Β
Εθνικοσοσιαλισμός...
Η ονομασία του δείχνει την προσπάθεια των εθνικιστών να αποστρέψουν τις λαϊκές μάζες από τον γνήσιο σοσιαλισμό, τον οποίο κατηγορούσαν ως διεθνιστικό και ως φθορέα της εθνικής ενότητας.
Την θεωρία αυτή εξέθεσε πρώτος ο Φέντερ σε ένα πρόγραμμα εικοσιπέντε όρων που συνέταξε το 1920 για το γερμανικό Εργατικό Κόμμα. Ο Χίτλερ, στο έργο του Mein Kampf, που έγραψε στη φυλακή (1923-1924) και δημοσίευσε το 1925-27, στην ουσία συνεχίζει αυτή την έκθεση. Μια ψευδοϊστορική ‘δικαίωσή’ του ανευρίσκει κανείς στο έργο του Αλφρέδου Ρόζενμπεργκ (Ο μύθος του 20ου αιώνα, 1930).
«Η ναζιστική ουτοπία αποκάλυψε με εφιαλτικό τρόπο το καταστροφικό δυναμικό του ευρωπαϊκού πολιτισμού».
Ολόκληρη η ναζιστική θεωρία -με όλα τα συνθήματά της- δεν παρουσιάζει μεγάλη πρωτοτυπία. Συγκαλύπτει μεγάλες ιδεολογικές και θεσμικές συνέχειες με το παρελθόν. Η ιδέα ενός μεγάλου γερμανικού Ράιχ έχει ληφθεί από τις θεωρίες των παγγερμανιστών. Η ιδέα της υπεροχής της γερμανικής φυλής προέρχεται από τον Γκομπινώ (Δοκίμιον επι της ανισότητος των ανθρωπίνων φυλών, 1853-1855), τον Χιούστον Τσάμπερλαιν (Οι βάσεις του ιθ΄ αιώνος, 1899) και ενισχύεται από την έννοια του υπερανθρώπου την οποία ανέπτυξε ο Νίτσε. Ο αντισημιτισμός, παλαιά ‘παράδοση’, προσέλαβε ιδιαίτερα μοχθηρή οξύτητα με τον Λούεγκερ, δήμαρχο της Βιέννης πριν από το 1914. Η απολογία του πολέμου και της βίας, η λατρεία της ισχύος ανευρίσκονται ήδη στον Αρντ, στον Έγελο και σε ορισμένους θεωρητικούς του πρωσικού Γενικού Επιτελείου. Ο Βίσμαρκ έδωσε πρώτος το παράδειγμα του κρατικού σοσιαλισμού στην προσπάθειά του να εναντιωθεί στον μαρξισμό. Ο μιλιταρισμός και οι ιδέες περί ‘τάξης’ κυριαρχούν στην Γερμανία πριν και κατά τη διάρκεια του Πολέμου (ακόμα και κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Weimar).
Η έννοια του αυταρχικού και στη συνέχεια του ολοκληρωτικού κράτους υπάρχει στα έργα του Φίχτε και του Εγέλου.
Οι ιδέες του Χίτλερ όμως είναι γεμάτες πάθος. Αυτό ίσως ήταν απλά θέμα ιδιοσυγκρασίας όμως κύριο ρόλο έπαιξε και η κρίση που ακολούθησε την ανακωχή του 1918. Ο Χίτλερ -όπως και οι συμπατριώτες του- είχε πληγεί από την αδόκητη αυτή ήττα και άρχισε να αναζητεί τους υπεύθυνους. Γι’ αυτόν, υπεύθυνοι ήταν οι Εβραίοι, φυλή ‘ακάθαρτη’ που ζητούσε να μολύνει την ανώτερη εθνότητα των μεγάλων ξανθών Αρίων του Βορρά και να διαδώσει τις ‘απαίσιες’ ιδεολογίες του μαρξισμού, του διεθνισμού, του ατομικισμού, του συναισθηματισμού, του φιλελευθερισμού.
«Ο Χίτλερ μεγάλωσε διαποτισμένος από τον - αβυσσαλέα αντισλαβικό και αντισημιτικό - παγγερμανικό εθνικισμό της ύστερης Αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Το πρόγραμμά του απέρρεε φυσικότατα από την ευρύτερη αντίληψή του για την πολιτική ως φυλετική πάλη, η οποία ιδωμένη με δαρβίνειους όρους ως υπαρκτικός αγώνας, συνεπαγόταν μια ιεραρχία των διεθνων (ή καλύτερα των διαφυλετικών) σχέσεων. Για τον Χίτλερ, το ίδιο το κράτος ήταν απλώς η έκφραση του φυλετικού Volk. Η ναζιστική Volksgemeinschaft προωθήθηκε μέσα από αυτό που ένας κοινωνικός σχολιαστής αποκάλεσε κράτος-εγγύηση ζωής».
Η έμμονη φυλετική ιδέα, η λατρεία της ισχύος και της βίας αποτελούν τις βάσεις του εθνικοσοσιαλισμού: Το Ράιχ, απαλλαγμένο από τους Εβραίους και αναζωογονημένο με αίμα (αποκλεισμός των μη Γερμανών από τις δημόσιες υπηρεσίες, απαγόρευση των μικτών γάμων, στείρωση των ‘εκφυλισμένων’ και των ανιάτων), με οδηγό τον Φύρερ (σύμφωνα με το Fuhrerprinzip) με τον οποίο οι Γερμανοί θα είχαν συνδεθεί με όρκο πίστεως, θα γινόταν αρκετά ισχυρό, ώστε να κατακρημνίσει το έργο της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Οι άλλες δυνάμεις θα το άφηναν να προσαρτήσει τις γερμανόφωνες περιοχές (δημιουργία μιας Μείζονος Γερμανίας) και να δημιουργήσει ένα ζωτικό χώρο (Lebensraum), ζώνη μέσα στην οποία η εν επεκτάσει γερμανική φυλή θα ασκούσε οικονομική και πολιτική επιρροή. Ο πρωταρχικός οικονομικός ρόλος της Ευρώπης, συγκροτημένης ως ενιαίου Groβraum, θα ήταν να υποστηρίζει τη Γερμανία.
Οι σοσιαλιστικές απόψεις του εθνικοσοσιαλισμού, όχι επακριβώς καθορισμένες, τελικά εξελίχθηκαν διαφορετικά:
Αρχικά ο Χίτλερ πρόβαλε ουτοπικές αξιώσεις κατά του εισοδήματος, της μεγάλης ιδιοκτησίας και των διεθνών τραστ. Αξιώσεις κατάλληλες να γοητεύσουν την μικροαστική τάξη.
Όταν όμως δέχθηκε την υποστήριξη των μεγάλων βιομηχάνων, ο Φύρερ τελικά περιορίσθηκε στην πάλη ενάντια στον μαρξισμό που κατά τη γνώμη του γεννά τις κοινωνικές συγκρούσεις, ενάντια στους Εβραίους ‘εκμεταλλευτές του γερμανικού λαού’ και ενάντια στο κοινοβουλευτισμό, ‘πηγή αδυναμίας’. Ο προγραμματισμός του για την οικονομία, απολύτως απαραίτητος για την πραγματοποίηση της αυτάρκειας και – στο στρατιωτικό πεδίο – την προπαρασκευή της σύρραξης, κατόρθωσε να κινήσει το ενδιαφέρον των ιθυνουσών τάξεων.
Πέρα από θεωρίες, ο εθνικοσοσιαλισμός αποτελεί ένα πολιτικό κίνημα.
Ο Χίτλερ, ο οποίος εμπνεύσθηκε από τον φασισμό, ξεπέρασε το πρότυπό του, τον Μουσολίνι.
Τον Ιούλιο του 1919, προσχώρησε στο Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (που είχε ιδρύσει ο Anton Drexler). Μετά από λίγο ανέλαβε τη διοίκησή του και το ονόμασε Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (N.S.D.A.P.) Οι οπαδοί του στρατολογήθηκαν κυρίως από τη Βαυαρία, η οποία αποτελούσε το καταφύγιο των εθνικιστικών οργανώσεων. Το κόμμα απόκτησε την εφημερίδα του (Λαϊκός Παρατηρητής, Δεκέμβριος 1920), τα τμήματα εφόδου (Sturmabteilungen) ή φαιοχίτωνες, που είχαν σκοπό την προστασία των συγκεντρώσεων του κόμματος και τη δημιουργία ταραχών στις συγκεντρώσεις των αντιπάλων (1921).
Το κόμμα άρχισε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο από το 1925, παρά την απαγόρευσή του έπειτα από το αποτυχημένο κίνημα του Μονάχου (9 Νοεμβρίου 1923). Ορισμένες διαφωνίες εξασθένισαν την ισχύ του: από το 1926, ένας από τους ηγέτες του ναζιστικού κινήματος, ο (ιδιαίτερα δημοφιλής στη Βόρεια Γερμανία) Γρηγόριος Στράσσερ, κατηγόρησε τον Χίτλερ ότι η τακτική του ήταν υπέρ το δέον συνετή.
Τότε ο Φύρερ αποφάσισε να διορίζει ο ίδιος τους τοπικούς ηγέτες (Gauleiter), οι οποίοι ως τότε ήταν αιρετοί. Για να μην εξαρτάται πλέον από τα τμήματα εφόδου, αύξησε – με τα τμήματα S.S. – την προσωπική του φρουρά. Το 1927, τα S.S. ανέλαβε ο Χίμλερ.
Το 1930 ο Όττο Στράσσερ, ιδρυτής μιας αντιπάλου οργάνωσης (Μαύρο Μέτωπο), προκάλεσε εξεγέρσεις στα τμήματα εφόδου. Ο Χίτλερ επιφορτίζει τον λοχαγό Ρέμ να επανακτήσει τον έλεγχο.
Με την παγίωσή του, το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα μπόρεσε να εκμεταλλευθεί τη γενική δυσαρέσκεια που είχε δημιουργήσει η οικονομική και πολιτική κρίση του 1930. Ενώ το 1924 είχε κατορθώσει να εκλέξει 10 μόνο βουλευτές στο Ράιχσταγκ (και 12 το 1928), το 1930 πέτυχε να καταλάβει 107 έδρες οι οποίες το 1932 αυξήθηκαν σε 196 και το 1933 σε 288.
Τα τμήματα εφόδου και τα Ες-Ες –οι πλέον επίφοβοι ιδιωτικοί στρατοί– διεκδίκησαν πολιτική κυριαρχία στη Γερμανία. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (30 Ιανουαρίου 1933), τα τμήματα εφόδου ανέλαβαν αστυνομικά καθήκοντα και επέτρεψαν στο κόμμα να κερδίσει τις εκλογές του Μαρτίου του 1933.
Στις 23 Μαρτίου του 1933, ο Χίτλερ αναλαμβάνει όλες τις εξουσίες. Ο Γκαίμπελς αναλαμβάνει το υπουργείο Προπαγάνδας, ελέγχει τον Τύπο, τις εκδόσεις, τον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο. Επιφορτίζεται με τη διάδοση της ναζιστικής ιδεολογίας.
Στις 14 Ιουλίου 1933 το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα ανακηρύσσεται ως μοναδικό κόμμα στη Γερμανία.
Τα τμήματα εφόδου –που τα μέλη τους έφθασαν το ένα εκατομμύριο– αποτελούσαν φανατικοί που αναγνώριζαν μόνο την εξουσία των αμέσων αρχηγών τους.
Ο Χίτλερ, (με προτομή του Γκαίριγκ – φερέφωνου της συντηρητικής μερίδας – του Χίμλερ – που φθονούσε την ισχύ του Ρεμ – και των στρατηγών του τακτικού στρατού) κατάσφαξε τους αρχηγούς των ταγμάτων εφόδου τη νύκτα της 30ης Ιουνίου 1934.
Το κόμμα τότε γίνεται ισχυρότατη πολιτική οργάνωση.
Το 1932 αριθμούσε 1.300.000 μέλη. Κάθε φορά όμως που ο Χίτλερ άνοιγε καταλόγους για νέες εγγραφές, ο φόβος και η ‘σύνεση’ πρόσθεταν νέους οπαδούς. Το 1939 έφθασε τα 8 εκατομμύρια. Στις αρχές του 1945, τα 11 εκατομμύρια...
«Το κράτος πρόνοιας της Βαϊμάρης έδωσε τη θέση του στην αστυνομική καταστολή και την ιατρική βία. Η παλιά αστική διάκριση ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό αμφισβητήθηκε. Ο φόβος της κατάδοσης και της παρακολούθησης εισχώρησαν στην οικογένεια, στο σπίτι και στο υποσυνείδητο. Κοινή γνώμη δεν υπήρχε αφού δεν υπήρχε τρόπος να εκφραστεί».
Η ιεραρχία περιλαμβάνει (από κάτω προς τα πάνω) τους αρχηγούς ομάδων (περίπου 500.000), τους αρχηγούς πυρήνων που διοικούσαν 4-8 ομάδες (μπλοκ), τους τοπικούς διοικητές που διοικούσαν 50-500 μέλη, τους περιφερειακούς διοικητές (Kreisleiter) που πέρα από τα κομματικά τους καθήκοντα έλεγχαν τους κρατικούς λειτουργούς, τους διοικητές μεγάλων περιοχών (Gauleiter) -32 το 1933 που επίσης ήταν αντιπρόσωποι του κράτους (Reichsstatthalter). Ο Χίτλερ αναθέτει τη διεύθυνση του κόμματος στον ηγέτη της αρχιγραμματείας (στον Ρ. Ες μέχρι το 1941 και στη συνέχεια στον Μάρτιν Μπόρμαν) τον οποίο βοηθά επιτελείο του κόμματος.
Οι γυναίκες που προσχωρούσαν στην εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία, έκαναν εγγραφή στην οργάνωση των Εθνικοσοσιαλιστών Γυναικών (Ν-S Frauenschaft).
Τα τμήματα εφόδου (Sturmabteilungen) έπαψαν να έχουν πρωτεύοντα ρόλο. Εντάσσονται τώρα στις στρατιωτικές οργανώσεις της χιτλερικής νεολαίας και διοικούνται από ‘σκοτεινά’ πρόσωπα όπως ο Φ. Λούτσε και ο Β. Σέπμανν.
Τα S.S. από το 1934 είχαν ως καθήκον τη διατήηση της εσωτερικής ασφάλειας του Ράιχ (φύλαξη στρατοπέδων συγκεντρώσεως, εξάλειψη των Εβραίων). Υπό την ηγεσία του Χίμλερ, η επίλεκτη κάστα των S.S. αποκτά κεφαλαιώδη σημασία. Εισδύει στο στράτευμα (το οποίο είχε αποκρούσει παρόμοια πρόθεση εκ μέρους των Sturmabteilungen).
Η υπηρεσία ασφαλείας των S.S. (S.D.) που ιδρύθηκε το 1931 για να επιβλέπει συναθροίσεις διευθύνεται από τον Ρ. Χάυντριχ, ο οποίος το 1936, πέρα από τη διοίκηση της αστυνομίας ασφαλείας αναλαμβάνει και την υπέρτατη εποπτεία της μυστικής αστυνομίας του κράτους (Γκεστάπο).
Για να προσελκύσουν τον γερμανικό λαό προσφεύγουν στην προπαγάνδα και την εκπαίδευση.
Μόνο μετά από την εκπαίδευση (και μετά τη στρατιωτική θητεία) ο νεαρός Γερμανός, μέχρι τότε υπήκοος του Ράιχ, καθίσταται πολίτης.
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο οι οργανώσεις διδασκαλίας και διαφωτίσεως –που δημιουργήθηκαν ή αναπτύχθηκαν μετά την κατάληψη της εξουσίας (1933)– περιελάμβαναν όλες τις ηλικίες και όλες τις δραστηριότητες.
Η Χιτλερική Νεολαία που ιδρύθηκε το 1926 από τον Μπάλντουρ φον Σίραχ απαρτίζεται από τους νεαρούς χιτλερόπαιδες (10-14 ετών), την καθ’ εαυτό χιτλερική νεολαία νεανίδων (10-21 ετών).
Τεράστιες οργανώσεις περιελάμβαναν τις οικοκυρές, τους αγρότες, τους εργοδότες και τους εργάτες (Γερμανικό Μέτωπο Εργασίας που ίδρυσε το 1933 ο δρ. Λάυ). Κάθε χρόνο μεγάλα συνέδρια συναθροίζουν τους οπαδούς του εθνικοσοσιαλισμού στη Νυρεμβέργη, τη Μέκκα του κόμματος.
Στη Γερμανία της «Νέας Τάξης», το 65% του ενήλικου πληθυσμού είχε προσχωρήσει στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα. Ο Φύρερ λατρευόταν. Κατόρθωσε –με τα δημόσια έργα, τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς και τις διώξεις των Εβραίων– να δαμάσει την ανεργία και να αντιμετωπίσει την ύφεση. Το κοινωνικό του πρόγραμμα, η ρητορική και η επιθετική εξωτερική πολιτική του ικανοποίησαν τον αναγεννημένο γερμανικό εθνικισμό.
Το μποϋκοτάζ της συνείδησης.
Η προπαγάνδα, μέσο με το οποίο οι φασισμοί έπεισαν και κινητοποίησαν λαούς έδειξε τη σημασία της ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σαν μέσο ‘διαφώτισης’ της κοινής γνώμης, αλλά και αλλοίωσης των γεγονότων.
Για τους ναζί πάντως «η άμεση προπαγάνδα, είτε ομιλούσα είτε τυπωμένη, ήταν μονάχα η μια πλευρά μιας ευρύτερης επίθεσης στο μυαλό και τις αισθήσεις για να δημιουργηθεί η καινούργια ψυχολογία και τέλος ο ‘καινούργιος άνθρωπος’». Ο show man Μουσολίνι έδειξε τον δρόμο στον Χίτλερ. Δημόσιες τελετές και οπτικά τεχνάσματα κάθε είδους, τέχνη και μαζική κουλτούρα, αρχιτεκτονική, ‘μεγάλες πολιτιστικές καινοτομίες’ και νέες τεχνολογικές κατακτήσεις, τύπος, ραδιόφωνο, λογοτεχνία, μουσική, θέατρο, κινηματογράφος, χειραγωγούν λαούς, συγκαλύπτουν, πείθουν.
«Οι άνθρωποι κατά κανόνα έκαναν ανάμεσα στον ηγέτη και στον κομματικό μηχανισμό. Ο ηγέτης παρείχε έμπνευση και σιγουριά...
...Οι μαζικές συγκεντρώσεις, οι παρελάσεις και οι πορείες προσέφεραν στον κόσμο μια τελετουργία και εξέπεμπαν ένα αίσθημα δύναμης που υπογράμμιζε την ανημποριά του ατόμου».
Με τη σειρά του ο Γκαίμπελς δείχνει το δρόμο στους Ιταλούς.
Στον πόλεμο της Αιθιοπίας η προπαγάνδα αποδείχθηκε ισάξια αν όχι ανώτερη της σύγχρονης στρατιωτικής τεχνολογίας καθορίζοντας τόσο την έκβαση όσο και την ενίσχυση της εικόνας του Duce.
Το 1935 ιδρύεται Υπουργείο Προπαγάνδας και ακολουθεί (1937) το MinCupPop.
Μήπως και ο όρος αυτάρκεια δεν ήταν αποκλειστικά και μόνο προπαγάνδα;
Με τρόπο ανάλογο με εκείνον στη Γερμανία, η προπαγάνδα, η οργάνωση της εκπαίδευσης και το dopolavoro (αντίστοιχο του Kraft durch Freude, αν και ποτέ δεν απόκτησε τέτοια έκταση) βοηθούν τον ιταλικό φασισμό να μποϋκοτάρει συνειδήσεις.
Γενικά, οι φασισμοί στηρίχθηκαν στην προπαγάνδα και τη μαζική καταστολή. Οι αντιστοιχίες και οι ομοιότητές τους όμως επεκτείνονται σχεδόν σε όλους τους τομείς: «Οι υποσχέσεις για αποσόβηση της κομμουνιστικής επανάστασης, για οικονομική ασφάλεια και εθνικούς θριάμβους ικανοποιούσαν βασικά αιτήματα των μεσαίων τάξεων. Ο κορπορατισμός, ο αυταρχισμός, ο εθνικισμός, ο μιλιταρισμός, το κόμμα-κράτος, ο συγκεντρωτισμός, η λογοκρισία και η εχθρότητα προς τους διανοούμενους χαρακτήρισαν εξίσου τον φασισμό και τον ναζισμό... Ενώ όμως ο ακραίος ρατσισμός και ο απόλυτος αντισημιτισμός αποτέλεσαν βασικούς άξονες της ναζιστικής ιδεολογίας, ο ιταλικός φασισμός δεν διακρινόταν για τέτοιου είδους αποκλεισμούς, τους οποίους εξάλλου εφάρμοσε με μεγάλη απροθυμία μετά το 1938, όταν ο Μουσολίνι υιοθέτησε το γερμανικό πρότυπο».
Ζωτική σημασία για την αυτοεικόνα και τη δημοτικότητα του ναζιστικού καθεστώτος είχε ο ισχυρισμός ότι υπερασπιζόταν το νόμο και την τάξη ενάντια στις δυνάμεις της αναρχίας. Πάντως για τον Χίτλερ ο νόμος υπαγόταν στην πολιτική και όχι η πολιτική στην αρχή του νόμου. Οι ναζί αποκήρυξαν ρητά τις αξίες του φιλελεύθερου δικαίου, όπως αυτές εκφράζονταν από το σύνταγμα της Βαϊμάρης. (Ανέκαθεν βέβαια η δικαστική εξουσία στη Γερμανία ήταν πολύ συντηρητική βλέποντας το δίκαιο ως εργαλείο για την προστασία του κράτους και όχι του ατόμου. Στη Γερμανία της Βαϊμάρης διακρίνουμε τη σύγκρουση ανάμεσα στους φιλελεύθερους δημοκράτες –που βλέπουν στην Εξουσία έναν εχθρό που πρέπει να αποδυναμώνεται όσο γίνεται περισσότερο– και τους πιο πραγματιστές συνταγματικούς, οι οποίοι αντέτειναν ότι σε μια κρίση η εκτελεστική εξουσία πρέπει να χρησιμοποιεί όλες τις διαθέσιμες συνταγματικές εξουσίες για να διαφυλάσσει την ουσία της δημοκρατίας. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 ο δεξιός θεωρητικός Καρλ Σμιτ είχε ήδη επεξεργαστεί την ανάλυσή του για το ‘κράτος εξαίρεσης’, στο οποίο οι έκτακτες συνταγματικές εξουσίες θα ασκούνταν με σκοπό την υπεράσπιση του συντάγματος...).
Στην υπόλοιπη Ευρώπη...
Με πρότυπα τον ιταλικό φασισμό και τον γερμανικό ναζισμό, στηρίγματα τον αντικομμουνισμό, την έλλειψη φιλελεύθερων παραδόσεων και στέρεων δημοκρατικών θεσμών και έναυσμα την κοινωνική και οικονομική κρίση, στην νότια και ανατολική Ευρώπη επιβάλλονται αυταρχικές λύσεις και δικτατορικά καθεστώτα: Ουγγαρία-1919, Ισπανία-1923 και 1936, Πολωνία-1926, Πορτογαλία-1926, Αλβανία-1928, Γιουγκοσλαβία-1929, Λιθουανία-1929, Εσθονία-1933, Αυστρία-1933, Λετονία-1934, Βουλγαρία-1934, Ελλάδα-1936, Ρουμανία-1938. Ο αυταρχισμός πήρε διάφορες μορφές, ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε χώρα.
Στην Πολωνία, ο στρατηγός Pilsudski, μετά από πραξικόπημα επέβαλε αυταρχικό καθεστώς με τη βοήθεια της αριστεράς –που τον προτίμησε από την Ακροδεξιά και τους αστούς πολιτικούς– την οποία σύντομα απαρνήθηκε. Το καθεστώς του Pilsudski, προσέλαβε μορφή ήπιας στρατιωτικής και συντηρητικής δικτατορίας μέχρι τον θάνατό του (1935). Στα Βαλκάνια, τα αυταρχικά καθεστώτα επιβλήθηκαν ως μοναρχικές δικτατορίες (Γιουγκοσλαβία-Αλέξανδρος, Βουλγαρία-Μπόρις Γ΄ με τη βοήθεια του στρατηγού Γκεοργκίεφ, Ρουμανία-Κάρολος Β΄) ή με την υποστήριξη των μοναρχών (Ελλάδα-Μεταξάς που όπως και ο στρατηγός Φράνκο θέλησε «να γυρίσει πίσω το ρολόι προς μια προδημοκρατική ελιτιστική εποχή»). Στην Αλβανία ο πρόεδρος Άχμεντ Ζόγκου αφού επέβαλε αυταρχικό καθεστώς (1925), αυτοαναγορεύεται σε βασιλιά (1928).
Στην Πορτογαλία, δημοκρατική χώρα από το 1910, μέσα σε 16 χρόνια σημειώθηκαν 25 εξεγέρσεις, άλλαξαν 44 κυβερνήσεις και επιβλήθηκαν 3 δικτατορίες. Το 1926, η χαώδης κατάσταση τερματίζεται με την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας από τον στρατηγό Καρμόνα, ο οποίος από το 1932 αρκείται στο αξίωμα ενός σκιώδους προέδρου ενώ την πραγματική εξουσία ασκεί για 36 ολόκληρα χρόνια ο Σαλαζάρ.
Το 1933 ο Σαλαζάρ εισήγαγε ένα νέο σύνταγμα που ανακήρυσσε τη χώρα σωματειακή και αβασίλευτη πολιτεία. Η κυβέρνηση αποκτά την δυνατότητα να περιορίζει ‘για το κοινό καλό’ τα ατομικά δικαιώματα. Ο πρωθυπουργός κυβερνούσε με νομοθετικά διατάγματα. Η Βουλή, σύμφωνα με το φασιστικό πρότυπο, ελεγχόταν από το καθεστώς: «Η Άνω Βουλή έγινε Σωματειακό Επιμελητήριο και οι εργασιακές σχέσεις αναπλάστηκαν υποχρεωτικά σύμφωνα με τις αρχές της Καθολικής οργανικής σκέψης μέσω του Εθνικού Εργασιακού Νόμου». Τα πολιτικά κόμματα απαγορεύτηκαν, τα ανεξάρτητα συνδικάτα διαλύθηκαν. Ο φόβος για τον κομμουνισμό μετρίαζε την έχθρα προς τους κεφαλαιοκράτες και οι επιχειρηματίες διατήρησαν σε μεγάλο βαθμό την αυτονομία τους.
Η Αυστρία, «ακολουθώντας την Πορτογαλία, άνοιξε το δρόμο στη διαμόρφωση εκείνου του ενσυνείδητα χριστιανικού εθνικισμού που έμελλε να διαποτίσει αργότερα τη Σλοβακία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Κροατία και τη Γαλλία του Βισύ, καθώς και τη δεξιά πολιτική στην Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία.
Συνακόλουθο αυτής της πορείας ήταν ο βίαιος αντισημιτισμός».
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, σοσιαλδημοκράτες και χριστιανοκοινωνιστές (εταίροι του συνασπισμού που κυβερνά την Αυστρία από το 1919) έρχονται τακτικά σε σφοδρή και συχνά βίαιη αντιπαράθεση. Στις 4 Μαρτίου 1933 (οκτώ μέρες προτού ο Χίτλερ κάνει το ίδιο στη Γερμανία), ο πρωθυπουργός και εκφραστής του αυστροφασισμού Ντόλφους τερματίζει την ένταση ανάμεσα στη μαρξιστική Βιέννη και τις καθολικές επαρχίες αναστέλλοντας την κοινοβουλευτική διακυβέρνηση. Ένα χρόνο αργότερα διατάζει στρατιωτική επίθεση ενάντια στις μεγάλες σοσιαλιστικές εργατικές κατοικίες της πρωτεύουσας, καταστρέφοντας την Κόκκινη Βιέννη.
Ο Ντόλφους δημιούργησε ένα Καθολικό αυταρχικό καθεστώς, που αντικατέστησε τον φιλελευθερισμό και τη δημοκρατία με τη θεωρία του «χριστιανογερμανικού σωματειακού κράτους».
Στην Ισπανία το 1923, ο στρατηγός Πρίμο ντε Ριβέρα – θαυμαστής του Μουσολίνι, με την υποστήριξη του Αλφόνσου ΙΓ΄, εγκαθίδρυσε μια κλασικού τύπου «δικτατορία της παραδοσιακής ιθύνουσας τάξης», η οποία καταλύθηκε μαζί με τη μοναρχία το 1930. Το καθεστώς έκτακτης ανάγκης με ηγέτες στρατιωτικούς, επιβάλλεται με κύριο ζήτημα τον τερματισμό των στρατιωτικών αποτυχιών στο Μαρόκο και τη συντριβή του αποσχιστικού κινήματος στην Καταλανία, με πρόφαση την αντιμετώπιση μιας σχεδόν ανύπαρκτης επαναστατικής απειλής.
Η τεταμένη κατάσταση που επικράτησε ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς –το Λαϊκό Μέτωπο της Αριστεράς και το Εθνικό Μέτωπο– μετά τις εκλογές του 1936, οδηγεί τον στρατηγό –και διοικητή των ισπανικών δυνάμεων που στάθμευαν στο Μαρόκο– Φράνκο, να κηρύξει τον πόλεμο στην κυβέρνηση της Μαδρίτης.
Αφορμή η δολοφονία του ηγέτη των μοναρχικών Κάλβο Σοτέλο.
Χωρίς να ακολουθήσει τα φασιστικά οράματα των φαλαγγιτών για μια νέα Ισπανία, ο Φράνκο υπερασπίστηκε την παραδοσιακή κοινωνία της χώρας του και στηρίχτηκε σ’ αυτή. Απέβλεπε στην εγκαθίδρυση ενός συστήματος με διάρθρωση αυταρχική και συντεχνιακή που θυμίζει πιο πολύ την Πορτογαλία του Σαλαζάρ παρά την Ιταλία του Μουσολίνι.
Ωστόσο, το φρανκικό καθεστώς θα δεχθεί την επιρροή του φασισμού περισσότερο από τις υπόλοιπες δικτατορίες της νότιας και ανατολικής Ευρώπης.
Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1936-1939), με μισό εκατομμύριο νεκρούς οδήγησε στην επικράτηση του Φράνκο – ο οποίος κυβέρνησε μέχρι το 1975 – και στην αύξηση του γοήτρου του φασισμού στην Ευρώπη. Παράλληλα, εγκαινίασε μια νέα εποχή τρομοκρατίας στην Ισπανία: 250 χιλιάδες αντιφασίστες εκτελέστηκαν. Εκατομμύρια πολιτικοί πρόσφυγες εγκατέλειψαν τη χώρα.
Ο Ισπανικός Εμφύλιος υπήρξε ένας ευρωπαϊκός πόλεμος. Οι δημοκρατικοί ενισχύθηκαν από εθελοντές από όλες τις χώρες. Οι εθνικιστές από το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας και το ναζιστικό της Γερμανίας. Κατά τη διάρκειά του, ο Φράνκο αξιοποίησε συστηματικά τις υπηρεσίες της Φάλαγγας. Οργάνωση που η ιδεολογία της την εντάσσει στον πρώιμο φασισμό, η Φάλαγγα ιδρύθηκε από τον Χοσέ - Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα, γιο του πρώην δικτάτορα, που ο τουφεκισμός του από τους δημοκρατικούς, το Νοέμβριο του 1936, διευκόλυνε τον Φράνκο στη συντηρητική στροφή του.
Στη δυτική και τη βόρεια Ευρώπη, όπου η δημοκρατία στηρίζεται σε μια βαθιά ριζωμένη πολιτική αντίληψη, οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί δεν φαίνονται να απειλούνται από τα φασιστικά και τα φασίζοντα κόμματα που με την κρίση γνωρίζουν ωστόσο απότομη άνοδο.
Στη Γαλλία, που τον Φεβρουάριο του 1934 θα γνωρίσει αληθινή καθεστωτική κρίση, ο φασισμός έχει απήχηση «ιδιαίτερα στους κύκλους των διανοουμένων και τα παιδιά των αστών». Το Γαλλικό Λαϊκό Κόμμα του πρώην κομμουνιστή Ζακ Ντοριό, μπορεί να συγκριθεί με τους φασίστες της Ιταλίας και τους ναζί, τόσο σαν μέγεθος, όσο και σαν ιδεολογία και κοινωνική ταυτότητα των μελών του. Βέβαια, ακροδεξιές οργανώσεις (όπως η Δέσμη του Ζωρζ Βαλουά, τα Πατριωτικά Νιάτα του Ταιττινζέ, τον Πύρινο Σταυρό του αντισυνταγματάρχη ντε Λαρόκ –που μετά την απαγόρευσή του από την κυβέρνηση Μπλουμ σχηματίζει το Γαλλικό Κοινωνικό Κόμμα– ,τον Φρανσισμό του Μαρσέλ Μπυκάρ κ.λ.π.) υπάρχουν από τα μέσα της δεκαετίας του 1920.
Στην Αγγλία η Βρετανική Ένωση Φασιστών του Μόσλεϋ, που δεν ξεπερνά τις είκοσι χιλιάδες μέλη, θα αποξενώσει γρήγορα το βρετανικό κοινό με τις βίαιες εκδηλώσεις της.
Στο Βέλγιο (1932-1936) υπήρξε μια έξαρση ανάλογη με εκείνη στη Γαλλία. Στους Φλαμανδούς, εμφανίστηκαν το Φερντινάσο του Γιόρις βαν Σεβέρεν και η Φλαμανδική Εθνικιστική Ένωση του Σταφ ντε Κλερκ, φιλοναζιστική και χρηματοδοτούμενη από τους ναζί.
Στους Βαλλόνους, κυριάρχησε το κίνημα των ρεξιστών του Λεόν Ντεγκρέλ, με φιλοπαραδοσιακό χαρακτήρα, χρηματοδοτούμενο από τον Μουσολίνι.
Στην Ολλανδία, στις εκλογές του 1935, το μικρό εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα NSB του Άντον Μούσσερτ, συγκεντρώνει το 8% των ψήφων.
Στην Ελβετία παρουσιάστηκε το φασιστικό κίνημα του συνταγματάρχη Φονζαλλάζ και το Εθνικό Μέτωπο του φιλοναζιστή Ρολφ Χέννε.
Στη Νορβηγία, η Εθνική Ένωση του Κουίσλινγκ χαρακτηρίζεται από πολύ περιορισμένη εκλογική απήχηση.
Όλες αυτές οι οργανώσεις, (μαζί και οι κυανοχίτωνες του Ο’ Ντάφφυ στην Ιρλανδία καθώς και οργανώσεις στη Φινλανδία, στη Δανία και τη Σουηδία) υποχωρούν απότομα το 1936, έχοντας φθάσει στο απόγειο της δύναμής τους –εκλογικής και αριθμητικής– κατά τα χρόνια 1934-1936.
Βασικός συντελεστής αυτής της ‘αποτυχίας’ ήταν και το γεγονός ότι καμιά από τις παραπάνω χώρες δεν ανήκε στο στρατόπεδο των ηττημένων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ή των δυσαρεστημένων από τις συνθήκες.
Η εξουσία εν γένει στηρίζεται κυρίως στην εσωτερίκευση από τα κοινωνικά κατασκευασμένα άτομα των σημασιών που η δεδομένη κοινωνία έχει θεσμίσει. Δεν είναι δυνατόν να στηριχθεί στον καταναγκασμό και μόνο...
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και η τελική του έκβαση θα αποδείξει ότι ο καταναγκασμός είναι ατελέσφορος. Η ναζιστική ουτοπία έγινε «η πρώτη μεγάλη ιδεολογία που ηττήθηκε τελεσίδικα από την ίδια εκείνη Ιστορία την οποία ισχυριζόταν ότι είχε καθυποτάξει». Με την κατάρρευση των φασισμών η Ευρώπη ξυπνά από τον εφιάλτη του εθνικισμού. Εμφανίζεται η ιδέα της ευρωπαϊκής ένωσης (που έχει ήδη διατυπωθεί από τον 19ο αιώνα και ενισχύεται από τη διάλυση των αποικιακών αυτοκρατοριών). Η ίδρυση της ΕΟΚ, σημειώνει την ανάγκη υπέρβασης των εθνικών ορίων για την προώθηση οικονομικών (αν και όχι μόνο) ζητημάτων κοινού ενδιαφέροντος.
Σε λιγότερο από μισό αιώνα, σήμερα, η ευρωπαϊκή συνεργασία –οικονομική, κοινωνική, πολιτική και αμυντική– μέσα από την εκχώρηση περισσοτέρων εθνικών αρμοδιοτήτων στα ευρωπαϊκά όργανα, μπορούμε να πούμε ότι πλησιάζει περισσότερο από ποτέ άλλοτε την έννοια του «ευρωπαϊκού έθνους», ή της ευρωπαϊκής ένωσης.
Β
Β
Αυτό το ebook είναι της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και δημοσιεύεται στην Ματιά με την άδεια της. Εμείς από αυτές τις γραμμές θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την συγγραφέα του για την άδεια δημοσίευσης που μας έδωσε.
Τα πνευματικά δικαιώματα του ανήκουν στην συγγραφέα του, Αμαλία Κ. Ηλιάδη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Για να μάθετε για την Αμαλία Κ. Ηλιάδη κάντε κλικ εδώ.
