Αληθής λόγος Πέμπτος: Η Πανάκεια
Ο Λέων, εκτός από αρχιτέκτων, ήταν και εξαίρετος γιατρός. Στο ισόγειο της περικαλλούς έπαυλης, που μαζί με τον Ευγένιο είχαν κτίσει στην συνοικία του Ιπποδρόμου, είχε εγκατεστημένο το ιατρείο του. Είχε μάλιστα προχωρήσει, πέρα από τις κλασικές ιατρικές πράξεις της εποχής και στην δημιουργία ενός ψυχοθεραπευτηρίου, κατά τα πρότυπα των Ασκληπιείων. Εκεί γιάτρευε, όχι πάντα με επιτυχία, αρκετούς ανθρώπους, που οι άλλοι γιατροί τους είχαν ξεγραμμένους. Φυσικά, ασκούσε πάντα το ιατρικό δόγμα του Ιπποκράτη και μόνο στο θέμα των ψυχασθενών έκανε μιαν υποχώρηση υπέρ του, τόσο κατακριμένου από το πρότυπό του, ιερατικού τρόπου των Ασκληπιάδων. Όταν πάλι καμιά φορά, νέοι άνθρωποι κινδύνευαν να αφήσουν την τελευταία τους πνοή στα χέρια του, συνήθιζε να λέει: «Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον». Έπειτα πήγαινε στην βιβλιοθήκη, κι επέστρεφε από ‘κει με ένα σακουλάκι σκόνη, στο χρώμα της ώχρας. Αυτήν την σκόνη, που την ονόμαζε περιπαικτικά «πανάκεια», αφού την διέλυε σε νερό, την έδινε στους νέους εκείνους που δεν μπορούσε να γιατρέψει αλλιώς. Τις περισσότερες φορές γιατρεύονταν. Αλλά κι όταν δεν τα κατάφερνε ούτε με την πανάκεια, οι συγγενείς τους τον ευγνωμονούσαν. Ξέρανε πως ότι μπορούσε ανθρωπίνως να γίνει, είχε γίνει.
Η φράση αυτή του Λέοντος, γραμμένη κάτω από το κείμενο της δεύτερης επιστολής, έβαζε τον Χαρίδημο σε σκέψεις. Παρέπεμπε ολοφάνερα στην Πανάκεια, για την οποία το μόνο που είχε καταδεχτεί να του πει ο δάσκαλός του ήταν πως την έπαιρνε από έναν θάμνο, ο οποίος ενδημούσε αποκλειστικά στον Πάρνωνα. Το παιδικό όραμα του Ιππία, η ανίχνευση και παραγωγή των στοιχείων που καθιστούσαν αυτήν την σκόνη τόσο δραστική, ξαναζωντάνευε. Όλα αυτά τα χρόνια υπήρχαν τόσοι άλλοι επιστημονικοί τομείς, που τον είχαν κάνει να λησμονήσει την μαγική σκόνη του δασκάλου του. Εκείνος όμως, που μάντευε πως το πείσμα και ο ορθολογισμός του μαθητή θα έθεταν σε κίνδυνο την αποστολή του, φρόντισε με αυτήν την φράση να επαναφέρει στην μνήμη του το όραμα. Έτσι, από τη μια η τεράστια και ανεξερεύνητη βιβλιοθήκη, κι από την άλλη η θρυλική Πανάκεια, θα κρατούσαν για πάντα τον Ηγούμενο στο Μοναστήρι.
Τα επόμενα χρόνια κύλησαν με την αναταξινόμηση των τόμων της βιβλιοθήκης και την επισήμανση των αντίστοιχων στίχων. Παράλληλα, οι δόκιμοι, που είχαν γίνει πια κανονικοί μοναχοί, διδάσκονταν από τον Ηγούμενό τους και τα βιβλία του όλην την ανθρώπινη σοφία. Το μόνο που στεναχωρούσε τον Χαρίδημο ήταν που δεν μπορούσε να σκαρφιστεί έναν τρόπο, για να προσθέσει στο πρόγραμμα της μονής και την γυμναστική, ώστε να εκπληρωθεί η αρχαία επιταγή «Νους υγιής, εν σώματι υγιή». Αυτό ήταν αδύνατο. Διότι, και αν ακόμα έπειθε τους μοναχούς για την αναγκαιότητα της άθλησης, τι θα λέγανε στους χωρικούς ή τους κληρικούς που τους επισκέπτονταν κάθε μέρα, όταν θα τους έβλεπαν ολόγυμνους να εκτελούν ασκήσεις πυκνής τάξεως; Έτσι, η άθληση των μαθητών του, επαφίονταν στα χειρωνακτικά διακονήματα της μονής. Ένα από αυτά ήταν και συλλογή και καταγραφή όλων των αυτοφυών θάμνων και ποών του Πάρνωνα. Κάθε πρωί, μετά την θεία λειτουργία, οι δύο μοναχοί που ήταν επιφορτισμένοι με το διακόνημα της φυτολογίας ξεκινούσαν και σάρωναν μια περιοχή του όρους. Μετέφεραν τα ευρήματά τους στο ιατρείο της Μονής, όπου ο Χαρίδημος, πειραματιζόμενος σε αδελφούς που τύγχανε να ασθενήσουν, έψαχνε να βρει την Πανάκεια. Φυσικά πάντα φρόντιζε να έχει πρόχειρο και το ενδεδειγμένο φάρμακο – δεν ήθελε να χάσει κανέναν από τους 88 στρατιώτες του.
Με αυτόν τον τρόπο ο Χαρίδημος πίστευε πως αργά ή γρήγορα θα εντόπιζε το φυτό από το οποίο προέρχονταν η σκόνη. Είχε μάλιστα αρχίσει να δημιουργεί και συνδυασμούς μεταξύ των εκχυλισμάτων του. Μια παράμετρος σημαντική, αφού ο δάσκαλός του δεν είχε αποκλείσει αυτό το ενδεχόμενο. Το μόνο που είχε καταφέρει ωστόσο, σαράντα χρόνια μετά το άνοιγμα της πρώτης επιστολής, ήταν να παράξει εκατόν πενήντα διαφορετικά φάρμακα, για όλες σχεδόν τις γνωστές ασθένειες της εποχής. Όχι όμως και την Πανάκεια. Αλλά δεν απελπίζονταν. Οι επόμενες τρεις επιστολές περιείχαν, όπως είχε προβλέψει, οδηγίες για τον τρόπο της καταγραφής και της συντήρησης. Προτείνανε την υιοθέτηση της μικρογράμματης γραφής, αν και εφόσον η γραφική ύλη καθίστατο σπάνια. Ακόμη, απαιτούσαν την παροχή κάθε συνδρομής στους επισκέπτες της βιβλιοθήκης, υπό τον όρο πως οι σεσημασμένοι στίχοι θα είχαν αφαιρεθεί από το κείμενο. Για τους μη σεσημασμένους ακόμα τόμους, δεν χρειάζονταν προφυλάξεις. Το περίεργο ήταν πως οι στίχοι που έπρεπε να απαλειφθούν δεν προσέθεταν καμιά ουσιαστική πληροφορία στο κείμενο, ούτε διέκοπταν τον ειρμό του. Έτσι, κανείς επισκέπτης δεν είχε παρατηρήσει την απουσία τους. Οι μόνες ουσιαστικές οδηγίες ήταν πως απαγορεύονταν αυστηρά η υποδοχή άλλου μοναχού στο κοινόβιο και πως από το 144ο βιβλίο έπρεπε να επισημανθούν οι 144 πρώτοι στίχοι, κι όχι μόνον ο 144ος. Ήταν το βιβλίο με τις Σιβυλλικές προφητείες.
Για να μπορέσουν να αποφύγουν τους επίμονους υποψήφιους μοναχούς, είχαν επινοήσει και υπέβαλαν τους δόκιμους στα μαρτύρια του Ταντάλου. Οι περισσότεροι βέβαια δραπέτευαν την νύχτα όταν τους ανέθεταν να σαρώσουν σε μια μέρα τετραπλάσιο χώρο του βουνού απ’ όσο μπορούσε ένας έμπειρος μοναχός. Ή όταν τους έβαζαν επί τρία μερόνυχτα δήθεν να προσεύχονται, σε άπταιστη Αττική και άρα ακατανόητη, απαγγέλλοντας στην πραγματικότητα το συμπόσιο του Πλάτωνα. Για όσους όμως επέμεναν, άξιους κατά άλλα Έλληνες και ευσεβείς Χριστιανούς, επεφύλασσαν το κόλπο με την καμπάνα. Είχαν κατασκευάσει, εμπνεόμενοι από κάποιο σύγγραμμα του Ήρωνα, διευθυντή του ξακουστού Μουσείου κατά τον 1ο αιώνα, έναν μηχανισμό που παγίδευε την μεγάλη καμπάνα της Μονής. Όταν ο μοναχός που θα υπεδείκνυε το διακόνημα του εκκλησιαστικού στον υποψήφιο έπιανε το σχοινί, ο Χαρίδημος απασφάλιζε τον μηχανισμό και η καμπάνα χτυπούσε μια χαρά. Μόλις όμως πήγαινε να δοκιμάσει ο υποψήφιος ασφάλιζε την καμπάνα, η οποία αρνιόταν να λικνιστεί στο κάλεσμα του δύστυχου εκείνου, που εν τω μεταξύ είχε υποστεί τα πάνδεινα. Αυτή ήταν η τελευταία γραμμή άμυνας της Μονής. Με αυτόν τον τρόπο, είχαν καταφέρει να αποφύγουν νέες προσχωρήσεις στις τάξεις της αδελφότητας. Ενώ στον κόσμο είχε εδραιωθεί η πεποίθηση πως αυτοί οι 89 άνθρωποι ήταν κάτι παραπάνω από Άγιοι, αφού γιάτρευαν, μόρφωναν και τροφοδοτούσαν με δωρεάν ξυλεία, μέλι και κρασί όλην την γύρω περιοχή. Κι εκείνοι, οι τόσο αντισυμβατικοί στην πραγματικότητα καλόγεροι, κατακτούσαν απερίσπαστοι την γνώση και υπηρετούσαν – χωρίς να το ξέρουν – το σχέδιο του θεού. Ώσπου μια μέρα, δέχτηκαν μια περίεργη επίσκεψη.
Β
Η νουβέλα «Ο θρύλος του θανάτου των Μοναχών» γράφτηκε από τον ΕΝΙΑΥΤΟΝ και δημοσιεύθηκε στο blog: 28 days in February 2006 (https://february2006.blogspot.com). Στην Ματιά δημοσιεύεται με την άδεια του συγγραφέα της, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά.
