ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ ΠΕΡΙΘΑΛΨΕΩΣ
Περίπου στο τέλος του Ιανουαρίου του 1919 από την Ελλάδα πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη η αποστολή του Πατριωτικού Ιδρύματος της Κων/πόλης με δράση, όπως λένε τα βιβλία, από την Αδριανούπολη έως τον Πόντο. Σύμφωνα όμως με το αρχείο του Άρη Κυριαζή η δράση του επεκτεινόταν έως και την Καππαδοκία. Είχε πρόεδρο τον Θ. Πετμεζά και σκοπό μαζί με την Πατρ. Κεν. Επιτρ. να βοηθήσει τους πρόσφυγες σε όλα αυτά που προαναφέρθηκαν. Πηγαίνει στον Πόντο και στην Αν Θράκη διαπιστώνει επί τόπου με την συνεργασία των υποεπιτροπών της Πατ. Κεν. Επιτ. της ανάγκες των επαρχιών. Πιο μεγάλο έργο όμως του ιδρύματος αυτού είναι η περίθαλψη που πρόσφερε στα παιδιά των προσφύγων, ιδρύοντας η στηρίζοντας τα υπάρχοντα ορφανοτροφεία. Όπως φαίνεται από το αρχείο του Άρη Κυριαζή τον Οκτώβρη του 1919 ίδρυσε το «ΚΕΝΤΡΙΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ ΠΕΡΙΘΑΛΨΕΩΣ». Το οποίο στεγάστηκε στο Πέρα στην οδό Μίσκ αρ. 20 με πρόεδρο για άγνωστο πιο χρονικό διάστημα τον Κωνστατινουπολίτη γιατρό Θησέα Παπαδόπουλο. Συστήθηκε δε κατά τους Ελληνικούς νόμους (στο αρχείο πολλές φορές το Κεν. Ιδ. Περιθ. αναφέρεται με το όνομα Πατριωτικό Ίδρυμα φυσικά γιατί έτσι το είχαν συνηθίσει).
Διευθυνόταν από συμβούλιο διορισμένο από τον αντιπρόσωπο της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη.
Β
Δύο Σφραγίδες του Κεν. Ιδ. Περιθάλψεως
Β
Δ.Ε.Μ.Σ.
Διαρκές Εθνικόν Μικτόν Συμβούλιον
Το συμβούλιο αυτό υπήρχε πολύ πιο πριν από την Ανακωχή. Αποτελείτο από 12 μέλη τα τέσσερα προέρχονταν από Συνοδικούς Αρχιερείς και τα υπόλοιπα οκτώ από λαϊκούς. Τα λαϊκά μέλη έπρεπε να είναι Οθωμανοί υπήκοοι. Η θητεία των 12 μελών του συμβουλίου ήταν διετής. Η εξουσία του ήταν διοικητική και δικαστική. Είχε ακόμη την εποπτεία των σχολείων, νοσοκομείων κ.τ.λ. (περισσότερα στο βιβλίο Παλιννόστηση Στις Γλυκές Πατρίδες σελ. 36).
Β
ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΧΑΛΚΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΩΧΗ
Μετά την Ανακωχή τα παιδιά των μετατοπισμένων ομογενών τα συναντάμε με την βοήθεια του Θ. Πετμεζά ο οποίος γράφει στην έκθεση του στις αρχές του 1919 ότι στο Πέρα υπήρχαν 19 ορφανά, στο Γαλατά 80, στην Ξυλόπορτα 80, και στα Εθνικά Φιλανθρωπικά Καταστήματα 480. Η Εφορευτική Επιτροπή η οποία ήταν διορισμένη από το Πατριαρχείο σε συνεργασία με την Αποστόλη του Πατριωτικού Ιδρύματος επιμελήθηκαν να βρουν ένα κτήριο το οποίο να πληρεί όλες της προϋπόθεσης ενός ορφανοτροφείου και εκεί να συγκεντρωθούν όλα τα ορφανά των μετατοπισμένων προσφύγων. Μετά από κοινές προσπάθειες και διαβήματα στο διακοινοτικό δικαστήριο (Το γραφείο αυτό το βρίσκουμε πολλές φορές με το όνομα το ιδιαίτερο τμήμα παρά τη Αγγλική Αρμοστεία) στις 26 Μαρτίου του 1919 επιτεύχθηκε η απόδοση του λαμπρού κτηρίου της Ελληνικής Εμπορικής Σχολής Χάλκης η οποία είχε αυθαίρετα καταληφθεί από τους Τούρκους. Τα παιδιά μεταφέρθηκαν από τα Εθνικά Φιλανθρωπικά Καταστήματα και η Αποστολή του Πατριωτικού Ιδρύματος τα περίθαλψε με την ιδιαίτερη φροντίδα της Κυρίας Ελένης Παντερμαλή ντύνοντας τα με εσώρουχα και εξώρουχα τα οποία έφερε η αποστολή μαζί της. Την προσωρινή διεύθυνση του ορφανοτροφείου ανέλαβε η Κυρία Ασπασία Σκορδέλη (την οποία το 1927 την συναντάμε ως διευθύντρια του Κεντρικού Παρθεναγωγείου). Την ιατρική παρακολούθηση ανέλαβε ο Κωνσταντινουπολίτης παιδίατρος Χρ. Δάλλας ο οποίος ήταν εξωτερικός γιατρός. Το ορφανοτροφείο ονομάστηκε ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΕΓΗ ΤΩΝ ΟΡΦΑΝΩΝ.
Εκτός από τα παιδιά των μετατοπισμένων στο Ορφανοτροφείο μεταφέρθηκαν και τα παιδία που δεν ήταν θύματα διωγμών. Στην αρχή είχαν συγκεντρωθεί 900 μετά όμως τα αγόρια πήγαν στο Εθνικό Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου. Για την διοικητική σχέση των δύο ορφανοτροφείων βλέπε άρθρο 1 και 2 (σελ.14).
Η εφορεία των δυο αυτών ορφανοτροφείων στεγαζόταν στο Μέγα Εθνικόν Χάνιον στο Γαλατά. Ίδρυσε εξατάξιο αστική σχολή (Δημοτικό). Φρόντισε και για την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Δημιουργώντας πολλών ειδών εργαστήρια. Τα έργα των ορφανών πωλούνταν προς όφελος του ορφανοτροφείου.
Στις 2 Μαΐου του 1919 ο Ελληνικός Στρατός καταλαμβάνει την Σμύρνη και παράλληλα αρχίζει η αντίδραση του Τουρκικού Λαού με αρχηγό τον Μουσταφά Κεμάλ. Τα ορφανοτροφεία ολοένα και γεμίζουν με παιδιά των θυμάτων των Κεμαλικών διωγμών (Οι παρά κάτω κανονισμοί είναι γραμμένοι το 1921).
Αργότερα, πολιτικοί λόγοι εξανάγκασαν την Εφορεία να μετατρέψει την εθνική στέγη σε ορφανοτροφείο «των εν Τουρκία αποκλήρων παιδιών του γένους μας» όπου βρισκόταν 75 κορίτσια. Τελικά η Ελληνική Εμπορική Σχολή το 1942 απαλλοτριώθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πόλέμου και εγκαταστάθηκε η Σχολή Ασυρματιστών του Τουρκικού Ναυτικού. Τα παιδιά μεταφέρθηκαν στο ορφανοτροφείο της Πριγκήπου.
Πρέπει να τονίσουμε δύο πράματα πρώτο ότι το κυριότερο πρόβλημα των νησιών αυτών ήταν η έλλειψη νερού και κατ’ επέκταση των ορφανοτροφείων και δεύτερο ότι πολλές φορές σε ορισμένα θέματα τα ορφανά των μετατοπισμένων και των μη περιπλέκονται γιατί ζούνε μαζί και οι πηγές, όπως είναι φυσικό, πολλές φορές δεν τα ξεχωρίζουν.
Σημείωση. Στην βιβλιογραφία αναφέρονται όλες οι πηγές του κειμένου. Αλλά τις περισσότερες πληροφορίες μπορούμε να τις αντλήσουμε τεκμηριωμένα από το βιβλίο του Άρη Κυριαζή «Παλιννόστηση στις γλυκές Πατρίδες 1918-22» όπου ασχολείται ειδικά με αυτό το θέμα.
Β
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αιλιανού Μιχ. Χρ, Υπουργείο Περιθάλψεως. Το έργο της Ελληνικής Περιθάλψεως, εκδ. Γραφείου Τύπου Υπουργείου Εξωτερικών, Εν Αθήναις 1921
- Άρη Κυριαζή. Παλιννόστηση Στις Γλυκές Πατρίδες 1918-22. Εκδόσεις Φανάριον (Σταμούλη) 2003.
- Αρχείο Άρη Κυριαζή.
- «Εκκλησιαστική Αλήθεια». Σύγγραμμα περιοδικών, εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, εν Κωνσταντινοπόλει
- Μήλλα Ακύλα, Η Χάλκη των Πριγκιπονήσων, εκδ. Ιστορικές και Λαογραφικές Εικόνες «Η Μνημοσύνη»
- Πατριαρχική Κεντρική Επιτροπή Υπέρ Των Μετατοπισθέντων Ελληνικών Πληθυσμών. Η περίθαλψης και εγκατάστασης των εν Τουρκία προσφύγων. Τυπογραφείο Κων. Μαυρίδου και Αλευρόπουλου, εν Κωνσταντινουπόλει 1921
- Το Πατριωτικόν Ίδρυμα εις τας Νέας χώρας Θράκην και Μικρασίαν. Αι επίσημοι εκθέσεις των Αποστολών, υπό της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Αλυτρώτων, εκ των Εκδοτικών Καταστημάτων «ΘΑΡΡΟΣ»
