Β
Η μαγεία του υπερθεάματος και ο κριτικός λόγος. Richard Mandell: «Οι Ολυμπιακοί αγώνες των Ναζί», σε μετάφραση του Βαγγέλη Κούταλη, επιμέλεια Άσπα Γολέμη, σελ. 394, Εκδόσεις «Ισνάφι», Ιωάννινα 2004.
«Οι Ολυμπιάδες είναι κορυφαίο γεγονός του «σωματικού πολιτισμού» που αναπτύσσεται σε μια εποχή προωθημένης εκμηχάνισης και «πληροφορικοποίησης», μέσα σε συνθήκες υποχώρησης της χειρωνακτικής εργασίας και «παραγωγής» ελεύθερου χρόνου. Οι μεγάλες αλλά και οι μικρομεσαίες αθλητικές «γιορτές» βρίσκονται σε κατάσταση αλληλεπίδρασης με τις κυρίαρχες αξίες, υφίστανται την επιρροή των δυνάμεων του πλούτου και των παραγόντων του θεάματος, όπως επίσης ασκούν πιλοτικές δράσεις προς την ολότητα της κοινωνίας.
Η κριτική προσέγγιση των αθλητικών γεγονότων -αλλά και του γενικότερου συστήματος σωματικής αγωγής, όπως εκφράζεται με συλλογικές ή ατομικές επιλογές, στα σχολεία, στα γυμναστήρια ή στην κατ’ οίκον «σωματοδόμηση» (body building, σε απλά ελληνικά)- είναι μια μεγάλη ανάγκη. Που πρέπει να υπηρετείται ιδιαίτερα σε συνθήκες έξαρσης του αθλητικού φαινομένου και κυκλοφορίας πολλών και διαφόρων ιδεολογημάτων, «συνταγών επιτυχίας» και ανόδου στην «κορυφή», υποταγής σε σκληρές μορφές πειθαρχίας. Από την άποψη αυτή η επιλογή ορισμένων αθλητικών γεγονότων που πραγματοποιήθηκαν μέσα σε ιδιάζουσες συνθήκες, επιτρέπει την καλύτερη οπτική του αθλητικού φαινομένου και του πολιτισμού με τον οποίο αυτό συνδέεται. Ένα τέτοιο γεγονός ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο.
Ο Αμερικανός Ρίτσαρντ Μάντελ, καταπληκτικός γραφιάς από την άποψη της παραγωγής ενός αναγνώσιμου κειμένου, δεν κατέληξε σε ένα πληκτικό κολάζ πληροφοριών - κατά τα ειωθότα των πολλών και διαφόρων βιβλίων, που απλώς σωρεύουν στοιχεία για να χρησιμεύσουν στην παραγωγή άρθρων ή άλλων βιβλίων... Αντίθετα παρουσιάζει ολοζώντανες προτάσεις, συνθέτοντας κοινωνικές και αθλητικές γνώσεις και παρέχοντας μια περιεκτική περιγραφή της εποχής.
Ο Μάντελ ασχολήθηκε με τις τερατώδεις ρατσιστικές πολιτικές του Ναζιστικού καθεστώτος έναντι των Εβραίων γενικά και ειδικά εναντίον των αθλητών, έδειξε τον ιντριγκαδόρικο και διπρόσωπο χαρακτήρα του Φασισμού, την θρασυδειλία του απέναντι στην αντίσταση, την επιμελημένη αποσιώπηση της φύσης του.
Οι Ολυμπιακοί αγώνες του 1936 έγιναν γνωστοί ως οι πρώτοι αγώνες που είχαν τηλεοπτική κάλυψη, όπου για πρώτη φορά τελέστηκε η λαμπαδηδρομία από την Αρχαία Ολυμπία ως το Βερολίνο, όπου ο Τζέσε Όουενς κατέρριψε το μύθο της μαύρης ως κατώτερης φυλής, όπου ο Σπύρος Λούης -«σαν ζαρωμένο δαμάσκηνο», κατά πως γράφει ο Μάντελ- χαιρέτησε τον Χίτλερ και του πρόσφερε ένα κλαδί ελιάς, όπου η τελετή της έναρξης συμπεριέλαβε μεταξύ πολλών και διαφόρων εφέ την «απελευθέρωση» 20.000 περιστεριών στον αέρα της γερμανικής πόλης... Πολλοί λίγοι όμως έμαθαν ότι η χώρα ήταν διά από πινακίδες του είδους «οι Εβραίοι είναι ανεπιθύμητοι εδώ», «Είναι επικίνδυνο για τους Εβραίους να εισέρχονται σε αυτή την πόλη», ή , με μια δόση μακάβριου χιούμορ, «ΟΔΗΓΕΙΤΕ ΜΕ ΠΡΟΣΟΧΗ! ΑΠΟΤΟΜΗ ΣΤΡΟΦΗ! ΕΒΡΑΙΟΙ, 75 ΜΙΛΙΑ ΤΗΝ ΩΡΑ!!!». Ακόμη λίγοι έμαθαν ότι ο πολύς Χίτλερ έκανε στροφή 180 μοιρών μπροστά σε ένα παράγοντα του διεθνούς Ολυμπισμού, που σε μια συνάντηση «πρόσωπο με πρόσωπο» αξίωσε το ξήλωμα των ρατσιστικών πινακίδων...
Το Ναζιστικό καθεστώς δεν περιορίστηκε σε έναν αυτοεξωραϊσμό δια μέσου της φιλόξενης διάθεσης προς τους επισκέπτες. Ενώ από τη μια πλευρά κανοναρχούσε τις μάζες με αποδείξεις του είδους «πρέπει να είμαστε πιο γοητευτικοί από τους Παριζιάνους, πιο ανέμελοι από τους Βιεννέζους, πιο κεφάτοι από τους κατοίκους της Ρώμης, πιο κοσμοπολίτες από τους Λονδρέζους και πιο πρακτικοί από τους Νεοϋορκέζους», από την άλλη πλευρά προσπάθησε να δώσει παγανιστικό βάθος σε ένα θεσμό που ήταν σχετικά πρόσφατος και άσχετος με τις ιδεοπλασίες του αρχαίου παρελθόντος. Η Ολυμπιάδα του 1936 ερωτοτρόπησε με τις κλασσικές αρχαιοελληνικές μορφές, αποδίδοντας σε αυτές την αξία αρχέτυπων του διηνεκούς σωματικού πολιτισμού.
Επρόκειτο για εκείνο το είδος της ιστορικής λόξας που κατακυρίευσε επί πολύ τους αρχαιολάτρες και -πολύ συχνά- τους οδήγησε σε μια νεκρόφιλη προσέγγιση του αρχαίου κόσμου.
Οι Ναζί ήταν «μανούλες» στο να διοργανώνουν το «σπάνιο», το «πρωτοφανές», το «μοναδικό» στην εμπειρία δεκάδων χιλιάδων ατόμων. Κατά τα πρότυπα των μεγάλων συγκεντρώσεων της Νυρεμβέργης, ήταν ικανοί να δαπανούν ασύλληπτους χρόνους για την διαμόρφωση των διαφόρων τελετών. Περιγράφει ο Μάντελ τα όσα ακολούθησαν την κήρυξη της έναρξης των αγώνων από τον Χίτλερ: «Τότε το τεράστιο στάδιο έφτασε στο αποκορύφωμα της έξαψης, που έφερνε κόμπο στο λαιμό και προκαλούσε ανατριχίλα. Θαυμαστά πράγματα κάθε λογής άρχισαν να διαδέχονται το ένα το άλλο, σε μια αδυσώπητη, σχεδόν ηδονική συσσώρευση διεγερτικών συμβολισμών και αισθησιακής δόξας... Μια μακρόσυρτη φανφάρα ακούστηκε από όλες μαζί τις σάλπιγγες του σταδίου, ενώ πυροβολαρχίες από μακριά έριξαν μια χαιρετιστήρια ομοβροντία 21 βολών... τα 3.000 λευκοντυμένα μέλη της χορωδίας και η ορχήστρα παρουσίαζαν μιαν εκτέλεση του νέου επίσημου ύμνου του Ολυμπισμού, υπό τη διεύθυνση του Ρίχαρντ Στράους... Τη στιγμή που η αυθεντία του συνθέτη επέβαλε στις φωνές του πλήθους να σωπάσουν, πάνω από την ανατολική πύλη του σταδίου εμφανίστηκε ξαφνικά ο μοναχικός, ξανθός νέος, που κρατούσε ψηλά την ιερή φλόγα... Για μια στιγμή έμεινε ασάλευτος, καθώς η τεράστια κοσμοσυρροή άφηνε μια πνιχτή κραυγή συγκίνησης και θαυμασμού... Νάτος λοιπόν! Ένας πολικός αστέρας, μια έξοχη, νιόκοπτη μορφή της μυθολογίας!..».
Το Ναζιστικό καθεστώς μετέτρεψε τον καλλιτέχνη σε δημόσιο υπάλληλο και την τέχνη σε απλή φαντασμαγορία. Χρησιμοποίησε το «μεγαλειώδες» ως ένα πλαίσιο φυγής και απόκρυψης, εκκένωσης του λόγου από τα νοήματά του. γι’ αυτό και οι μεγα-τελετές του προσφέρονται κατεξοχήν για την ανάγνωση μιας καταβεβλημένης λαϊκής ψυχής και ενός κριτικού λόγου καθηλωμένου σε ποώδη επίπεδα... Είναι ευτύχημα που ο Μάντελ μας φέρνει σε επαφή με το πρόβλημα, σε μια εποχή που το έχουμε ιδιαίτερα ανάγκη».
Η διανοητική και ιδεολογική προετοιμασία του ναζισμού.
(Αποσπάσματα από το βιβλίο του Jeffrey Herf «Αντιδραστικός Μοντερνισμός»).
[...] οι συντηρητικοί επαναστάτες ήταν εθνικιστές που πίστευαν ότι οι αρετές του γερμανικού Volk [= λαού] ήταν ανώτερες από τις καταστρεπτικές επιρροές του δυτικού καπιταλισμού και φιλελευθερισμού από τη μια, και του μαρξιστικού σοσιαλισμού από την άλλη. Αυτό προσέδωσε στα κείμενά τους έναν κυρίαρχο αντιμοντερνιστικό τόνο. Υπεράσπιζαν τη Volkische Kultur [= λαϊκή κουλτούρα] απέναντι στην κοσμοπολίτικη Zivilisation [= τεχνικός πολιτισμός]. Η πρώτη είχε τις ρίζες της στο λαό. Η δεύτερη ήταν άψυχη, εξωτερική, τεχνητή.
Γι’ αυτούς [...] «Το Βερολίνο ήταν η άκαρδη μητρόπολη των αριστερών διανοουμένων, της πορνογραφίας και της μαζικής κατανάλωσης». [...]
[...] Το κεντρικό αντιθετικό δίπολο του εθνικισμού τους ήταν αυτό της Kultur vs Zivilisation. Από τη μια μεριά έστεκε το Volk ως κοινότητα αίματος, φυλής και πολιτιστικής παράδοσης. Από την άλλη βρισκόταν η απειλή του Amerikanismus, ο φιλελευθερισμός, το εμπόριο, ο υλισμός, το κοινοβούλιο με τα πολιτικά κόμματα, και η Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Ο εθνικισμός λειτουργούσε ως μια εγκόσμια θρησκεία που υποσχόταν μια εναλλακτική λύση απέναντι σε πολύπλοκα προβλήματα καπιταλιστικού και κομμουνιστικού εξορθολογισμού. [...]
Ο Χίτλερ απεχθανόταν το λαϊκό βουκολισμό, πρεσβεύοντας αυτό που ο Γκαίμπελς αποκαλούσε «ατσαλένιο ρομαντισμό». Αντίθετα όμως μ’ αυτούς, ο Χίτλερ είχε δεσμευτεί να ακολουθήσει τις συνέπειες των ιδεών τους μέχρι τη λογική τους απόληξη τον πόλεμο και τη μαζική εξόντωση. [...]
[...] η βιασύνη για συγκρίσεις συσκότισε τη γερμανική μοναδικότητα. Πουθενά αλλού στην Ευρώπη η τεχνολογική νεωτερικότητα και η ρομαντική διαμαρτυρία δεν συγκρούστηκαν με τόση σφοδρότητα όσο στη Γερμανία. Πουθενά αλλού δεν υπήρξε τόσο ταχεία εκβιομηχάνιση με την απουσία επιτυχημένης αστικής επανάστασης. Και πουθενά αλλού η διαμαρτυρία ενάντια στο Διαφωτισμό δεν αποτέλεσε συστατικό στοιχείο στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας, όπως έγινε στη Γερμανία από τις αρχές του δεκάτου ενάτου αιώνα και ως τη Βαϊμάρη. [...]
Gustav Auernheimer, Σοσιαλδημοκρατία, Εθνικοσοσιαλισμός, Κριτική Θεωρία, Δοκίμια για τη σύγχρονη ιστορία της Γερμανίας, Πλέθρον, Αθήνα 1999. (Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος).
«Ανδρωθήκαμε σ’ ένα κλίμα ασφάλειας και σ’ όλους μας φώλιαζε ο πόθος για το ασυνήθιστο, για τον μεγάλο κίνδυνο. Και τότε ο πόλεμος μας μάγεψε, όπως το μεθύσι. Τραβήξαμε σε μια βροχή από άνθη, μεθυσμένοι από τα τριαντάφυλλα και το αίμα. Ο πόλεμος έπρεπε, άλλωστε, να μας φέρει κάτι το μεγάλο, το ισχυρό, το πανηγυρικό. Μας φάνηκε ως ανδρικό κατόρθωμα, μια εύθυμη μάχη σκοπευτών σε ανθισμένα, ποτισμένα με αίμα λιβάδια. Δεν υπάρχει πιο ωραίος θάνατος σ’ αυτόν τον κόσμο... Αχ, αρκεί μόνο να μην μείνουμε στο σπίτι, αρκεί μόνο να μπορούμε να πάρουμε μέρος!
Η επιστροφή στο σπίτι ήταν ένα σοκ για πολλούς από τους στρατιώτες αυτής της γενιάς που πήραν μέρος στον πόλεμο. Το ίδιο συνέβη και με πολλούς ακόμη πιο νέους, που δεν συμμετείχαν βεβαίως στον πόλεμο, μεγάλωσαν όμως με τις μιλιταριστικές αξίες της αυτοκρατορίας. Ο Ernst von Salomon περιγράφει την απελπισία που ένιωθε ως δεκαεξάχρονος εύελπις στην επαναστατική περίοδο του 1918, όταν δεν ήξερε τι να κάνει με τις επωμίδες του. Το να τις βγάλει οι επαναστατημένοι στρατιώτες το θεωρούσαν ως μια φανερή ρήξη με την στρατιωτική πειθαρχία, γενικά με την ισχύουσα τάξη πραγμάτων. Να συνεχίζει να τις φοράει όμως θεωρούνταν αντίθετα ως μια προκλητική έκφραση αντεπαναστατικότητας» [...].
Καθημερινή ζωή και προπαγάνδα στη ναζιστική Γερμανία.
Σε διάστημα λίγων μηνών μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (1933) οι Ναζί κατόρθωσαν να ελέγξουν και να αναδιοργανώσουν τη δημόσια ζωή σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της Γερμανίας. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησαν εκτός των άλλων τα νέα μέσα της εποχής: το ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο. Ειδικά το ραδιόφωνο μετατράπηκε σε κεντρικό εργαλείο προπαγάνδας των εθνικοσοσιαλιστών. Λόγω της σχετικά προσιτής τιμής του «Δέκτη του λαού», γύρω στο 70% των νοικοκυριών διέθετε ραδιοφωνική συσκευή το 1939 (25% το 1933).
Στις αναρίθμητες εκδηλώσεις και διαδηλώσεις, μέσα από τον Τύπο και το ραδιόφωνο οι Γερμανοί βομβαρδίζονται καθημερινά από ναζιστικά συνθήματα που είχαν σκοπό να δημιουργήσουν έναν λαό πειθήνιο και αφοσιωμένο στο έθνος και τον ηγέτη του. Οι εντυπωσιακές πορείες των Ες Α και των Ες Ες, οι άριστα σκηνοθετημένες εθνικοσοσιαλιστικές διαδηλώσεις και γιορτές ενθουσίαζαν στην αρχή πολλούς ανθρώπους, καθώς σφυρηλατούσαν την κοινωνικότητα και την αλληλεγγύη. Η στρατιωτική μουσική και μια θάλασσα από σημαίες με τον αγκυλωτό σταυρό ανέδιδαν μια μεγαλοπρέπεια που θύμιζε θρησκευτικές γιορτές.
Οι νέες ευκαιρίες δράσης που πρόσφεραν οι Ναζί ειδικά στους απλούς ανθρώπους στις διάφορες οργανώσεις του κόμματος, τους δημιουργούσε την αίσθηση ότι τους έπαιρναν στα σοβαρά και είχαν μια αξία στην κοινωνία. Με την ανάληψη ενός αξιώματος στις οργανώσεις του Ναζιστικού Κόμματος μπορούσε κάποιος να βελτιώσει την κοινωνική του θέση. Η κομματική στολή είχε βαρύνουσα σημασία και άνοιγε πολλούς δρόμους για μια γρήγορη και πρωτόγνωρη κοινωνική άνοδο.
Η υποχρεωτική εισαγωγή του χιτλερικού χαιρετισμού στις υπηρεσίες, τις επιχειρήσεις και τα σχολεία αποτελούσε καίριο πλήγμα κατά της ιδιωτικής ελευθερίας των πολιτών. Η ιδιωτική ζωή και η δημόσια παρουσία του κάθε πολίτη βρίσκονταν υπό διαρκή και στενή παρακολούθηση από τους εκπροσώπους του καθεστώτος. Η παραμικρή παρέκκλιση από τις αρχές συμπεριφοράς που επέβαλαν οι Ναζί είχε σοβαρότατες συνέπειες, φυσικές, κοινωνικές και επαγγελματικές. Η τρομοκρατία, στα κρατητήρια της Μυστικής Αστυνομίας
(Gustav Auernheimer, Σοσιαλδημοκρατία, Εθνικοσοσιαλισμός, Κριτική Θεωρία, Δοκίμια για τη σύγχρονη ιστορία της Γερμανίας, Πλέθρον, Αθήνα 1999).
Κρίσεις για τον ναζισμό.
«Ο Ναζισμός είναι ένα φαινόμενο που δύσκολα φαίνεται ότι μπορεί να υπαχθεί σε ορθολογική ανάλυση. Με ηγέτη που μιλούσε σε τόνους Αποκάλυψης για παγκόσμια εξουσία ή καταστροφή και για καθεστώς στηριγμένο σε μια εντελώς αποκρουστική ιδεολογία φυλετικού μίσους, μία από τις πολιτιστικά και οικονομικά πιο προηγμένες χώρες της Ευρώπης [...], εξαπέλυσε ένα παγκόσμιο παρανάλωμα που φόνευσε 50 εκατομμύρια άτομα περίπου και διέπραξε αγριότητες -που κορυφώθηκαν στη μηχανοποιημένη μαζική δολοφονία εκατομμυρίων Εβραίων- τέτοιας φύσης και κλίμακας, που δεν το χωρά η φαντασία. Αντιμέτωπες με το Άουσβιτς, οι ερμηνευτικές ικανότητες του ιστορικού φαίνονται πράγματι μηδαμινές».
Eric Hobsbawm, Η Εποχή των Άκρων, Αθήνα 1999, σελ. 145. (Απόσπασμα από το βιβλίο του I.Kershaw, The Nazi Dictatorship: Perspective of Interpretation, Λονδίνο 1993, σελ. 3-4).
«Επιχειρώντας σήμερα μια αναδρομή στο ναζιστικό καθεστώς υπό τον Χίτλερ, ίσως φαίνεται δύσκολο να κατανοήσουμε, γιατί ακολούθησαν τόσοι πολλοί τους φασίστες. Ωστόσο, την περίοδο του Μεσοπολέμου πολλοί έβλεπαν τον φασισμό από μια άλλη σκοπιά: στην οικονομία και την πολιτική επικρατούσαν χαοτικές συνθήκες. Τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ιταλία βρίσκονταν αδύναμες κυβερνήσεις στην εξουσία και ήταν ηχηρή η έκκληση για εμπέδωση της τάξης. Αναζητούνταν ηγέτες με ισχυρή θέληση και αποφασιστικότητα για να βάλουν ένα τέλος στο χάος που επικρατούσε.
Οι εργάτες έπρεπε να βρουν δουλειά και οι συνθήκες διαβίωσής τους έπρεπε να βελτιωθούν. Στη Γερμανία και την Ιταλία ήταν έντονη η επιθυμία για εθνική ανάταση από τις ταπεινώσεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εξίσου ισχυρή ήταν η επιθυμία για εδαφική επέκταση. Ο επιθετικός εθνικισμός και μια αποτελεσματική, αυταρχική κυβέρνηση εμφανίζονταν σε πολλούς ως η καλύτερη διέξοδος από τη μιζέρια. Οι φασίστες στην Ιταλία και οι Ναζί στη Γερμανία ενσάρκωσαν αυτές τις ελπίδες. Μαχόμενοι τους “ξεπεσμένους” φιλελεύθερους, προπάντων όμως τον διεθνή κομμουνισμό και σοσιαλισμό, οι φασίστες μετέδωσαν στην αρχή ένα αίσθημα εθνικής αυτοπεποίθησης και κοινωνικής ασφάλειας. Επιβλήθηκε η “τάξη”, έστω και αν αυτό έγινε με σκληρό και βάναυσο τρόπο. Ο φασισμός (ναζισμός) επιδέχεται διάφορες ερμηνείες, ανάλογα με την ιδεολογική σκοπιά του καθένα: Για τους φασίστες αποτελεί την καλύτερη λύση για να αντιμετωπιστεί μια εθνική κρίση. Από τη σκοπιά του φιλελευθερισμού ο φασισμός αποτελεί μια ηθική έκπτωση και επιστροφή στη βαρβαρότητα και τον πολιτικό ολοκληρωτισμό. Για τους σοσιαλιστές ο φασισμός φανερώνει την κρίση του καπιταλισμού, ορισμένες πλευρές της οποίας προσπαθούν να αντιμετωπίσουν οι φασίστες επιχειρώντας με τη βία και τον αυταρχισμό να ενισχύσουν τους κλονισμένους καπιταλιστικούς θεσμούς.
Σε ένα φασιστικό (εθνικοσοσιαλιστικό) κράτος, η οικονομία και γενικότερα η κοινωνία βρίσκονται, ακόμη και σε περιόδους ειρήνης, σε ένα είδος “εμπόλεμης κατάστασης”. Απαιτούνται τάξη και πειθαρχία. Κάθε κριτικό πνεύμα που θα μπορούσε να σπείρει αμφιβολίες κατατροπώνεται. Τα προβλήματα “λύνονται” με διαταγές και εκτεταμένη χρήση βίας».
G. Skirbekk/N. Gilje, Geschichte der Philosophie, τόμ. 2, Φρανκφούρτη 1993, σελ. 716-717.
Ερμηνείες για το ναζισμό.
Δύο είναι στη σημερινή ιστοριογραφία οι κυρίαρχες ερμηνείες για την εμφάνιση του ναζισμού και την ακραία συνέπειά του, το Ολοκαύτωμα.
Με βάση την πρώτη, ο ιδιαίτερος ιστορικός ρόλος του Χίτλερ και το Ολοκαύτωμα θεωρούνται συνέπεια της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας του γερμανικού έθνους και της απόλυτης σχεδόν διάβρωσης του γερμανικού λαού από την ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού.
Με βάση τη δεύτερη, οι καθοριστικοί παράγοντες που οδήγησαν στο ναζισμό και το Ολοκαύτωμα δεν έχουν τόσο σχέση με την πολιτισμική ιδιαιτερότητα του γερμανικού λαού, όσο είναι συνέπεια των ιδιαιτεροτήτων του γερμανικού πολιτικού συστήματος: την μη εμπέδωσης δημοκρατικών αξιών -παρά την ύπαρξη κοινοβουλευτικών θεσμών- της κυριαρχίας του στρατού και της γραφειοκρατίας, της παράδοξης συνάρθρωσης ιδεών που έρχονταν σε αντίθεση με το Διαφωτισμό και τον πολιτικό φιλελευθερισμό με τα πλέον προωθημένα επιτεύγματα της δυτικής τεχνολογίας, τελικά της αδυναμίας των ηγετικών ομάδων κυρίως του ναζιστικού κόμματος, του γερμανικού κράτους και της γερμανικής κοινωνίας να αντιληφθούν τις ηθικές συνέπειες της εξόντωσης των πολιτικών και φυλετικών «εχθρών», καταφεύγοντας στη χρήση των πλέον προωθημένων τεχνολογικών μέσων με αποκλειστικό κριτήριο την επινοημένη διαφορά.
Volksgemeinschaft [= λαϊκής κοινότητας], πήρε αυταρχικές προεκτάσεις. Διακήρυσσε την ύπαρξη μιας κοινωνικής αρμονίας δίχως να μιλάει για τις υπαρκτές κοινωνικές συγκρούσεις, και εγκαθίδρυε μια ηθική και ηθικολογική βάση για την ατομική θυσία και την υποταγή στις υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις. [...]
[...] Ο εθνικιστικός ιδεαλισμός ήταν προορισμένος να θριαμβεύσει επί των εγωιστικών συμφερόντων των συνδικάτων και της υλιστικής φιλοσοφίας των αριστερών κομμάτων. [...]
[...] Ενώ η άκρα Αριστερά επιδίωκε το τέλος της κυριαρχίας της οικονομίας πάνω στην κοινωνική ζωή μέσω μιας κομμουνιστικής επανάστασης, οι της άκρας Δεξιάς επιδίωκαν έναν παρόμοιο στόχο μέσω της επέκτασης του κράτους πάνω στην κοινωνία.[...]
[...] Ορισμένες προσωπικότητες της συντηρητικής επανάστασης, όπως οι «εθνικομπολσεβίκοι» γύρω από τον Ερνστ Νήκις (Ernst Niekisch), ερμήνευσαν τη συμμαχία του Βαν ντεν Μπρουκ με τους «νεαρούς λαούς» σαν ένα κάλεσμα για μια γερμανο-ρωσική συμμαχία θεμελιωμένη πάνω σε έναν κοινό αντιφιλελευθερισμό και σε μιαν απέχθεια προς τις δυτικές δημοκρατίες. Αλλά ο Σπένγκλερ (και αργότερα ο Χάιντεγγερ) υποστήριζε μιαν άποψη που ήταν περισσότερο αποδεκτή, ότι δηλαδή η Γερμανία ως «ενδιάμεσο» έθνος θα έπρεπε να ακολουθήσει έναν «τρίτο δρόμο» ανάμεσα στην καπιταλιστική Δύση και την κομμουνιστική Ανατολή. Ο σοσιαλισμός, ισχυριζόταν ο Σπένγκλερ, πρέπει να γίνει συμβατός με τις αντιφιλελεύθερες, αυταρχικές παραδόσεις του γερμανικού εθνικισμού. [...]
[...] Επειδή είτε ποτέ τους δεν προσχώρησαν στο ναζιστικό κόμμα (Γιούνγκερ, Φάυερ, Ζόμπαρτ, Σπένγκλερ), είτε προσχώρησαν για ένα μικρό μόνο διάστημα (Χάιντεγγερ, Σμιτ), κάποιοι αναλυτές τόνισαν το χάσμα ανάμεσα στις απόψεις τους και σ’ εκείνες του εθνικοσοσιαλισμού. Αλλά οι ομοιότητες είναι σημαντικότερες από τις διαφορές. Είτε αυτό τους άρεσε, είτε όχι, ο Χίτλερ επιχείρησε να πραγματοποιήσει την πολιτιστική επανάσταση που αυτοί επαγγέλλονταν. Ίσως να ακούγεται παράξενο να χαρακτηρίζει κανείς τον Χίτλερ πολιτιστικό επαναστάτη, όμως τόσο οι ρίζες του όσο και οι προθέσεις του οδηγούν προς αυτή την κατεύθυνση. Μαζί με τους αντιδραστικούς μοντερνιστές, συμμεριζόταν μια ιδεολογία της βούλησης, που κατάγεται από τον Νίτσε και τον Σοπενχάουερ, μιαν άποψη που θεωρεί την πολιτική αισθητικό έργο, μια κοινωνικο-δαρβινιστική αντίληψη για την πολιτική ως πάλη, τον ανορθολογισμό και τον αντισημιτισμό, καθώς και την άισθηση πως η Γερμανία βυθιζόταν σε μία απελπιστική κατάσταση εκφυλισμού. Ο Χίτλερ υποσχέθηκε να αναστρέψει αυτήν την πορεία χτυπώντας την κύρια πηγή της αρρώστιας, τους Εβραίους. Η ιδιοφυΐα του έγκειται εν μέρει στο ότι έπεισε αυτούς που τον ακολουθούσαν ότι θα διεξήγαγε μια πολιτιστική επανάσταση και ότι θα σταματούσε την πορεία απομάγευσης του κόσμου προς την οποία ωθούσαν ο φιλελευθερισμός και ο μαρξισμός, δίχως όμως να οδηγήσει τη Γερμανία πίσω στην προβιομηχανική αδυναμία. Όπως οι αντιδραστικοί μοντερνιστές, έτσι κι αυτός περιφρονούσε το λαϊκό βουλολισμό, πρεσβεύοντας αυτό που ο Γκαίμπελς αποκαλούσε «ατσαλένιο ρομαντισμό». Αντίθετα όμως μ’ αυτούς, ο Χίτλερ είχε δεσμευτεί να ακολουθήσει τις συνέπειες των ιδεών τους μέχρι τη λογική τους απόληξη τον πόλεμο και τη μαζική εξόντωση. [...]
[...] η βιασύνη για συγκρίσεις συσκότισε τη γερμανική μοναδικότητα. Πουθενά αλλού στην Ευρώπη η τεχνολογική νεωτερικότητα και η ρομαντική διαμαρτυρία δεν συγκρούστηκαν με τόση σφοδρότητα όσο στη Γερμανία. Πουθενά αλλού δεν υπήρξε τόσο ταχεία εκβιομηχάνιση με την απουσία επιτυχημένης αστικής επανάστασης. Και πουθενά αλλού η διαμαρτυρία ενάντια στο Διαφωτισμό δεν αποτέλεσε συστατικό στοιχείο στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας, όπως έγινε στη Γερμανία από τις αρχές του δεκάτου ενάτου αιώνα και ως τη Βαϊμάρη. [...]
Jeffrey Herf, Αντιδραστικός Μοντερνισμός, Τεχνολογία, κουλτούρα και πολιτική στη Βαϊμάρη και το Τρίτο Ράιχ, Μετάφραση: Παρασκευάς Ματάλας, Επιστημονική Επιμέλεια: Χρήστος Χατζηιωσήφ, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996.
Αποσπάσματα από το βιβλίο του Gustav Auernheimer «Σοσιαλδημοκρατία, Εθνικοσοσιαλισμός, Κριτική Θεωρία». Η γέννηση της συντηρητικής επανάστασης από το πνεύμα του παγκοσμίου πολέμου.
Στο έργο του «Στις καταιγίδες από ατσάλι (In Stahlegewittern, 1920)», ημερολόγιο πολέμου, ο Ernst Junger περιγράφει τι τον ενέπνεε ως δεκαεννιάχρονο εθελοντή και ασφαλώς όχι μόνο αυτόν στην αρχική φάση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου: Εγκαταλείψαμε μέσα σε λίγες εβδομάδες εκπαίδευσης τις αίθουσες διαλέξεων, τα σχολικά θρανία και τον πάγκο της δουλείας και γίναμε όλοι ένα μεγάλο κι ενθουσιασμένο σώμα.
Αντρωθήκαμε σ’ ένα κλίμα ασφάλειας και σ’ όλους μας φώλιαζε ο πόθος για το ασυνήθιστο, για τον μεγάλο κίνδυνο. Και τότε ο πόλεμος μας μάγεψε, όπως το μεθύσι. Τραβήξαμε σε μια βροχή από άνθη, μεθυσμένοι από τα τριαντάφυλλα και το αίμα. Ο πόλεμος έπρεπε, άλλωστε, να μας φέρει κάτι το μεγάλο, το ισχυρό, το πανηγυρικό. Μας φάνηκε ως ανδρικό κατόρθωμα, μια εύθυμη μάχη σκοπευτών σε ανθισμένα, ποτισμένα με αίμα λιβάδια. Δεν υπάρχει πιο ωραίος θάνατος σ’ αυτόν τον κόσμο... Αχ, αρκεί μόνο να μην μείνουμε στο σπίτι, αρκεί μόνο να μπορούμε να πάρουμε μέρος!
Η επιστροφή στο σπίτι ήταν ένα σοκ για πολλούς από τους στρατιώτες αυτής της γενιάς που πήραν μέρος στον πόλεμο. Το ίδιο συνέβη και με πολλούς ακόμη πιο νέους, που δεν συμμετείχαν βεβαίως στον πόλεμο, μεγάλωσαν όμως με τις μιλιταριστικές αξίες της αυτοκρατορίας. Ο Ernst von Salomon περιγράφει την απελπισία που ένιωθε ως δεκαεξάχρονος εύελπις στην επαναστατική περίοδο του 1918, όταν δεν ήξερε τι να κάνει με τις επωμίδες του. Το να τις βγάλει οι επαναστατημένοι στρατιώτες το θεωρούσαν ως μια φανερή ρήξη με την στρατιωτική πειθαρχία, γενικά με την ισχύουσα τάξη πραγμάτων. Να συνεχίζει να τις φοράει όμως θεωρούνταν αντίθετα ως μια προκλητική έκφραση αντεπαναστατικότητας [...]
Gustav Auernheimer, Σοσιαλδημοκρατία, Εθνικοσοσιαλισμός, Κριτική Θεωρία, Δοκίμια για τη σύγχρονη ιστορία της Γερμανίας, Πλέθρον, Αθήνα 1999.
Οι τελευταίες ώρες του Γ΄ Ράιχ. Αποσπάσματα από το βιβλίο του Άντονι Μπίβορ «Η πτώση του Βερολίνου».
«Αργά το βράδυ της 8ης Μαΐου 1945, μεταγωγικό αεροσκάφος προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Τέμπελχοφ του απελευθερωμένου Βερολίνου, μεταφέροντας τη σοβιετική αντιπροσωπεία, που θα δεχόταν τη συνθηκολόγηση της Βέρμαχτ. Λίγο αργότερα, αμερικανικό αεροσκάφος μετέφερε τους Αμερικανούς αξιωματούχους, ενώ με τρίτο μεταγωγικό η γερμανική αντιπροσωπεία, με τον στρατάρχη Κάιτελ επικεφαλής, έφθανε στο κατεστραμμένο αεροδρόμιο. Η αυστηρή και επίσημη τελετή υπογραφής της συνθηκολόγησης ήταν σύντομη, ενώ θορυβώδης γιορτή με άφθονη βότκα και μουσική ακολούθησε, μετά την αποχώρηση των Γερμανών αξιωματικών.
Οι τελευταίες ημέρες του ναζιστικού Βερολίνου θυμίζουν εκείνες κάθε δικτατορίας που καταρρέει. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι τελευταίοι WaffeSS, που αντιστάθηκαν μέσα στην Καγκελαρία και στον Ζωολογικό Κήπο της γερμανικής πρωτεύουσας δεν ήταν Γερμανοί, αλλά Γάλλοι, Βέλγοι, Λεττονοί, Ρώσοι και Δανοί και άνηκαν στις μεραρχίες SS «Καρλομάγνος» και «Νόρντλαντ». Τα τελευταία ναζιστικά θύματα της χιτλερικής ευρωπαΙκής ενοποίησης λέγονταν Ευγένιος Βαρλό, Νικολά Απολό και Περ Σόρενσεν. «Ο Γάλλος λοχίας των SS, Ανρί Φενέ, που πιάστηκε αιχμάλωτος από άνδρες της 8ης Στρατιάς του στρατάρχη Τσούικοφ, είπε ότι το μόνο που τους κράτησε ζωντανούς ήταν ο ιερός σκοπός τους: να σταματήσουν τον κομμουνισμό».
«Ομάδες θανάτου των SS εισέβαλαν σε σπίτια που είχαν κρεμάσει λευκές σημαίες στα μπαλκόνια κατά μήκος της λεωφόρου Κουρφούρστενταμ, δολοφονώντας τους άρρενες κατοίκους. Οι συνθήκες για τους Γερμανούς στρατιώτες είχαν γίνει αφόρητες, καθώς τους ήταν αδύνατο να βρουν καθαρό νερό. Αναγκάζονταν έτσι να πίνουν από τα στάσιμα νερά των καναλιών της πόλης. Η εξάντληση και ο συνεχής ρωσικός βομβαρδισμός οδήγησε πάρα πολλούς στην παράνοια. Η οσμή της αποσύνθεσης διέρρεε από τα συντρίμμια, ενώ μάχες σώμα με σώμα συνεχίζονταν στους δρόμους.
Η κορύφωση στην παρέλαση της νίκης στη Μόσχα την 9η Μαΐου ήλθε όταν 200 Σοβιετικοί βετεράνοι κατευθύνθηκαν ο ένας μετά τον άλλον στο μαυσωλείο του Λένιν, πάνω από το οποίο στεκόταν ο Στάλιν και πέταξαν στα πόδια του Σοβιετικού ηγέτη τα ναζιστικά λάβαρα που λίγες ημέρες νωρίτερα ανέμιζαν πάνω από την κατεχόμενη Ευρώπη».
Σε ορισμένες χώρες συνιστά ποινικό αδίκημα η αμφισβήτηση του Ολοκαυτώματος. Όποιος ισχυρισθεί ότι δεν υπήρξε πάει φυλακή, όπως συνέβη προ ημερών στην Αυστρία, Γαλλία, όπως και στη Γερμανία, όπου επίσης απαγορεύεται η κυκλοφορία του βιβλίου του Ντέιβιντ Ίρβινγκ και γενικά ο ναζισμός. Μόλις πρόσφατα ξεσηκώθηκε σάλος επειδή το Συμβούλιο της Ευρώπης προτίθεται να καταδικάσει τα εγκλήματα του κομμουνισμού, όπως καταδικάζονται ήδη από χρόνια τα εγκλήματα του ναζισμού.
Η Ανατολή συντρίβει τους κατακτητές. Η ιστορία αποδεικνύει ότι η συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης στην ήττα του Χίτλερ και του ναζισμού ήταν καταλυτική. (Απόσπασμα απ’ την εφημερίδα «The Guardian»).
«Η άρνηση του ρόλου» της Σοβιετικής Ένωσης και του Κόκκινου Στρατού δεν είναι τόσο διεστραμμένη όσο η «άρνηση του Ολοκαυτώματος», αλλά είναι ευρύτερα διαδεδομένη στο δυτικό κόσμο. Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι δυτικοί ηγέτες παραδοσιακά κατέθεταν στεφάνια στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη πίσω από τα τείχη του Κρεμλίνου ή επισκέπτονταν το αχανές νεκροταφείο του ενός εκατομμυρίου πολιτών, που σκοτώθηκαν στο Λένινγκραντ. Ωστόσο οι ενέργειές τους συχνά συγκάλυπταν μία μύχια σκέψη ότι ο ναζισμός και ο κομμουνισμός είναι κατά κάποιο τρόπο δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Ελάχιστα απέτισαν φόρο τιμής στην ανακούφιση, που προκάλεσε κατά μήκος της Ευρώπης η νίκη στο Στάλινγκραντ το 1943, δημιουργώντας για πρώτη φορά την αίσθηση ότι η ναζιστική πλημμυρίδα βρίσκεται σε πορεία υποχώρησης. Πόσοι Ευρωπαίοι ή Αμερικανοί πολιτικοί, πολλώ μάλλον σχολικά βιβλία, παραδέχονται ότι ο Κόκκινος Στρατός κατάφερε το 80% των απωλειών της ναζιστικής πολεμικής μηχανής ή ότι στην απόβαση στη Νορμανδία οι συμμαχικές δυνάμεις βρέθηκαν αντιμέτωπες με 58 γερμανικές μεραρχίες στη Δύση, ενώ οι Σοβιετικές δυνάμεις αναγκάσθηκαν να αντιμετωπίσουν 228 μεραρχίες κατά την προέλασή τους στο Βερολίνο;
Με τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου η εξίσωση του Ναζισμού με τον κομμουνισμό επικράτησε, καθώς απέκτησε μία νέα, επιφανειακή νομιμοποίηση από τους Ρώσους, οι οποίοι δεν μπορούσαν να πουν τέτοια πράγματα στο παρελθόν. Όπως όμως ανέφεραν στο βιβλίο τους «Σταλινισμός και ναζισμός» ο Μοσέ Λεβίν και ο Ιαν Κέρσοου η έννοια του απολυταρχισμού διαστρεβλώνει την πραγματικότητα. «Η αναζήτηση κοινών στοιχείων είναι γονιμότερη από την ταύτιση, ταυτόχρονα με τον καθορισμό των κρίσιμων διαφορών. «Το ναζιστικό καθεστώς, σε αντίθεση με το σταλινικό, δεν μπορεί να θεωρηθεί μία σύγχρονη δικτατορία. Στόχος της ήταν η εθνική αναγέννηση και η υπεροχή με βάση τη φυλετική καθαρότητα». Υπό τον Στάλιν δεν υπήρχε τίποτα συγκρίσιμο με την υποχρεωτική στείρωση των «ακατάλληλων», την ευθανασία ανθρώπων που θεωρούνταν βαρίδια για την κοινωνία, τα στρατόπεδα εξόντωσης των Εβραίων και το χαρακτηρισμό συγκεκριμένων λαών ως «υπανθρώπων». Η μαζική τρομοκρατία και οι διώξεις δεν ήταν εγγενείς στο σοβιετικό τρόπο άσκησης της εξουσίας.
Σκοτεινά σημεία.
Υπάρχουν πάντως σκοτεινά σημεία, που πρέπει να διερευνηθούν στη Ρωσία. Περίπου ένα εκατομμύριο αιχμάλωτοι πολέμου, δηλαδή το 30% όσων βρέθηκαν σε γερμανικά χέρια, πολέμησαν στο πλευρό των Ναζί, αν και υπό καθεστώς απίστευτης σκληρότητας και προκειμένου να αποφύγουν το θάνατο από πείνα. Το σοβιετοναζιστικό σύμφωνο μη επίθεσης έδωσε μεν την ευκαιρία στο Στάλιν να ενισχύσει την άμυνά του, αλλά οι Ρώσοι εξακολουθούν να υποβαθμίζουν τη σημασία των μυστικών προσαρτήσεων, που του επέτρεψαν να αποστείλει στρατεύματα στην ανατολική Πολωνία, προσθέτοντας στα σοβιετικά εδάφη την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, αλλά και την κατάκτηση των Βαλτικών χωρών ένα χρόνο αργότερα. Επίσης συχνά χρησιμοποιείται το επιχείρημα πως οι λαοί σε αυτές τις περιοχές ψήφισαν ελεύθερα υπέρ της ένταξης στη Σοβιετική Ένωση.
Να ισχυρίζεται κανείς, όπως έκανε ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, πρόσφατα, ότι το σύμφωνο δεν ήταν χειρότερο από την προηγούμενη συμφωνία Βρετανίας και Γαλλίας με το Χίτλερ στο Μόναχο είναι παραπλανητική. Η πολιτική κατευνασμού του Χίτλερ εκπορεύτηκε από την ελπίδα του Λονδίνου και του Παρισιού ότι θα στραφεί εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά ο άμεσος στόχος, όσο και ανεγκέφαλος, ήταν να εξαγοράσουν την ειρήνη στη Δύση και όχι εδάφη. Είναι όμως εξίσου εσφαλμένος εκ μέρους των ηγετών της Βαλτικής να παριστάνουν ότι τα καθεστώτα της περιοχής στη δεκαετία του ’30 δεν ήταν αυταρχικά και σοβινιστικά ή να ισχυρίζονται ότι η σοβιετική κατοχή ήταν εξίσου βίαιη με τη ναζιστική.
Αρκεί να διαβάσει κανείς τα απομνημονεύματα των λιγοστών Λιθουανών Εβραίων επιζώντων ή τις εκθέσεις των ναζιστικών στρατευμάτων, όταν εισέβαλαν στη Βαλτική για να αποκτήσει μία ακριβέστερη εικόνα. «Στις χώρες της Βαλτικής η συνεργασία με τους Ναζί στις επιχειρήσεις εξόντωσης των Εβραίων ήταν άμεση και εκτενής», γράφει ο ιστορικός Ρόναλντ Χέντλαντ».
Β
Αυτό το ebook είναι της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και δημοσιεύεται στην Ματιά με την άδεια της. Εμείς από αυτές τις γραμμές θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την συγγραφέα του για την άδεια δημοσίευσης που μας έδωσε.
Τα πνευματικά δικαιώματα του ανήκουν στην συγγραφέα του, Αμαλία Κ. Ηλιάδη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Για να μάθετε για την Αμαλία Κ. Ηλιάδη κάντε κλικ εδώ.
