευση των νεκρών και οι ταφικές τελετές στην αρχαία Αίγυπτο διαρκούσαν 70 ημέρες. Η αφυδάτωση του σώματος διαρκούσε 40 ημέρες και η σπαργάνωση 15. Μια από τις πιο σημαντικές τελετές ήταν το «άνοιγμα του στόματος» της μούμιας. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι έτσι ο νεκρός θα είχε έλεγχο του σώματός του στη μεταθανάτια ζωή, θα μπορούσε δηλαδή να τρώει, να πίνει και να βαδίζει.
Β
Μικρό λεξικό βυζαντινής τέχνης
Αγιογραφία: η τέχνη της ζωγραφικής των ιερών εικόνων και των τοιχογραφιών.
Αγιογράφος: ο ζωγράφος που ζωγραφίζει ιερές εικόνες και τοιχογραφίες.
Βασιλική: αρχιτεκτονικός τύπος των πρώτων χριστιανικών εκκλησιών.
Δωδεκάορτο: δώδεκα εικόνες οι οποίες τοποθετούνται στο Εικονοστάσι και αφηγούνται τις μεγάλες στιγμές της ζωής του Χριστού.
Εγκαυστική: είναι η μέθοδος όπου ο ζωγράφος, για να στερεώσει το χρώμα, χρησιμοποιούσε κερί μέλισσας ανακατεμένο με ρετσίνι.
Εικόνα αχειροποίητη: είναι η εικόνα που δεν έχει φτιαχτεί από ανθρώπινο χέρι και είναι θαυματουργή.
Εικονοστάσι ή τέμπλο: είναι το παραπέτασμα που χωρίζει το Ιερό της εκκλησίας από το χώρο που στέκονται οι πιστοί.
Κρητική ή στενή τεχνοτροπία: τεχνοτροπία που αναπτύχθηκε κατ’ αρχήν στην Κρήτη, και που χαρακτηρίζεται από μια λιτότητα και προσήλωση στην παλαιότερη βυζαντινή παράδοση.
Μακεδονική ή πλατιά τεχνοτροπία: κέντρο της ήταν η Κωνσταντινούπολη. Τα χρώματά της είναι φωτεινά και οι μορφές χαρακτηρίζονται από μια φυσικότητα.
Μαυσωλείο: κυκλικό ρωμαϊκό κτίσμα με τρούλο που το χρησιμοποιούσαν σαν τάφο.
Προπλασμός: απλό χρώμα με το οποίο περνούσε στην αρχή ο αγιογράφος τα μέρη που ήθελε να ζωγραφίσει. Πάνω στους προπλασμούς έβαζε το τελικό χρώμα.
Πρωτόγραμμα: το πρώτο κεφαλαίο γράμμα μιας παραγράφου στα βυζαντινά χειρόγραφα.
Τέχνη:
Πρωτοχριστιανική ή πρωτοβυζαντινή: η τέχνη που καλύπτει την περίοδο των πρώτων χριστιανικών χρόνων και μέχρι το 641 μ.Χ. Η τέχνη που καλύπτει την περίοδο της εικονομαχίας.
Μεσοβυζαντινή: η τέχνη που καλύπτει τα χρόνια μέχρι και την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους.
Υστεροβυζαντινή: η τέχνη που καλύπτει την περίοδο μέχρι την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 μ.Χ.
Μεταβυζαντινή: η τέχνη από το 1453 κι έπειτα.
Τοιχογραφία: η ζωγραφική στον τοίχο.
Χειρόγραφο: βιβλίο γραμμένο με το χέρι.
Β
Β
Β
Αυτό το ebook είναι της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και δημοσιεύεται στην Ματιά με την άδεια της. Εμείς από αυτές τις γραμμές θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την συγγραφέα του για την άδεια δημοσίευσης που μας έδωσε.
Τα πνευματικά δικαιώματα του ανήκουν στην συγγραφέα του, Αμαλία Κ. Ηλιάδη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Για να μάθετε για την Αμαλία Κ. Ηλιάδη κάντε κλικ εδώ.
