Ελληνική κλασσική αρχαιότητα: Διάγραμμα
4ος αιώνας: γέφυρα ανάμεσα στην κλασσική και την ελληνιστική εποχή.
Α) Αρχιτεκτονική: Δωρικός, ιωνικός + κορινθιακός ρυθμός (κορινθιακό κιονόκρανο).
Β) Γλυπτική: ρεαλισμός - επιτύμβιες στήλες (Αττική).
Πραξιτέλης: Αφροδίτη της Κνίδου, Ερμής (ηρεμία μορφών). - Ρωμαϊκά αντίγραφα.
Σκόπας: πάθος στα σώματα και στις μορφές.
Λύσιππος: επίσημος γλύπτης του Μεγάλου Αλεξάνδρου (διάσταση του βάθους).
Γ) Αγγεία: 4ος αιώνας: πέφτει η ποιότητα των αγγείων.
Δ) Η μεγάλη ζωγραφική (χαμένη, γνωστή μόνο από πληροφορίες συγγραφέων κι από ρωμαϊκές τοιχογραφίες). Ζωγράφοι: Νικίας, Απελλής (δείγματα στους βασιλικούς Τάφους της Βεργίνας).
Ρωμαϊκή Τέχνη απ’ το 2ο αιώνα π.Χ. ως τον 3o αιώνα μ.Χ.
Ετρουσκική + ελληνική επίδραση.
«θρίαμβοι –> μεταφορά έργων ελληνικής τέχνης –> αντιγραφή φημισμένων έργων ελληνικής τέχνης –> ελληνορωμαϊκή τέχνη (αποφασιστικός ο ρόλος της στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής τέχνης).
Αρχιτεκτονική (ρωμαϊκό πνεύμα).
Ετρούσκοι: πολεοδομία, τειχοποιία, τοξωτή αψίδα.
Ελλάδα: κορινθιακό κιονόκρανο + ιωνικά στοιχεία.
Δημόσια έργα: γέφυρες υδραγωγεία, δρόμοι - θέατρα, αμφιθέατρα, ιππόδρομοι, θέρμες, βιβλιοθήκες (για ψυχαγωγία), αγορές, ναοί (Forum, Κολοσσαίο, Πάνθεον), θριαμβικές αψίδες, βασιλικές στοές.
Θέρμες (λουτρά) του Καρακάλλα και του Διοκλητιανού (3ος αιώνας μ.Χ.).
Γλυπτική: προσωπογραφίες (ανδριάντες ή προτομές) –> ατομικά χαρακτηριστικά (ρεαλισμός)
Ιστορικά ανάγλυφα (στήλη του Τραϊανού στη Ρώμη)
Σαρκοφάγοι (το κυνήγι του λιονταριού –> νίκη του ανθρώπου, της ζωής).
Ζωγραφική: τοιχογραφίες των σπιτιών της Πομπηίας (πρότυπο: η μεγάλη ελληνική ζωγραφική).
Ψηφιδωτά (ομορφιά + φυσικότητα) (π.χ. η «Μάχη στην Ισσό»).
- Ετρουσκική + ελληνική επίδραση.
- Αντιγραφές φημισμένων ελληνικών έργων.
- Ρωμαϊκοί «θρίαμβοι» με έργα ελληνικής τέχνης.
Ελληνορωμαϊκή τέχνη
- Ρωμαϊκή προτίμηση προς το επιβλητικό.
Α) Αρχιτεκτονική: εκφράζει το ρωμαϊκό πνεύμα
Πολεοδομία, τειχοποιία, τοξωτή αψίδα, θόλος.
Δημόσια έργα: γέφυρες, υδραγωγεία, δρόμοι θέατρα, αμφιθέατρα, ιππόδρομοι, θέρμες = λουτρά, βιβλιοθήκες, αγορές, ναοί.
Forum = αγορά Ρώμης (Αύγουστος)
Κολοσσαίο (Φλάβιοι).
Πάνθεο (Αδριανός, Θριαμβικές Αψίδες, βασιλικές στοές, Θέρμες του Καρακάλλα και του Διοκλητιανού (3ος αιώνας μ.Χ.).
Β) Γλυπτική: προσωπογραφίες (ανδριάντες ή προτομές) με ατομικά χαρακτηριστικά.
Ιστορικά ανάγλυφα (π.χ. στήλη του Τραϊανού)
Σαρκοφάγοι (το κυνήγι του λιονταριού).
Γ) Ζωγραφική: τοιχογραφίες των σπιτιών της Πομπηίας –> πρότυπο η ελληνική ζωγραφική (Βεργίνα).
Ψηφιδωτά (δαπέδου ή τοίχων) από γυάλινες ή πήλινες ποικιλόχρωμες ψηφίδες.
Έργα:
1) Ανάγλυφο του Ara Pacis (βωμός της ειρήνης)
2) Ασημένιος σκύφος απ’ το Boscoreala
3) Ρωμαϊκό αντίγραφο προτομής του Περικλή.
4) Η βιβλιοθήκη του Αδριανού στην Αθήνα.
5) Ναός της Εστίας (Ρώμη)
6) Αψίδες θριάμβου (Τίτου, Σεπτίμιου Σεβήρου, Μ. Κων/νου)
7) Ο βωμός της ειρήνης (Ara Pacis)
8) Πάνθεο της Ρώμης
9) Κίονας του Τραϊανού στο Forum της Ρώμης
10) Σαρκοφάγος (Μουσείο του Καπιτωλίου)
11) Ο κήπος της Λιβίας (τοιχογραφία, μουσείο θερμών, Ρώμη)
12) Τοιχογραφία με σκηνικό θεάτρου (79 π.Χ.)
13) Τοιχογραφία απ’ την οικία των Διοσκούρων στην Πομπηία.
14) Η μάχη στην Ισσό (Μ. Αλέξανδρος και Δαρείος) οικία του Φαύνου, Πομπηία
15) Ο «ασάρωτος» οίκος (μωσαϊκό)
16) Προσωπογραφία γυναίκας (ψηφιδωτό Νεάπολη)
17) Περιστέρια που ξεδιψούν (ψηφιδωτό απ’ την έπαυλη του Αδριανού στο Τίβολι, 124 μ. Χ).
Χρονολογικός πίνακας
Γεωμετρικοί Χρόνοι:
Πρωτογεωμετρική περίοδος 1050 - 900 π.Χ.
Πρώιμη γεωμετρική περίοδος 900 - 850 π.Χ.
Αυστηρή γεωμετρική περίοδος 850 - 800 π.Χ.
Ώριμη γεωμετρική περίοδος 800 - 760/50 π.Χ.
Όψιμη γεωμετρική περίοδος 760 - 700 π.Χ.
Αρχαϊκοί Χρόνοι:
Ανατολίζουσα περίοδος 730/20 - 630 π.Χ.
(Δαιδαλική περίοδος 670/60 - 630 π.Χ.)
Πρώιμη αρχαϊκή περίοδος 630/20 - 580/70 π.Χ.
Ώριμη αρχαϊκή περίοδος 580/70 - 540/30 π.Χ.
Όψιμη αρχαϊκή περίοδος 540/30 - 490/80 π.Χ.
Κλασσικοί Χρόνοι:
Αυστηρός ρυθμός 490/80 - 450 π.Χ.
Ώριμη κλασσική περίοδος 450 - 420 π.Χ.
Πλούσιος ρυθμός 420 - 400/390 π.Χ.
Όψιμη κλασσική περίοδος 400/390 - 330/20 π.Χ.
Ελληνιστικοί Χρόνοι:
Πρώιμη ελληνιστική περίοδος 330/20 - 250/40 π.Χ.
Μέση ελληνιστική περίοδος 250/40 - 160/50 π.Χ.
Όψιμη ελληνιστική περίοδος 160/50 - 30 π.Χ.
Β
Κούροι - τα χαρακτηριστικά τους
Η μεγάλη πλειοψηφία των ολόγλυφων αρχαϊκών γλυπτών είναι αγάλματα γυμνών νεαρών ανδρών που ονομάζονται γενικώς Κούροι.
Σώζονται περισσότεροι από 100 Κούροι (ορισμένοι σε πολύ καλή κατάσταση, που το ύψος τους κυμαίνεται από 1,5 έως και 3,35 μ. Υπάρχουν δείγματα της τέχνης αυτής απ’ όλο τον Ελλαδικό κόσμο.
Οι Κούροι διακρίνονται γενικά για την άκαμπτη μετωπική τους στάση, ενώ τα χέρια τους είναι κολλημένα στο σώμα με σφιγμένη τη γροθιά. Ο καλλιτέχνης τονίζει το άνοιγμα των ώμων, την αθλητική υπερτροφία των μυών του στήθους και της κνήμης, τη στενή μέση, τα σκληρά άκαμπτα γόνατα, τις καμπύλες των μηρών και των γοφών. Η έκφραση του προσώπου ποικίλλει: άλλοτε το βλέμμα είναι κάπως χοντροκομμένο, χωρίς πάθος, άλλοτε είναι εύστροφο και ζωντανό.
Η σημασία και η λειτουργία τους
Η πραγματική σημασία και η λειτουργία όλων των Κούρων είναι σκοτεινή και αμφιλεγόμενη. Πολλοί απ’ αυτούς τοποθετούνταν σε ιερά ως αφιερώματα (αναθήματα), κατά κανόνα μαζί με τις αντίστοιχες Κόρες (ντυμένες όμως εκείνες). Άλλοι πάλι αποτελούσαν από μόνοι τους επιτύμβια μνημεία => (ταφικά μνημεία).
Αρχαϊκή Τέχνη (γενικά)
Η αρχαϊκή τέχνη παρουσιάζεται τον 7ο και 6ο αιώνα και είναι η συνέχεια της γεωμετρικής. Η τέχνη αυτή ανέδειξε μέσα από την αισθητική λεπτομέρεια μια μεγαλειώδη αρχιτεκτονική, που εκφράστηκε σε δύο ρυθμούς: τον δωρικό και τον ιωνικό. Απέριττος και αυστηρός ο δωρικός ρυθμός απεικονίζει τον φιλομοναρχικό και αυστηρό λαό των Δωριέων στην κυρίως Ελλάδα, τη Σικελία και την Κάτω Ιταλία.
Αντιπροσωπευτικά δείγματα αρχιτεκτονικής δωρικού ρυθμού είναι οι ναοί του Απόλλωνα στους Δελφούς και στην Κόρινθο και ο ναός της Ήρας στην Ολυμπία. Ο περίτεχνος και με ανάλαφρη εύθυμη απόδοση των θεμάτων ιωνικός ρυθμός απεικονίζει τον εύθυμο και δημοκρατικό λαό των Ιώνων στο Ανατολικό Αιγαίο και την Αττική. Αντιπροσωπευτικά δείγματα αρχιτεκτονικής ιωνικού ρυθμού είναι τα μνημεία στη Νεάνδρεια και Λέσβο της Αιολίας, το Αρτεμίσιο της Εφέσου, το Απολλώνιο της Δήλου, οι Θησαυροί των Κνιδίων και των Σιφνίων στους Δελφούς. Η αρχαϊκή γλυπτική έχει να επιδείξει μεγαλόσωμα αγάλματα και ανάγλυφα. Οι «Κούροι» και οι «Κόρες» εκφράζουν την εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη δύναμη και τη διάθεση των ανθρώπων της εποχής για κατακτήσεις. Σημαντική ήταν επίσης και η συμβολή των κορινθιακών αγγείων στην αρχαϊκή τέχνη. Ήταν ανοιχτόχρωμα, με μικρό μέγεθος και λεπτό διάκοσμο. Τα θέματά τους προέρχονταν από την ελληνική μυθολογία ή την καθημερινή κοινωνική ζωή.
Κατά την ίδια περίοδο, από το 600 ως το 500 περίπου, η γυναικεία ισταμένη (όρθια) μορφή διανύει και αυτή μια σημαντική πορεία. Η μορφή αυτή είναι, σε αντίθεση με την ανδρική, πάντοτε ντυμένη με τον ποδήρη χιτώνα, ένα ελαφρύ ένδυμα με λεπτές συνήθως πτυχές που φτάνει ως τα πόδια και, σχεδόν πάντα, με το ιμάτιον, είδος ορθογώνιου υφάσματος που τυλίγεται πάνω από τον χιτώνα με κάθε δυνατό τρόπο και σχηματίζει συνήθως φαρδύτερες πτυχές. Πριν να προχωρήσουμε, οφείλουμε να τονίσουμε εδώ ότι οι πτυχές όλων των σημαντικών αρχαίων μας αγαλμάτων δεν αποκρύπτουν το σώμα, αντίθετα αποκαλύπτουν τα μυστικά του και υπαινίσσονται την κίνηση και την ζωή που υπάρχει μέσα του φτάνοντας σχεδόν να αποδίδουν το ήθος του.
Ιστορία της Τέχνης: είναι η επιστήμη που μελετάει την τέχνη διαχρονικά (από τα παλαιολιθικά χρόνια ως τις μέρες μας) και συντάσσει βιογραφίες καλλιτεχνών.
Η πρώτη μορφή τέχνης είναι τα έργα της ζωγραφικής και χαρακτικής πάνω στα τοιχώματα των σπηλαίων. Περιορίζονται σχεδόν αποκλειστικά στη Δυτική και Νοτιοδυτική Ευρώπη (Γαλλία - Ισπανία) Λασκώ - Αλταμίρα.
Β
Η τέχνη των σπηλαίων.
Οι κυνηγετικοί λαοί που έζησαν στην Ευρώπη κατά την απώτερη παλαιολιθική περίοδο περίπου το 35.000 π.Χ. δημιούργησαν πολλές βραχογραφίες - τοιχογραφίες καθώς και γλυπτά από πέτρα, ελεφαντοστό και κόκαλο. Οι φημισμένες βραχογραφίες του σπηλαίου του Λασκώ στη Γαλλία χρονολογούνται από το 15.000 π.Χ. Οι βραχογραφίες του Λασκώ ανακαλύφθηκαν τυχαία από δυο αγόρια το 1940. Το σπήλαιο είχε μήκος μικρότερο από 100 μέτρα. Η ανάπτυξη ενός μύκητα που έβαζε σε κίνδυνο τις ζωγραφικές παραστάσεις οδήγησε στο σφράγισμα των σπηλαίων. Στις βραχογραφίες απεικονίζονται άλογα, άγρια βόδια, αίγαγροι, ελάφια, βίσονες, τάρανδοι και ένα ζώο που μοιάζει με μονόκερο.
Οι κυνηγοί, κατά πάσα πιθανότητα, ζωγράφιζαν γιατί πίστευαν ότι η απεικόνιση ενός ζώου θα εξασφάλιζε ένα επιτυχημένο κυνήγι. Πίστευαν, δηλαδή, ότι η ζωγραφιά είχε μαγικές ιδιότητες.
Τα ίχνη από βέλη που βρέθηκαν επάνω ή κοντά στις φιγούρες των ζώων, πιθανόν τα έκαναν οι κυνηγοί, ως μέρος κάποιας μαγικής τελετουργίας, για να εξασφαλίσουν την επιτυχία στο πραγματικό κυνήγι.
Γλυπτική: Αντιπροσωπευτικό δείγμα «Η Αφροδίτη του Βίλεντορφ» του 20.000 π.Χ., ύψους 11 εκ., γλυπτό σε ασβεστόλιθο που βρίσκεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Βιέννη. Αυτή και άλλες σκαλιστές φιγούρες της Αφροδίτης ήταν ειδώλια (λατρευτικά αγαλματίδια) που συμβόλιζαν τη «Μητέρα Γη». Έχουν ιδιαίτερα προτεταμένα στήθη και οπίσθια καθώς και λεπτομερή απεικόνιση των μαλλιών.
Τεχνικές.
Για τη λάξευση πάνω στους βράχους χρησιμοποιήθηκαν γλυφίδες και σμίλες, πριονωτές λεπίδες. Για τα χρώματα οι συνηθισμένες χρωστικές ύλες ήταν ώχρες ή οξείδια του σιδήρου (που κυμαίνονταν σε χρώματα από το σοκολατί, ως το ανοικτό κόκκινο, το πορτοκαλί και το κίτρινο) οξείδια του μαγγανίου, ενώ για τα μαύρα σαν το κάρβουνο χρώματα χρησίμευαν καμένα κοκάλα ή αιθάλη (καπνιά). Οι χρωστικές ύλες τρίβονταν όλες σε λεπτή σκόνη, σε ειδικά κατασκευασμένα γουδιά και γουδοχέρια. Οι σκόνες αποθηκεύονταν κατά χρώματα σε δοχεία (π.χ. κοίλα κόκαλα, κοχύλια). Είναι πιθανό πως πριν να χρησιμοποιηθούν, ανακατεύονταν - άλλοτε με νερό και άλλοτε με λίπος.
Ζωγράφιζαν με τα δάκτυλα ή με ματσάκια από βρύα ή τρίχες. Είχαν ανακαλύψει και κάποιον τρόπο ψεκάσματος του χρώματος, όπως φαίνεται π.χ. από τα ωραιότατα «κινέζικα» άλογα του Λασκώ, που έχουν μια απαλή διαβάθμιση αποχρώσεων. Μπορεί φυσώντας το χρώμα με καλάμι ή «πιτσιλώντας» το με το στόμα, το υγρό χρώμα.
Στην παλαιολιθική εποχή εμφανίζονται και τα πρώτα είδη οικιακών τέχνης (σκεύη) και μικροτεχνίας (χαράξεις σε όπλα).
Συμπέρασμα:
Η απαρίθμηση των μέσων και των μεθόδων που χρησιμοποιούσαν με τόσο λαμπρή δεξιοτεχνία οι πρώτοι καλλιτέχνες, είναι αρκετή για να αποδείξει το ταλέντο τους αλλά και τον υψηλό βαθμό επαγγελματισμού. Εξετάζοντας από κοντά τις σμίλες, τις γλυφίδες και τα μαρμαροπρίονά τους, τα γουδιά, τα γουδοχέρια, τα κραγιόνια, τις παλέτες και τα δοχεία τους με τα χρώματα, τους μικρούς λύχνους, με τους οποίους φώτιζαν τα έργα τους στο σκοτάδι των σπηλαίων, μπορούμε να τους παραστήσουμε με τη φαντασία μας όχι μόνο ως εμπνευσμένους καλλιτέχνες, αλλά και ως προσεκτικούς τεχνίτες. Στο κάτω - κάτω, τα εφόδιά τους, αν και κάπως πιο απλά, δεν διέφεραν και πολύ από τα κάθε είδους εφόδια που χρησιμοποίησαν οι καλλιτέχνες κάθε εποχής, από τότε ως σήμερα.
Β
Προϊστορική τέχνη στην Ελλάδα (κυρίως της Νεολιθικής Εποχής).
Για τη γνώση αυτής της εποχής, σημαντικό παραμένει το υλικό που έφερε στο φως η έρευνα στη Θεσσαλία. Αρκεί να αναφέρει κανείς μόνο το Σέσκλο και το Διμήνι – τις δύο πασίγνωστες νεολιθικές ακροπόλεις της περιοχής του Βόλου, με τα θαυμαστά αρχιτεκτονικά λείψανα και τα σημαντικά κεραμικά ευρήματα.
Σημαντικά ευρήματα - αρχιτεκτονικά και κεραμικά είναι και αυτά που έχουμε στην Κύπρο, στην Χοιροκοιτία, στις νότιες ακτές του νησιού.
Αρχιτεκτονική - Κατοικία.
Στο Σέσκλο ο οικισμός βρίσκεται πάνω στο λόφο, ανάμεσα σε δύο ρέματα. Τείχη περιβάλλουν τα σπίτια. Ανάμεσα σ’ αυτά ξεχωρίζει το μέγαρο, ενδιαίτημα αρχόντων. Τα σπίτια κατασκευάζονταν από λάσπη ανακατωμένη με άχυρο. Τα δάπεδα των δωματίων ήταν κάπου - κάπου λιθόστρωτα. Συνήθως όμως ήταν από χώμα, που το έβρεχαν και ύστερα το χτυπούσαν δυνατά μ’ έναν κόπανο για να γίνει σταθερό και λείο. Στη σκεπή υπήρχε μια τρύπα στη μέση για να φεύγει ο καπνός της φωτιάς.
Στο Διμήνι, ο οικισμός είναι περιζωσμένος με τριπλά τείχη που είναι χτισμένα από πέτρες και λάσπη. Το ίδιο είναι χτισμένα και τα σπίτια. Σανίδια ή ξύλο δεν υπήρχαν. Τα σπίτια ήταν μικρά.
Στην Χοιροκοιτία της Κύπρου (μεταξύ Λάρνακας και Λεμεσού), στο νεολιθικό οικισμό που βρέθηκε εκεί, ζούσαν περίπου 5.000 κάτοικοι. Οι κατοικίες ήταν θολωτές. Είχαν πέτρινη βάση και ήταν χτισμένα με πλίνθους (λάσπη - άχυρα). Ένας κεντρικός λιθόστρωτος δρόμος διέσχιζε τον οικισμό. Τα σπίτια εκεί φαίνεται πως είχαν πατάρι ή «ημιώροφο» όπου ανέβαιναν με σκάλα. Η Χοιροκοιτία δεν είχε τείχη, σε αντίθεση με το Σέσκλο και το Διμήνι.
Στη Θεσσαλία συνηθίζονται τα μικρά και απλά σπίτια τετράγωνα ή επιμήκη μονόδομα οικήματα ή τα μέγαρα με ή χωρίς πρόδομο και οπισθόδομο.
Κεραμική.
Η Κεραμική έγινε το πιο χαρακτηριστικό είδος τέχνης αυτήν την περίοδο (6.700 π.Χ.). Τα κομμάτια των πήλινων αγγείων και ειδωλίων είναι το πιο άφθονο και το πιο άθικτο λείψανο σε κάθε θέση όπου κατοίκησαν άνθρωποι από το 6.000 π.Χ. και πέρα, καθ’ όλη την Αρχαιότητα.
Τα πρώτα αγγεία από πηλό έγιναν για την αποθήκευση υγρών και άλλων τροφίμων ή υλών. Η κεραμική προϋπέθετε μόνιμη και σταθερή κατοικία. Αρχικά ο πηλός δεν ψηνόταν και τα αντικείμενα ήταν χοντροφτιαγμένα. Αργότερα ο πηλός αρχίζει να ψήνεται σε θερμοκρασία πάνω από 600 βαθμούς Κελσίου. Γι’ αυτό μόνο εξειδικευμένα άτομα (τεχνίτες) ασχολούνται μ’ αυτά. Αργότερα τα αγγεία αρχίζουν να διακοσμούνται με γραμμές χρωματιστές (κόκκινες, μαύρες, καφέ) πάνω στον άσπρο πηλό ή εγχάρακτα με γραμμές και τρίγωνα, όσο ήταν ακόμη νωπά.
Πλαστική.
Πριν όμως από τα αγγεία, έχουμε τα πήλινα παλαιολιθικά ειδώλια που είναι μικροσκοπικές παραστάσεις της μορφής ανθρώπων ή ζώων. Είναι δείγματα μικροπλαστικής θαυμάσια.
Τα ανδρικά ειδώλια της Θεσσαλίας, είναι καθισμένα, «ένθρονα». Τα μπροστινά πόδια του καθίσματος ταυτίζονται με τα πόδια της μορφής. Τα γυναικεία ειδώλια είναι πάντοτε όρθια ή καθισμένα σε στάση παρόμοια με τη στάση που έπαιρναν οι γυναίκες των θεσσαλικών χωριών της εποχής εκείνης.
Τα ειδώλια έχουν ύψος 10 εκ. Κατασκευάζονται κυρίως από πηλό αλλά και από μάρμαρα και πέτρα. Ασφαλώς θα κατασκευάζονταν και από ξύλο, αλλά δε σώθηκαν ως την εποχή μας. Οι ανατομικές λεπτομέρειες των μορφών υποδηλώνονται με εγχαράξεις ή πλαστικές προσθήκες. Οι μορφές παρουσιάζονται πάντα γυμνές.
Τα ειδώλια των ζώων είναι λίγα. Παριστάνουν συνήθως σκύλους και χοίρους ή φανταστικές μορφές.
Τα γυναικεία ειδώλια είναι περισσότερα από τα ανδρικά. Ο προϊστορικός άνθρωπος πίστεψε πως η γυναίκα φέρνει μέσα της μια μυστική, ανεξήγητη δύναμη. Όπως η γη βλασταίνει και προμηθεύει στον άνθρωπο τα μέσα της διατροφής του, έτσι και η γυναίκα εξασφαλίζει τη διαιώνιση του είδους.
Ένα πολύ όμορφο πήλινο ειδώλιο είναι η «Κουροτρόφος» μια μάνα που κρατάει στην αγκαλιά της το παιδί της και βρέθηκε στο Σέσκλο. Είναι ζωγραφισμένο με παράλληλες γραμμές και σπείρες στις καμπύλες (κοιλιά, νώτα) με μαυριδερό χρώμα.
Ο ταύρος είναι το πιο συνηθισμένο ζώο στην τέχνη των ανακτόρων της Κρήτης. Τον συναντάμε χαραγμένο σε σφραγιδόλιθους, χυτευμένο σε ορείχαλκο, λαξευμένο σε σκληρή πέτρα, ζωγραφισμένο σε τοίχους ή σε αγγεία, κ.ο.κ. Τα ρυτά -αγγεία που χρησίμευαν για τις σπονδές προς τους θεούς ή τους νεκρούς- είχαν συχνά σχήμα ταυροκεφαλής. Οι ταύροι είχαν σίγουρα κάποια συμβολική ή θρησκευτική σημασία, αλλά δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά ποια ακριβώς. Ίσως να συνδέονταν με τα λεγόμενα ταυροκαθάψια, στα οποία επιδίδονταν οι νέοι και οι νέες της Κρήτης είτε ως απλό παιχνίδι είτε ως μέρος κάποιου τελετουργικού (γνωστά σε μας από πολυάριθμες απεικονίσεις τους). Σε μια από τις τοιχογραφίες της Κνωσού, ένα κορίτσι κρατάει τα κέρατα του ανασηκωμένου στα πίσω πόδια του ταύρου, ενώ ένας νεαρός κάνει κανονική τούμπα πάνω από την πλάτη του.
Η ζωντάνια και η χαρά της ζωής που διαφοροποιούν την τέχνη της Κρήτης από την τέχνη της Αιγύπτου ή της Μεσοποταμίας είναι φανερή και σ’ ένα άλλο εξαίσιο δείγμα Μινωικής τέχνης: ένα μικρό αγγείο από στεατίτη, πάνω στο οποίο είναι λαξευμένη μια πομπή καλλιεργητών της γης, που, κρατώντας δίκρανα και δεμάτια, τραγουδούν κάτω από τους ήχους ενός κρόταλου. Ίσως πρόκειται για κάποια θρησκευτική τελετή, αν και τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι λιγότερο επίσημο από μια τέτοια έξαρση αβίαστης χαράς και ευεξίας. Οι ανδρικές αυτές μορφές με τους φαρδιούς ώμους και τη δαχτυλιδένια μέση απεικονίζονται –όπως κι εκείνες στη Σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδας- στην «αιγυπτιακή» στάση, σπρώχνοντας η μια την άλλη στη βιασύνη τους και παλλόμενες από αυθόρμητη ζωτικότητα. Η αίσθηση της τρίτης διάστασης και της κίνησης αποδίδεται εδώ μ’ έναν τρόπο πραγματικά εκπληκτικό για την τέχνη της 2ης π.Χ. χιλιετίας.
Οι τοιχογραφίες.
Οι Μινωίτες ήταν από τους πρώτους δεξιοτέχνες της νωπογραφίας, της ζωγραφικής δηλαδή σε τοίχους περασμένους με κονίαμα. Αυτό το είδος ήταν από τις σημαντικότερες μορφές της τέχνης του πολιτισμού τους: το εσωτερικό των επαύλεων και των ανακτόρων στην Κρήτη ήταν καλυμμένα με φανταχτερές εικόνες από τη ζωή και τη φύση του περιβαλλόμενου από θάλασσα κόσμου των Μινωιτών. Οι τεχνίτες της τοιχογραφίας ήταν προστατευόμενοι του βασιλιά και των πλουσιότερων μελών της κρητικής κοινωνίας.
Η προετοιμασία του τοίχου πριν ζωγραφιστεί περιλάμβανε πέρασμα με ένα λεπτό στρώμα άσπρο ασβεστοκονίαμα. Στη συνέχεια ο καλλιτέχνης χάραζε τα περιγράμματα και τις κυριότερες λεπτομέρειες με ένα κομμάτι οψιανό ή με άλλο οξύ αντικείμενο. Η επιφάνεια χρωματιζόταν όταν το υπόστρωμα ήταν ακόμα υγρό, ώστε να εισχωρήσει το χρώμα στο κονίαμα και να είναι ανθεκτικότερες οι ζωγραφισμένες εικόνες.
Οι νωπογραφίες ζωγραφίζονταν σε υγρό κονίαμα, πριν στεγνώσει - μια τεχνική που βασίζεται κυρίως στην ταχύτητα και τον αυθορμητισμό. Οι τεχνίτες -καλλιτέχνες έφτιαχναν τα χρώματα από φυσικές ορυκτές ύλες -το μπλε από πυριτικό χαλκό, το μαύρο από απανθρακωμένο ξύλο, το κόκκινο και το κίτρινο από ώχρα- και χρησιμοποιούσαν τα χρώματά τους ελεύθερα. Απεικονίζοντας ανθρώπινες μορφές που τις έδειχναν πάντοτε προφίλ, χρησιμοποιούσαν κόκκινο χρώμα για τους άντρες και λευκό για τις γυναίκες - κάτι που εμπνεύστηκαν προφανώς από τους Αιγύπτιους. Κατά τον ίδιο μη συμβατικό τρόπο χρησιμοποιούσαν και τα άλλα χρώματα: η χλωρίδα, π.χ., ζωγραφιζόταν μ’ ένα σωρό χρώματα, αλλά σπάνια με πράσινο. Σε μια νωπογραφία επίσης βλέπουμε έναν μπλε πίθηκο ανάμεσα σε άλλα ζώα σ’ ένα βασιλικό κήπο.
Ρυτά αγγεία είναι αγγεία στενόμακρα, μακρουλά που ήταν συνήθως από πηλό, αλάβαστρο, ή στεατίτη. Χρησιμοποιούνταν κυρίως ως κτερίσματα, στους τάφους των νεκρών ή σε σπονδές προς τους θεούς. Η ίδια δημιουργική, παιχνιδιάρικη διάθεση χαρακτηρίζει κάθε μορφή της μινωικής τέχνης. Τα κύπελλα και τα αγγεία τους είχαν μακρύ λαιμό, ελικοειδείς λαβές και σειρές από διακοσμητικές ακίδες. Οι μεταλλοτεχνίτες δίνουν σε λεπτά φύλλα χρυσού τη μορφή λουλουδιών, ζώων, εντόμων. Το σκάλισμα στους σφραγιδόλιθους και σε πολύτιμους λίθους είναι τόσο μικροσκοπικό που συχνά δεν διακρίνεται με γυμνό μάτι.
Καταστροφή του μινωικού πολιτισμού.
Οι σεισμοί έπλητταν συχνά τους Μινωίτες κι εκδηλώνονταν με μεγάλη ένταση ίσως και δυο φορές στον αιώνα και πολύ πιο συχνά με ένταση μετριότερη. Τα αποτελέσματα συχνά ήταν ολέθρια: σπίτια, ανάκτορα ή και ολόκληρες πόλεις καταστρέφονταν και άνθρωποι πλακώνονταν κάτω από τα χαλάσματα. Η απειλητική αυτή βία και καταστροφή δεν έφευγε καθόλου από το μυαλό των Κρητών. Οι Μινωίτες φαίνεται ότι συνέδεαν τους σεισμούς με έναν ταυρόμορφο θεό, που ζούσε κάτω από τη γη. Στη βουή της σειόμενης γης άκουγαν τους βρυχηθμούς του θηρίου και νόμιζαν ότι ο κόσμος τους συγκλονιζόταν από τα χτυπήματα των κεράτων του θεού - ταύρου.
Οι Μινωίτες είχαν βέβαια και άλλους τρόπους για να ζητήσουν από τους θεούς τους την αποτροπή τέτοιων θεομηνιών. Αυτοί που κατοικούσαν στο ανάκτορο της Κνωσού λάτρευαν τους κίονες στους οποίους στηριζόταν το οικοδόμημα. Για να ενισχύσουν μάλιστα τη δύναμή τους, οι Μινωίτες ζωγράφιζαν σ’ αυτούς ένα από τα πιο παλιά και ιερά τους σύμβολα: το διπλό πέλεκυ.
Τελικά όμως καμιά ικεσία δεν στάθηκε αρκετή. Στις αρχές του 15ου αιώνα π.Χ., αλλεπάλληλοι σεισμοί και μετασεισμικές δονήσεις έσπειραν την καταστροφή και το θάνατο. Ξέσπασαν συγκρούσεις ανάμεσα στη δυναστεία της Κνωσού και τους άλλους ηγεμόνες του νησιού. Τελικά το βασίλειο της Κνωσού επικράτησε, αλλά οι εσωτερικές ταραχές αποδυνάμωσαν την Κρήτη, πράγμα που δεν πέρασε απαρατήρητο από τους φιλοπόλεμους Μυκηναίους της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Οι Μυκηναίοι, που είχαν προφανώς μυηθεί στη ναυτική τέχνη από τους Μινωίτες, κυρίευσαν μερικές μινωικές αποικίες. Επανειλημμένες προσπάθειες να καταλάβουν την ίδια την Κρήτη δεν ευοδώθηκαν, μέχρι που το 1450 π.Χ. μια θεομηνία ήρθε να συμμαχήσει με τους εισβολείς και σήμανε το τέλος του μινωικού πολιτισμού.
Η καταστροφή αυτή τη φορά ήταν μια έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, 115 χλμ. βόρεια της Κρήτης. Η έκρηξη δημιούργησε ένα τεράστιο παλιρροϊκό κύμα ύψους 60 μέτρων, το οποίο έφτασε ορμητικό μέχρι την πατρίδα των Μινωιτών. Αυτός ο τεράστιος υδάτινος τοίχος ισοπέδωσε αναμφίβολα τις λιμενικές εγκαταστάσεις και σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους στην πυκνοκατοικημένη βόρεια Κρήτη. Πρέπει επίσης να κατέστρεψε και τα πλοία του μινωικού στόλου, αφήνοντας το νησί ανυπεράσπιστο.
Δεν πέρασε πολύς καιρός και η Κνωσός, η υπόλοιπη Κρήτη αλλά και οι μινωικές αποικίες που είχαν απομείνει στο Αιγαίο, πέρασαν στα χέρια των Ελλήνων. Γύρω στο 1400 π.Χ. αυτοί που είχαν επιζήσει από την έκρηξη ζούσαν σε απομονωμένους ποιμενικούς οικισμούς, σκορπισμένους στο νησί. Το μεγάλο ανάκτορο της Κνωσού είχε κυριευτεί. Οι πινακίδες γράφονταν σε μια μορφή ελληνικής γλώσσας. Νέες τοιχογραφίες ζωγραφίζονταν στους τοίχους του ανακτόρου σε μια αυστηρή, συμμετρική τεχνοτροπία, που θα ξένιζε τους αυθόρμητους Μινωίτες καλλιτέχνες. Το ίδιο το ανάκτορο τελικά καταστράφηκε. Το τέλος του ήρθε ξαφνικά, μ’ ένα κύμα φωτιάς κι ερειπίων. Η λαμπρή εποχή των Μινωιτών χάθηκε στη σκιά.
Β
Β
Β
Αυτό το ebook είναι της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και δημοσιεύεται στην Ματιά με την άδεια της. Εμείς από αυτές τις γραμμές θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την συγγραφέα του για την άδεια δημοσίευσης που μας έδωσε.
Τα πνευματικά δικαιώματα του ανήκουν στην συγγραφέα του, Αμαλία Κ. Ηλιάδη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Για να μάθετε για την Αμαλία Κ. Ηλιάδη κάντε κλικ εδώ.
