Ντομάτα

Το φυτό:
Η ντομάτα (Solanum lycopersicum) ανήκει στην οικογένεια των Σολανωδών (Solanaceae). Κατάγεται από την Λατινική Αμερική και πιο συγκεκριμένα από το Περού. Στην Ευρώπη την έφερε ο Χριστόφορος Κολόμβος τον 16ο αιώνα. Τον πρώτο καιρό της εισαγωγής της στην Ευρώπη, την ονόμαζαν Mala Peruviana και Pomi del Peru. Η σημερινή της ονομασία προέρχεται από την λέξη tomatl μιας διαλέκτου του Μεξικού, της Ναχουάτλ.
Για ένα μακρύ χρονικό διάστημα οι κάτοικοι της Γηραιάς Ηπείρου θεωρούσαν την ντομάτα δηλητηριώδες φυτό και την καλλιεργούσαν αποκλειστικά για καλλωπιστικούς σκοπούς. Δύο είναι οι λόγοι που συντέλεσαν σε αυτήν την άποψη. Ο πρώτος είναι ότι στα φύλλα του φυτού περιέχεται η ουσία σαλανίνη, μια ουσία τοξική τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τα ζώα. Σημειώστε ότι η ίδια ουσία περιέχεται και στα φύλλα της πατάτας και του καπνού. Ο άλλος λόγος είναι ότι η ντομάτα μοιάζει πολύ με το φυτό «Ατροπός» (Atropus belladona), ένα φυτό που ήταν ήδη γνωστό και όντως δηλητηριώδες.
Η ντοματιά, όπως ονομάζεται στην καθομιλουμένη, είναι μονοετές φυτό και μπορεί να φτάσει σε ύψος έως και τρία μέτρα, αρκεί βέβαια να βρει κάπου να στηριχθεί γιατί ο κορμός της είναι αδύναμος και δεν μπορεί να στηρίξει μόνος του το βάρος του φυτού και των καρπών. Τόσο ο κορμός όσο και τα φύλλα του φυτού έχουν τρίχωμα. Τα φύλλα του είναι σχετικά μικρά, με μέγιστο μήκος τα οκτώ εκατοστά και πριονοειδή περίμετρο. Τα λουλούδια της ντοματιάς είναι μικρά, κίτρινα και εμφανίζονται σε ομάδες πάνω στο φυτό. Ο καρπός του φυτού, που έχει με αυτό κοινό όνομα, είναι συνήθως σφαιρικός και σε ορισμένες ποικιλίες μακρόστενος. Οι ανώριμοι καρποί έχουν χρώμα πράσινο, ενώ όταν ωριμάσουν αποκτούν κόκκινο χρώμα σε διάφορους τόνους ανάλογα με την ποικιλία του φυτού. Από την ποικιλία της ντοματιάς εξαρτάται και το μέγεθος του καρπού που κυμαίνεται από ένα εκατοστό έως δέκα ή και περισσότερα.
Έχουν καταγραφεί σε όλο τον κόσμο περισσότερες από 12.000 ποικιλίες ντομάτας. Πολλές από αυτές δεν υπάρχουν πια και στον αντίποδα έχουν δημιουργηθεί υβρίδια του φυτού οι καρποί των οποίων είναι συνήθως οι ντομάτες που φτάνουν στο τραπέζι μας. Μια από τις καθαρόαιμες ποικιλίες ντομάτας, πολύ γνωστή στην Αττική, είναι η «Μπατάλα». Καλλιεργούνταν στην περιοχή της Βραυρώνας και στην αγορά την διοχέτευαν οι καλλιεργητές της μέσω πάγκων που έστηναν στον δρόμο. Αυτό γινόταν πριν μερικά χρόνια. Δυστυχώς στις μέρες μας η Μπατάλα τείνει να εξαφανιστεί. Ελάχιστοι περιβολάρηδες της περιοχής καλλιεργούν πλέον την ποικιλία αυτή. Αυτό γίνεται γιατί οι καρποί αυτής της ποικιλίας είναι ευπαθείς στην μεταφορά, δεν είναι σφιχτοί (κάτι που θεωρείται από την σύγχρονη αγορά μειονέκτημα), δεν διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα και χρειάζεται περισσότερη φροντίδα κατά την καλλιέργεια του φυτού. Οι καρποί αυτής της ποικιλίας είναι μεγαλύτεροι από τις συνηθισμένες ντομάτες, έχουν ακανόνιστο σχήμα και είναι απείρως νοστιμότεροι. Η μπατάλα πριν έρθει στην Αττική καλλιεργούνταν στην περιοχή του Άργους από όπου όμως έχει εξαφανιστεί στις μέρες μας.

Η καλλιέργεια:
Η ντοματιά για να ευδοκιμήσει χρειάζεται ζεστό καιρό και γι’ αυτό στην χώρα μας συμπεριλαμβάνεται στις καλοκαιρινές καλλιέργειες (μιλώντας για την καλλιέργεια της σε εξωτερικό χώρο και όχι σε θερμοκήπια όπου καλλιεργείται καθ’ όλη την διάρκεια του έτους). Τα νεαρά φυτά της ντομάτας (μεγέθους περίπου 10 εκατοστών), τα φυτεύουμε στον κήπο μας τον μήνα Μάιο ή αργότερα αν θέλουμε να έχουμε παραγωγή ντομάτας ακόμα και στις αρχές του φθινοπώρου.
Για να φτάσουμε στο σημείο να έχουμε νεαρά φυτά ντομάτας υπάρχουν δύο δρόμοι. Ο εύκολος και ο έξυπνος. Ο εύκολος δρόμος είναι να επισκεφθούμε στις αρχές Μαΐου ένα φυτώριο και να αγοράσουμε όσα νεαρά φυτά θέλουμε να φυτέψουμε. Ο έξυπνος είναι να χρησιμοποιήσουμε σπόρους ντομάτας. Φακελάκια με τέτοιους σπόρους θα βρείτε ακόμα και σε σούπερ μάρκετ. Σημειώνουμε ότι η τιμή ενός τέτοιου φακέλου (που περιέχει πολλούς σπόρους) είναι περίπου ίση με την τιμή ενός μόνο φυτού από το φυτώριο. Ας δούμε όμως την διαδικασία που θα μας οδηγήσει από τους σπόρους στα νεαρά φυτά:
Καταρχήν θα ξεκινήσουμε με κάποιους υπολογισμούς. Πρέπει να αποφασίσουμε πόσο χώρο από τον κήπο μας θα διαθέσουμε στις ντοματιές μας. Εδώ είναι καλό να σημειώσουμε ότι ντοματιές μπορούν να καλλιεργηθούν ακόμα και σε μεγάλες γλάστρες ή ζαρντινιέρες. Έχοντας κατά νου ότι κάθε φυτό πρέπει να απέχει από τα γύρω του τουλάχιστο μισό μέτρο, με απλούς υπολογισμούς βρίσκουμε ότι σε μια επιφάνεια του κήπου μας π.χ. 2 Χ 3 μέτρα μπορούμε να καλλιεργήσουμε άνετα 15 ντοματιές που αν όλα πάνε καλά (ο αγρότης έχει σύμμαχο και εχθρό τον καιρό) θα καλύψουν τις ανάγκες μας σε ντομάτες για το μεγαλύτερο μέρος του καλοκαιριού. Αφού κάνουμε τους υπολογισμούς μας και αποφασίσουμε πόσα φυτά χρειαζόμαστε περνάμε στο πρακτικό μέρος του εγχειρήματος. Στις αρχές του Απρίλη θα πάρουμε πλαστικά ποτηράκια μιας χρήσης και θα τους ανοίξουμε στον πάτο μια τρύπα διαμέτρου περίπου μισού εκατοστού. Αυτό μπορεί να γίνει εύκολα αν κάψουμε ένα κατσαβίδι μεγάλο στο γκαζάκι που φτιάχνουμε τον καφέ και με αυτό «τρυπήσουμε» το πάτο των ποτηριών. Καλό είναι να ετοιμάσουμε αριθμό ποτηριών λίγο μεγαλύτερο από αυτόν των φυτών που θέλουμε. Αν για παράδειγμα θέλουμε 15 φυτά ετοιμάζουμε 18-20 ποτήρια. Στην συνέχεια γεμίζουμε κατά 3/4 τα ποτήρια αυτά με χώμα από το κήπο μας και σε κάθε ποτηράκι βάζουμε 2-3 σπόρους ντομάτας. Τοποθετούμε τα ποτηράκια αυτά σε μέρος που να μην το πιάνει κρύο και τα ποτίζουμε τακτικά ώστε να μην ξεραθεί το χώμα που περιέχουν. Μετά από 1 1/2 με 2 μήνες θα έχουμε έτοιμα νεαρά φυτά ντομάτας.
Βρισκόμαστε πια στις αρχές Μαΐου και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουμε τις μικρές ντοματιές μας που ήρθε ο καιρός να μεταφυτέψουμε στον κήπο μας. Ανοίγουμε μικρούς λάκκους σε απόσταση 50 εκατοστών τον έναν από τον άλλο. Με προσοχή βγάζουμε τα φυτά από τα κυπελάκια (γίνεται ευκολότερα αν με ένα ψαλίδι κόψουμε το κυπελάκι κάθετα) και βάζουμε από ένα φυτό σε κάθε λάκκο. Συμπληρώνουμε το κενό που μένει με χώμα και ποτίζουμε.
Σε αυτό το σημείο υπάρχουν δύο δρόμοι καλλιέργειας που πρέπει να διαλέξουμε. Ο πρώτος θέλει να αφήσουμε τα φυτά να αναπτυχθούν κατά μήκος πάνω στο χώμα. Σε αυτήν την περίπτωση δεν κάνουμε τίποτα άλλο μετά το φύτεμα. Ο δεύτερος θέλει να αναπτυχθούν τα φυτά σε ύψος. Αν επιλέξουμε αυτήν την μέθοδο θα πρέπει μετά το φύτεμα να τοποθετήσουμε κάποιο στήριγμα κοντά στο φυτό πάνω στο οποίο θα το δένουμε κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του. Συνήθως χρησιμοποιούνται καλάμια που χώνουν την μια άκρη τους στο έδαφος κοντά στην κάθε ντοματιά.
Όποιο τρόπο και να επιλέξουμε στο στάδιο αυτό χρειάζεται συχνό πότισμα των φυτών μέχρι αυτά να φτάσουν σε μέγεθος περίπου 30 εκατοστών. Τοτέ χρειάζεται να εφαρμόσουμε μια τεχνική μόνο όμως εάν έχουμε επιλέξει τα φυτά μας να αναπτυχθούν στο έδαφος χωρίς στηρίγματα. Η τεχνική αυτή ονομάζεται παράχωμα. Είναι πολύ απλή ωστόσο χρειάζεται λίγη προσοχή για να μην καταστρέψουμε το φυτό. Για να κάνουμε το παράχωμα μιας ντοματιάς, δημιουργούμε με τα χέρια μας ένα μικρό αυλάκι (βάθους πέντε περίπου εκατοστών) στο χώμα, που ξεκινά από το φυτό και εκτείνεται για μερικά εκατοστά προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Με πολύ προσοχή και σιγά σιγά, γέρνουμε τον κορμό του φυτού μέσα στο αυλάκι αυτό και σκεπάζουμε με χώμα λίγα εκατοστά από την αρχή του κορμού, δίνοντας έτσι στο φυτό μία κλίση ώστε να αναπτυχθεί κατά μήκος. Αν έχουμε επιλέξει τον τρόπο καλλιέργειας με τα στηρίγματα δεν έχουμε να κάνουμε τίποτα άλλο παρά να δένουμε το φυτό πάνω στο στήριγμα κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του. Για το δέσιμο υπάρχει ειδικό φυσικό χόρτο που μπορούμε να βρούμε σε όλα τα καταστήματα με γεωπονικά είδη ή μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε απλό σπάγκο. Όπως και να έχει προσέχουμε να μην δένουμε σφικτά το φυτό πάνω στο στήριγμα. Απλά να το κρατάει θέλουμε.
Συνεχίζουμε τα συχνά ποτίσματα μέχρι που θα εμφανιστούν τα ανθάκια στα φυτά μας. Από την στιγμή που εμφανιστούν τα άνθη αραιώνουμε το πότισμα τόσο ώστε απλά να μην ξεραίνεται εντελώς το χώμα. Αυτή η συχνότητα ποτίσματος συνεχίζεται μέχρι να δέσουν οι καρποί. Όταν η ντοματιά μας έχει γεμίσει πράσινες ντοματούλες αρχίζουμε να την ποτίζουμε και πάλι τακτικά.
Το τελευταίο στάδιο της καλλιέργειας είναι και το πιο εύκολο. Όταν οι καρποί των φυτών μας είναι κόκκινοι και κόβονται από το φυτό χωρίς προσπάθεια τους μαζεύουμε και καλή μας όρεξη. Η συγκομιδή των καρπών γίνεται σταδιακά. Όσες δηλαδή ντομάτες ωριμάζουν τις κόβουμε και αφήνουμε τις υπόλοιπές στο φυτό. Για ένα αρκετά μακρύ διάστημα οι ντοματιές μας θα τροφοδοτούν το τραπέζι μας με τους νόστιμους καρπούς τους.
Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος έχετε γίνει ήδη ένας καλλιεργητής ντομάτας. Και όπως κάθε καλλιεργητής που σέβεται τον εαυτό του έτσι και εσείς θα έχετε στο εξής τους δικούς σας σπόρους. Είναι πολύ εύκολο. Θα αφήσετε 2-3 καρπούς πάνω σε ένα φυτό να ωριμάσουν πάρα πολύ. Στην συνέχεια θα τους πάρετε από την ντοματιά και θα τους βάλετε στον ήλιο για μέρες. Όταν ξεραθούν και ζαρώσουν πολύ θα τους βάλετε σε ένα σουρωτήρι με μικρές οπές και με τρεχούμενο νερό θα απαλλάξετε τους σπόρους από την σάρκα της ντομάτας. Τους καθαρούς πια σπόρους θα τους απλώσετε για μια δύο μέρες στον ήλιο και όταν στεγνώσουν θα τους φυλάξετε για την επόμενη χρονιά.
Κλείνοντας το κομμάτι της καλλιέργειας θα ήταν ουσιαστικό να αναφερθούμε στην λίπανση των φυτών. Στα γεωπονικά καταστήματα ή στα φυτώρια θα σας προτείνουν να αγοράσετε λίπασμα για τα φυτά σας. Η γνώμη μου είναι ότι το μόνο λίπασμα που θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε είναι η κοπριά. Αν μπορείτε να βρείτε κάπου έχει καλώς. Αν όχι μην ρίξετε τίποτα. Δεν είμαστε επαγγελματίες αγρότες για να μας ενδιαφέρει η απόδοση της καλλιέργειας μας. Θέλουμε οι καρποί του κήπου μας να είναι απαλλαγμένοι από φάρμακα. Αυτό είναι και η βασική ιδέα του να φυτέψει κάποιος λαχανικά στον κήπο του, πέραν βέβαια του ότι η κηπουρική είναι μια χαλαρωτική ενασχόληση. Αν θέλετε λαχανικά με φάρμακα υπάρχουν και τα μανάβικα. Καλλιεργήστε φυτά για να προσφέρεται στην οικογένεια σας καθαρά, αγνά και νόστιμα προϊόντα.

Ο καρπός:
Όπως αναφέραμε στην αρχή, ο καρπός της ντομάτας είναι ανάλογος της ποικιλίας του φυτού. Ανεξάρτητα πάντως από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του καρπού όλοι έχουν κάτι κοινό. Την υψηλή διατροφική αξία τους, που δεν είναι τόσο γνωστή στο ευρύ κοινό. Επιγραμματικά θα αναφέρουμε τα σημαντικότερα στοιχεία που υπάρχουν στις ντομάτες, τις οποίες ευχόμαστε να έχετε πιο συχνά από πριν στο τραπέζι σας γιατί κάνουν πολύ καλό στην υγεία του ανθρώπου. Στις ντομάτες μας, λοιπόν, υπάρχει: βιταμίνη Α, βιταμίνες της ομάδας Β, βιταμίνη C, βιταμίνη Ε, Β-Καροτίνη, κάλιο, μαγνήσιο, σελήνιο, φολικό οξύ, χρώμιο, σίδηρος, χαλκός και μαγγάνιο.
Εκτός των παραπάνω, στις ντομάτες περιέχεται και μια σημαντικότατη ουσία η Λυκοπένη. Είναι αντιοξειδωτική ουσία που βοηθά στην λειτουργία της καρδιάς και των αγγείων, μειώνει την οξειδωμένη LDL-χοληστερόλη και έχει αντικαρκινική δράση. Η ουσία αυτή απορροφάτε καλύτερα από τον ανθρώπινο οργανισμό όταν η ντομάτα έχει υποστεί θερμική επεξεργασία και συνοδεύεται από λιπαρές ουσίες (π.χ. ελαιόλαδο).

Διαλέγοντας ντομάτες:
Το τι ακριβώς πρέπει να προσέξουμε όταν διαλέγουμε ντομάτες εξαρτάται άμεσα από το πως σκοπεύουμε να τις χρησιμοποιήσουμε. Έτσι, λοιπόν:
Αν θέλουμε τις ντομάτες να τις κάνουμε σαλάτα, τότε φροντίζουμε οι ντομάτες να είναι σκληρές σε όλα τα σημεία τους, σφιχτές, στιβαρές και να μην είναι πουθενά χτυπημένες.
Αν τις θέλουμε για σάλτσα, θα πρέπει οι ντομάτες να είναι πολύ ώριμες, να μας δίνουν την αίσθηση ότι είναι μαλακές αλλά όχι ζουλιγμένες. Επίσης θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι θα πρέπει να τις χρησιμοποιήσουμε αμέσως ή το συντομότερο δυνατό.
Αν θέλουμε να τις κάνουμε γεμιστές, τότε θα πρέπει να μην είναι πολύ σκληρές για να μπορούμε να τις αδειάζουμε με το κουτάλι, αλλά ούτε και πολύ μαλακές γιατί θα σκίζονται εύκολα. Επίσης θα πρέπει να φροντίσουμε να είναι μεγάλου μεγέθους, ώστε να τις αδειάζουμε και να τις γεμίζουμε πιο εύκολα, για να μην ταλαιπωρηθούμε.
Από την στιγμή που διαλέξουμε τις ντομάτες μας, είναι καλό να μην τις φυλάξουμε στο ψυγείο γιατί χάνουν την ποιότητά τους, αλλά να τις βάλουμε σε μία μεγάλη επιφάνεια, όπου δε θα είναι η μία στοιβαγμένη επάνω στην άλλη (π.χ. σε ένα μεγάλο ταψί). Βέβαια τους καλοκαιρινούς μήνες θα πρέπει να τις καταναλώσουμε σχετικά σύντομα. Επίσης θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι εάν τρέξει υγρό από κάποια ντομάτα και την αφήσουμε μαζί με τις άλλες, θα χαλάσουν πολύ σύντομα και οι υπόλοιπες. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, αφού απομακρύνουμε την ντομάτα που έσταζε υγρό, πλένουμε όλες τις ντομάτες που ήρθαν σε επαφή με αυτήν, και στεγνώσουμε πολύ καλά τον χώρο που τις είχαμε. Καλό είναι επίσης να ξέρουμε ότι αυτό το υγρό είναι ιδιαίτερα διαβρωτικό.

Σ.Π.