Ένα μικρής κλίμακας δημόσιο αποχετευτικό έργο για την κωμόπολη της Πέλλας έγινε -όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις- η αιτία εντοπισμού του μεγαλύτερου ως σήμερα εμπορικού και διοικητικού κέντρου ενταγμένου στην αρχιτεκτονική χάραξη της αρχαίας πόλης.
Οι δοκιμαστικές τομές που ακολούθησαν στην περιοχή μεταξύ του Αρχαιολογικού Μουσείου και της Πέλλας έφεραν στο φως τμήματα εργαστηριακών χώρων και καταστημάτων πώλησης διαφόρων προϊόντων. Η συνεχιζόμενη από το 1980 έρευνα αποκάλυψε ένα ευρύτατο στωικό συγκρότημα στα βόρεια των πολυτελών οικιών με τα ψηφιδωτά δάπεδα.
Η μακρόχρονη ερευνητική και εκπαιδευτική διαδικασία βασίστηκε στην βοήθεια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στηρίχτηκε για αρκετά χρόνια από τα υπουργεία Μακεδονίας - Θράκης και Πολιτισμού. Μεγάλος αριθμός προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών του εσωτερικού αλλά και ξένοι φοιτητές και ερευνητές μετείχαν στην ερευνητική προσπάθεια και εκπαιδεύτηκαν τόσο στο πεδίο, όσο και στις ποικίλες διαδικασίες που σχετίζονται με τη συντήρηση, την τεκμηρίωση και την ανάδειξη των ευρημάτων.
Αρχιτεκτονική διαμόρφωση
Το κτιριακό σύνολο αναπτύσσεται γύρω από μια κεντρική πλατεία (200 Χ 173 μ. περ.) στη μορφή περίστυλης αυλής κοσμημένης με μαρμάρινα και χάλκινα μνημεία, δημόσιες κρήνες και άλλα μικρά οικοδομήματα. Περιμετρικά της αναπτυσσόταν στωικά οικοδομήματα με ορθογώνιους χώρους πίσω τους. Το σύνολο εντάσσεται απόλυτα στο ορθοτομημένο ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα. Καταλάμβανε τουλάχιστον δέκα πέντε οικοδομικά τετράγωνα της αρχαίας πόλης, αλλά και όλες οι γύρω από αυτήν νησίδες πρέπει να ενταχθούν στον ιστό των δραστηριοτήτων της.
Η ανωδομή στηριζόταν σε δωρική κιονοστοιχία στο νότιο μέρος και πεσσοστοιχία στο βόρειο μέρος, που ήταν και διώροφο. Στους τοίχους έγινε χρήση του ντόπιου λίθου στα κατώτερα τμήματα, πάνω από τα οποία οι τοίχοι ήταν πλίνθινοι. Το σύνολο των ορατών μελών καλυπτόταν από κονιάματα, αρκετά από τα οποία έφεραν χρώματα.
Οδοί και λεωφόροι περιέβαλλαν την αγορά, μερικοί διέρχονταν μέσα από το συγκρότημα και διευκόλυναν τη διακίνηση τροχοφόρων και πεζών. Η μεγαλύτερη λεωφόρος της πόλης, πλάτους 15 μ. διέσχιζε το συγκρότημα και αποτελούσε έναν από τους κύριους άξονες πρόσβασης στην πόλη. Η πορεία της ορίζεται από σειρά μεγάλων τύμβων στα ανατολικά και δυτικά της αρχαίας πόλης.
Εμπορικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες
Στα τμήματα του συγκροτήματος η αρχαιολογική έρευνα απέδειξε την εξειδίκευση της παραγωγικής και εμπορικής διαδικασίας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο νότιο μέρος της ανατολικής πτέρυγας για αιώνες ήταν εγκατεστημένα εργαστήρια – καταστήματα κεραμικής. Αυτό δηλώνουν τα στοιβαγμένα στα δάπεδα και καλυμμένα από τους πεσμένους τοίχους αντικείμενα του στρώματος καταστροφής, τα απορρίμματα έξω από τα δωμάτια και τα ευρήματα στα πηγάδια των ίδιων χώρων.
Βορειότερα στεγαζόταν το εμπόριο πήλινων ειδωλίων (κοροπλασικής). Ειδώλια και μήτρες (καλούπια) για την κατασκευή έργων πηλοπλαστικής, αλλά και ποσότητες επεξεργασμένης πρώτης ύλης (πηλού) βρέθηκαν και εδώ στα δάπεδα των χώρων, αλλά και σε μικρούς λάκκους στις γωνίες των πίσω δωματίων, όπως μαρτυρούν ειδώλια, καλούπια για την κατασκευή ειδωλίων και επεξεργασμένες ποσότητες πηλού. Στη νότια πτέρυγα βρίσκονταν καταστήματα υγρών προϊόντων, κρεοπωλεία, πιθανόν και ιχθυοπωλεία, ενώ η ΒΔ περιοχή είχε καταστήματα αρωματικών υλών. Σημαντικές ποσότητες εισαγμένων προϊόντων διακινούνταν σε οξυπύθμενους αμφορείς.
Στο νότιο μέρος της δυτικής πτέρυγας βρίσκονταν καταστήματα εισαγμένων κεραμικών προϊόντων, λυχναριών, αλλά και εργαστήρια μεταλλικών προϊόντων. Σε συγκεκριμένο τμήμα της στοάς αυτής φαίνεται πως γινόταν επεξεργασία και πολύτιμων μετάλλων, πράγμα που επιβεβαιώνεται από κατάλοιπα κλιβάνου και υπολειμμάτων εργαστηριακής επεξεργασίας σχετικών προϊόντων.
Σχετικά είναι και τα ευρήματα σε παρακείμενους χώρους, όπου εντοπίστηκαν εκατοντάδες λιθάργυροι, που αποτελούν προϊόντα διαδικασίας διαχωρισμού του αργύρου από τον μόλυβδο με την υψηλής αποτελεσματικότητας μέθοδο της κυπέλλωσης. Ακόμα ικανό τμήμα της δυτικής πτέρυγας καταλάμβανε η εμπορία σιτηρών και αλεύρων. Στη στοά βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες από αυτά τα προϊόντα αποθηκευμένα σε μεγάλα αγγεία.
Πολλά από τα προϊόντα που κατασκευάστηκαν στην Πέλλα εντοπίστηκαν σε πολλές περιοχές με τις οποίες άμεσα ή έμμεσα η πόλη ανέπτυξε εμπορικές επαφές. Πολλά πάλι δημιουργήματα από άλλες πόλεις βρήκαν το δρόμο τους για διάθεση στα καταστήματα της αγοράς της Πέλλας. Έτσι, η γενικότερη εικόνα πιστοποιεί εκτεταμένες οικονομικές σχέσεις με την υπόλοιπη Ηπειρωτική Ελλάδα, τη νότια Βαλκανική Χερσόνησο και τη Μαύρη Θάλασσα, τη Μικρά Ασία, την Κύπρο, τη Βόρειο Αφρική, την Ιταλική αλλά και την Ιβηρική χερσόνησο.
Το σύστημα υδροδότησης – αποχέτευσης
Η πόλη από την κατασκευή της διέθεσε πυκνό πλέγμα αποχέτευσης και σύστημα υδροδότησης. Οι αποχετευτικοί αγωγοί ήταν χτιστοί, υπόγειοι με μεγάλες καλυπτήριες πλάκες. Το σύστημα υδροδότησης καλυπτόταν από δίκτυο πηλοσωλήνων που διέτρεχαν τις οδούς και τις λεωφόρους σε μικρό βάθος από το οδόστρωμα: παρείχαν πόσιμο νερό σε δημόσιες κρήνες, σπανιότερα και σε οικίες.
Στους χώρους της νότιας πτέρυγας της ανατολικής στοάς, αλλά και της δυτικής και νότιας στοάς ερευνήθηκε σειρά από πηγάδια, που επιχώθηκαν σε διαφορετικές περιόδους, το περιεχόμενο των οποίων αντικατοπτρίζει τις διεργασίες στους αντίστοιχους χώρους.
Σε πολλά εντοπίστηκαν άχρηστα προϊόντα του κεραμεικού της Πέλλας, ενώ σε άλλα το γέμισμά τους περιλάμβανε κατάλοιπα από εργαστήρια πηλοπλαστικής και μεταλλοτεχνίας. Στους πυθμένες αρκετών πηγαδιών, λόγω της συνεχούς παρουσίας του νερού διατηρήθηκαν οργανικά κατάλοιπα από την καθημερινή διατροφή των κατοίκων της Πέλλας.
Σ’ αυτά περιλαμβάνονται πυρήνες ελιάς, κελύφη από αμύγδαλα, καρύδια, τσόφλια από λεπτοκάρυα (φουντούκια), κάστανα, σπέρματα από σταφύλια και διάφοροι άλλοι σπόροι. Ακόμα εντοπίστηκαν αρκετά χάλκινα αγγεία και τμήματα από ξύλινα αγγεία και ξύλινα έπιπλα.
Διοικητικό κέντρο
Τα ευρήματα στη βόρεια στοά διαφοροποιούν το χαρακτήρα της. Το αρχιτεκτονικό σύνολο διέθετε αίθουσες με διοικητικό χαρακτήρα. Στο κέντρο της στοάς βρισκόταν η έδρα των Πολιταρχών. Πιστοποιείται από πολλά αρχαιολογικά ευρήματα:
Αποσπασματικά σωζόμενα αγάλματα, επιγραφές, μία από τις οποίες φέρει τα ονόματα έξι πολιταρχών, σφραγίσματα από έγγραφα παπύρων με τα σύμβολα, ρόπαλο και οκτάκτινο άστρο και την επιγραφή ΠΕΛΛΗΣ/ ΠΟΛΙΤΑΡΧΩΝ, ταυτίζουν πέρα από κάθε αμφισβήτηση τη θέση του διοικητικού κέντρου των αρχόντων της πόλης και οριοθετούν την περιοχή του.
Στην ίδια πτέρυγα υπάρχουν χώροι συγκέντρωσης και άλλου πολυπληθούς σώματος αρχόντων. Ένα σύνολο χώρων με μια μεγάλη αμφιθεατρική αίθουσα στο κέντρο, πρέπει να ορίζει τον χώρο όπου συνεδρίαζε άγνωστο σε μας σώμα αρχόντων. Ακόμα στην πτέρυγα αυτή υπήρχαν σημεία λατρευτικού χαρακτήρα, με κυρίαρχο στοιχείο το ιερό της Μητέρας των Θεών και της Αφροδίτης στον άξονα της βόρειας πτέρυγας της αγοράς.
Αρχείο με πλούσια ευρήματα
Ιδιαίτερα σημαντικό για την πόλη είναι ένα διώροφο οικοδόμημα στη ΝΔ γωνία της Αγοράς με κεντρική περίστυλη αυλή από δωρικούς κίονες στο ισόγειο και ιωνικούς πεσσούς στον όροφο. Αρκετοί σφόνδυλοι βρίσκονται ακόμα στη θέση τους, ενώ οι ανώτεροι έχουν καταπέσει γύρω από το στυλοβάτη και μέσα στην αυλή του.
Μια περιορισμένη σε έκταση φωτιά κατέκαυσε ένα τμήμα του οικοδομήματος και απανθράκωσε ομάδα των κινητών ευρημάτων. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται πολλές δεκάδες από πήλινα σφραγίσματα που είχαν τοποθετηθεί σε έγγραφα παπύρων για τη διαφύλαξη του απορρήτου του περιεχομένου τους. Φυλάσσονταν στον όροφο και έπεσαν στη στοά και χώρους της νοτιοανατολικής πτέρυγας.
Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται τμήματα από στυλογράφους, μελανοδοχεία, και μάζες καθαρού πηλού που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή των σφραγισμάτων. Ακόμα βρέθηκε και σφραγιδόλιθος που χρησιμοποιήθηκε στη σφράγιση αρκετών εγγράφων. Στα σφραγίσματα απεικονίζονται: ζώα, ανδρικές και γυναικείες μορφές καθώς και πορτραίτα προσώπων ή αρχόντων.
Συχνά εμφανίζεται η μορφή της αγελάδας που βόσκει στον γνωστό τύπο των αυτόνομων κοπών της Πέλλας. Σε σειρά σφραγισμάτων αποκαθίσταται πάνω από το ζώο η επιγραφή ΠΕΛΛΗΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ. Άλλα σφραγίσματα φέρουν επιγραφές αρχόντων, όπως των πολιταρχών, των επιμελητών του εμπορίου, των στρατηγών, αλλά και πόλεων, όπως της Ευρωπού, της Εδέσσης κ.ά.
Τα ευρήματα της τελικής καταστροφής δεν αφήνουν περιθώρια προβληματισμού για την ερμηνεία του οικοδομήματος. Στη θέση αυτή βρισκόταν ένα οργανωμένο αρχείο της αρχαίας πόλης. Τα ευρήματα μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως εδώ δεν γινόταν μόνο αποθήκευση των εγγράφων, αλλά τόσο η καταγραφή όσο και η σφράγισή τους.
Το παλαιότερο νεκροταφείο
Η έρευνα κάτω από τα δάπεδα καταστημάτων της ΝΔ περιοχής της Αγοράς, έφερε στο φως μεταξύ άλλων ευρημάτων μικρούς θησαυρούς χάλκινων, αργυρών και χρυσών νομισμάτων. Τα νομίσματα από πολύτιμο υλικό αποτελούνται αποκλειστικά από κοπές του Φιλίππου Β΄ και του Αλεξάνδρου Γ΄. Στην ίδια περιοχή, κάτω από το οικοδόμημα εντοπίστηκε εκτεταμένο νεκροταφείο του ύστερου 5ου και του πρώτου μισού του 4ου αι. π.Χ.
Η συνεχιζόμενη αρχαιολογική έρευνα απέδειξε πως η νεκρόπολη αυτή καταλαμβάνει μεγάλη έκταση αφού εντοπίζεται σε μεγάλη έκταση κάτω από το οικοδόμημα, αλλά και πέρα από αυτό στα ανατολικά και νοτιοανατολικά του. Με βεβαιότητα μπορούμε σήμερα να συμπεράνουμε πως η εγκατάλειψή του στο δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ. έδωσε τη δυνατότητα της κατασκευής του συγκροτήματος της Αγοράς, καθώς και της επέκτασης πάνω από αυτό τουλάχιστον τμήματος της μεταλεξάνδρειας Πέλλας.
Στο νεκροταφείο της Αγοράς εντοπίζονται οι παλιότερες ταφές στην πόλη της Πέλλας και ανάγονται χρονικά στο τέλος του 5ου αι. π.Χ., στη διάρκεια της βασιλείας του ανανεωτή Μακεδόνα ηγεμόνα Αρχελάου (413-399 π.Χ.).
Η ως σήμερα έρευνα έχει φέρει στο φως μερικές εκατοντάδες τάφους ποικίλων μορφών και διαστάσεων. Το σύνολό τους ανάγεται σε μια χρονική περίοδο από την τελευταία δεκαετία του 5ου ως το πρώτο μισό του 4ου αι. π.Χ. Η πλειονότητά τους ανήκει σε ενταφιασμούς. Το έθιμο της καύσης αν και δεν λείπει, όμως το ποσοστό των ταφών που έκαναν χρήση του είναι πολύ μικρό. Λίγες παιδικές ταφές τοποθετήθηκαν σε αποθηκευτικά αγγεία, κυρίως σε αμφορείς. Περιορισμένος είναι και ο αριθμός των νεανικών ατόμων που βρέθηκαν σε τάφους διαμορφωμένους με κεραμίδες οροφής (καλυβίτες). Ακόμα πιο σπάνια στο νεκροταφείο αυτό γίνεται χρήση των οπτών πήλινων σαρκοφάγων.
Αντίθετα, συχνή είναι η χρήση ταφών σε ωοειδή ορύγματα που κατασκευάστηκαν στο σκληρό χώμα της περιοχής, τα τοιχώματα των οποίων αρκετές φορές ενισχύονται με πηλόχωμα ή οριοθετούνται με μικρούς λίθους. Επίσης στο νεκροταφείο αυτό επιχωριάζουν οι ταφές στο λαξευμένο φυσικό βράχο της περιοχής και ανήκουν κατεξοχήν σε ενταφιασμούς.
Τα ορύγματα σχηματίζουν ορθογώνια λαξεύματα η γενική κατεύθυνση των οποίων είναι από ανατολικά προς τα δυτικά. Το μέγεθός τους ποικίλλει. Μικροί τάφοι διαστάσεων 0,50-0,70 μ. x 0,40-0,60 μ. καλύπτουν ένα μικρό ποσοστό και ανήκουν σε νεαρά άτομα. Λαξεύματα με διαστάσεις 1,50-2,50 x 0,80-1,50 μέτρων χρησιμοποιήθηκαν για τον ενταφιασμό ενηλίκων. Σπανιότερα παρατηρήθηκε η διάνοιξη μεγάλων τάφων που φτάνουν το μήκος ως και τα επτά μέτρα. Ταυτόχρονα αυξάνει και το βάθος τους ως και τα 4 μ. περίπου. Η ανετότερη προσέγγιση του πυθμένα των μεγαλύτερων τάφων επιτυγχανόταν με αδρά διαμορφωμένους γύρω από το χείλος αναβαθμούς.
Σε μερικές περιπτώσεις μέσα στην ανώτερη βαθμίδα παρατηρήθηκαν λαξευμένες θήκες για την υποδοχή των οριζόντιων δοκαριών που πιθανά στήριζαν τις καλυπτήριες σανίδες, και κατά συνέπεια και του χωμάτινου τύμβου, η περίμετρος μερικών από τους οποίους επιβεβαιώθηκε με σειρά μικρών λίθων. Σε αρκετές περιπτώσεις δίπλα από τα λαξεύματα των τάφων αποκαλύφτηκε μεγάλος τόρμος διαμορφωμένος στο φυσικό βράχο. Πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε για τη στερέωση επιτύμβιων πεσσών. Ένας μικρός αριθμός από τέτοια ενεπίγραφα μνημεία εντοπίστηκε τόσο στη νότια πλευρά, όσο και στα ανατολικά της Αγοράς.
Το σκελετικό υλικό των ενηλίκων, σε αντίθεση με αυτά των νεότερων σε ηλικία ατόμων, διατηρείται σε ικανοποιητική ως καλή κατάσταση. Μέσα στον διαμορφωμένο τάφο οι νεκροί τοποθετούνται με το κεφάλι συνήθως προς ανατολάς και με εκταμένα τα σκέλη. Σπανιότερη είναι η τοποθέτηση προς τα δυτικά ή σε συνεσταλμένη στάση.
Τα κτερίσματα εντάσσονται μέσα σε ένα κύκλο σχημάτων με συγκεκριμένο προορισμό. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται αγγεία αρωματικών ελαίων και αντικείμενα μεταθανάτιας λατρείας. Αρυβαλλοειδή λυκήθια, σκύφοι, όλπες και οινοχόες συγκαταλέγονται στα συχνότερα κτερίσματα. Στα ειδώλια κυριαρχούν οι νεανικές ταφές, ενώ δεν λείπουν τα κοσμήματα, αλλά και τα πολεμικά και αθλητικά αντικείμενα. Πλουσιότερα κτερισμένες είναι παιδικές και νεανικές ταφές, κατεξοχήν κοριτσιών. Η ποιότητα της μελαμβαφούς κεραμικής είναι υψηλή και ανήκει σε εισαγμένα συνήθως δείγματα. Σε μικρότερο βαθμό παρατηρείται το ίδιο και στα ειδώλια.
Χάλκινες, σιδερένιες και αργυρές πόρπες, που βρέθηκαν στους ώμους και κατά μήκος των βραχιόνων χρησιμοποιήθηκαν για τη συγκράτηση των ενδυμάτων. Σε δύο περιπτώσεις διαπιστώθηκε στο κρανίο του νεκρού στεφάνι από λεπτότατα φύλλα χρυσού. Τα κοσμήματα ήταν τοποθετημένα στα αντίστοιχα μέλη των νεκρών, όπως και στην καθημερινή ζωή. Κοντά στα χέρια βρέθηκαν και μερικά γεωργικά εργαλεία, όπλα, καθώς και αθλητικά σύνεργα με τα οποία θάφτηκαν αρκετές ανδρικές μορφές.
Το ανάγλυφο του Ξάνθου
Ανάμεσα στα ευρήματα του νεκροταφείου αυτού ξεχωρίζουν μια επιτύμβια στήλη, μια ερυθρόμορφη υδρία, ένα εκτεταμένο μαγικό κείμενο σε μολύβδινο έλασμα και πληθώρα από καλοκαμωμένα πήλινα ομοιώματα (ειδώλια). Το πρώτο ανήκει στο δροσερό ανάγλυφο του Ξάνθου του γιου του Δημητρίου και της Αμαδίκας, απεικονισμένου με τα αντικείμενα που συνόδευαν το νέο στην καθημερινή του ζωή: ένα περιστέρι, ένα σκυλάκι και το παιχνίδι του, ένας τροχός.
Το δεύτερο, έργο του αττικού κεραμικού του τέλους του 5ου αι. π.Χ., χρησιμοποιήθηκε ως τεφροδόχο αγγείο. Η δυναμική ερυθρόμορφη παράσταση, βγαλμένη από το εργαστήριο του ζωγράφου του Πρoνόμου, αποδίδει τον αγώνα της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την ονομασία της Αθήνας.
Τέλος, το μολύβδινο έλασμα ανήκει σε ένα κατάδεσμο, μια κατηγορία επιγραφών με μαγικό περιεχόμενο, που αποσκοπούσαν στο να βλάψουν ή να αποτρέψουν ένα κακό. Το εκτενές αυτό διαλεκτικό κείμενο του πρώτου μισού του 4ου αι. π.Χ. αποτελεί σημαντικό δείγμα της δωρικής διαλέκτου, την οποία μιλούσε ένα στρώμα του πληθυσμού της Μακεδονίας.
Το νεκροταφείο της περιοχής της αγοράς ήταν σε πλήρη ανάπτυξη για πάνω από μισό αιώνα. Η έρευνά του διαφωτίζει τα ταφικά ήθη και έθιμα της μακεδονικής πρωτεύουσας στις παλιότερές της φάσεις. Δίνει εναύσματα για τη διατύπωση απόψεων σχετικά με τις οικονομικές ανταλλαγές και την κοινωνική 
διαστρωμάτωση του πληθυσμού της πόλης. Ακόμα βοηθά στην στενότερη οριοθέτηση του πολεοδομικού ιστού της πόλης των κλασικών χρόνων, αφού η παρουσία του στην περιοχή τοποθετεί τα όρια της προφιλίππειας Πέλλας ακόμα νοτιότερα.
Η αρχιτεκτονική διαμόρφωση της Αγοράς της Πέλλας προσθέτει στη μακεδονική και αρχαιοελληνική γενικότερα αρχιτεκτονική ένα μοναδικό σε μέγεθος και συγκρότηση σύνολο. Τα ανασκαφικά δεδομένα μιας μακρόχρονης έρευνας παρέχουν ζωτικές πληροφορίες για τη διοικητική και οικονομική ζωή της πόλης από την ανέγερση του συγκροτήματος τον ύστερο τέταρτο αι. π.Χ. πάνω σε ένα εκτεταμένο νεκροταφείο του 5ου και 4ου αι., ως την καταστροφή του από μια βίαιη φυσική αιτία, ένα σεισμό, στις αρχές του 1ου αι. π.Χ.
Β
Αρχαιολογική έρευνα Αγοράς Πέλλας – Η ταυτότητα του έργου
Ένα μοναδικό σε μέγεθος διοικητικό και εμπορικό κέντρο, που απλώνεται σε έκταση άνω των 70.000 τετραγωνικών μέτρων στην καρδιά της αρχαίας Πέλλας, έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην πρωτεύουσα του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και των διαδόχων τους. Τα ανασκαφικά δεδομένα μιας μακρόχρονης έρευνας, που ξεκίνησε το 1980, παρέχουν ζωτικές πληροφορίες για τη διοικητική και οικονομική ζωή της πόλης, από την ανέγερση του συγκροτήματος τον ύστερο 4ο αι. π.Χ., μέχρι την καταστροφή του από μια βίαιη φυσική αιτία, έναν σεισμό, στις αρχές του 1ου αι. π.Χ. Τα ευρήματα των ανασκαφών πιστοποιούν την ύπαρξη ενός κέντρου με μεγάλη ακτινοβολία και εκτεταμένες οικονομικές σχέσεις με την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την παρευξείνια ζώνη, την Κύπρο, τη Μικρά Ασία, τη 
Βόρεια Αφρική και την ιταλική και ιβηρική χερσόνησο. Ένα αξιοθαύμαστο δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, οργανικά κατάλοιπα από τη διατροφή των κατοίκων της αρχαίας Πέλλας, αγάλματα, επιγραφές και ένας σφραγιδόλιθος που χρησιμοποιήθηκε σε πολλά έγγραφα, συνθέτουν το «ψηφιδωτό» της καθημερινής ζωής στην αρχαία Πέλλα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το νεκροταφείο της Αγοράς, όπου εντοπίζονται οι παλαιότερες ταφές στην Πέλλα. Μάλιστα, το σκελετικό υλικό των ενηλίκων διατηρείται σε ικανοποιητική κατάσταση, ενώ σε δύο περιπτώσεις βρέθηκε στο κρανίο του νεκρού στεφάνι με λεπτότατα φύλλα χρυσού. Ανάμεσα στα ευρήματα του νεκροταφείου ξεχωρίζουν, μεταξύ άλλων, μια επιτύμβια στήλη που απεικονίζει τον νεαρό Ξάνθο, γιο του Δημητρίου και της Αμαδίκας, με τα αντικείμενα που τον συνόδευαν στην καθημερινή του ζωή, αλλά και ένα κείμενο σε μολύβδινο έλασμα, το οποίο είχε ως σκοπό να βλάψει ή να αποτρέψει το κακό. Το κείμενο αυτό του πρώτου μισού του 4ου αι. π.Χ., αποτελεί σημαντικό δείγμα της δωρικής διαλέκτου, που μιλούσε ένα
στρώμα του πληθυσμού της Μακεδονίας.
Β
Επιστημονικώς υπεύθυνος
Ιωάννης Μ. Ακαμάτης, αναπληρωτής καθηγητής, διευθυντής ανασκαφής
Συνεργάτες
Μ. Λιλιμπάκη - Ακαμάτη, Dr., διευθύντρια ΙΖ΄ ΕΠΚΑ.
Πουλακάκης Νεκτάριος, αρχαιολόγος
Κυρανούδη Μαρία, αρχαιολόγος - συντηρήτρια.
Πράππας Βασίλειος, αρχαιολόγος - σχεδιαστής.
Ζ. Αλ Σααγιάχ, αρχιτέκτων - μηχανικός
μεταπτυχιακοί φοιτητές.
Φορείς χρηματοδότησης
Υπουργείο Πολιτισμού
Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Έναρξη έργου
1996
