Σχίνος - Μαστιχόδεντρο - Μαστίχα - Μαστίχι

Στο όμορφο νησί της Χίου παράγεται η μοναδική στον κόσμο μαστίχα. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι από τον πρώτο αιώνα μ. Χ. η μαστίχα καλλιεργούνταν στη Χίο και την χρησιμοποιούσαν σαν φάρμακο. Τον 2ο αιώνα μ.Χ. ο Γαληνός πίστευε πως: «Η μαστίχα ανεβάζει τις συνθήκες του αίματος, θεραπεύει τον χρόνιο βήχα, την βρογχίτιδα και την αιμόπτυση. Χρησιμοποιείται για την θεραπεία από δάγκωμα φιδιών, ψώρας, φλόγωση του στομάχου και των εντέρων καθώς και την φαλάκρα». Τον 4ο αιώνα μετά Χριστόν ο Μάρκελλος Εμπειρίκος αναφέρει: «Η μαστίχα είναι φάρμακο που θεραπεύει τους πόνους του στομάχου και της ουροδόχου κύστης» Τον 7ο αιώνα μ.Χ. ο Παύλος Αιγινήτης υποστηρίζει πως: «η μαστίχα έχει θεραπευτικές ιδιότητες για το στομάχι, τα έντερα και το συκώτι».

Το πόσο αμφίδρομα συνδεδεμένη είναι η μαστίχα με την Χίο μπορούμε να το καταλάβουμε και από το ότι, σύμφωνα με την άποψη κάποιων μελετητών, η ονομασία του νησιού προέρχεται από την Φοινικική λέξη Χίος που σημαίνει μαστίχα. Η λέξη μαστίχα κατά κάποιους, προέρχεται από το ρήμα μαστιχάω ή την λέξη μασώ ενώ κατά άλλους από την λέξη μάστιξ που σημαίνει μαστίγιο, αντικείμενο που παλιότερα χρησιμοποιούσαν οι Χιώτες για να πάρουν τη μαστίχα από το δέντρο.

Μια παράδοση αναφέρει πως οι Ρωμαίοι το 250 μ.Χ. προσπάθησαν να αναγκάσουν τον Άγιο Ισίδωρο να αλλάξει την πίστη του. Κυνηγημένος αυτός και προσπαθώντας να τους διαφύγει, κατέφυγε στην Νότια Χίο όπου και τον ανακάλυψαν. Βλέποντάς τους να τον πλησιάζουν, παρακάλεσε τον Θεό να τον βοηθήσει και τότε τα δέντρα χαμήλωσαν τα κλαδιά τους για να κρύψουν από κάτω τον Άγιο. Αυτό δεν μπόρεσε να τον σώσει από τους διώκτες του, οι οποίοι τον βασάνισαν και τελικά τον αποκεφάλισαν. Το μαρτύριο του Αγίου Ισιδώρου συγκίνησε τον σχίνο, που έβγαλε ευωδιαστά δάκρυα. Αυτό το δάκρυ είναι η μαστίχα.

Η μαστίχα βοήθησε την Χίο και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το νησί είχε ειδικά προνόμια που χάρη σε αυτά, η εμπορική, οικονομική και κοινωνική ζωή της Χίου δεν επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό τα χρόνια της σκλαβιάς.

Το δέντρο που παράγει τη μαστίχα λέγεται σχίνος (pistacia lentiscus). Ο σχίνος είναι αειθαλής θάμνος που ζει πάνω από εκατό χρόνια, ενώ το ύψος του δεν ξεπερνάει τα δύο με τρία μέτρα. Έχει μακριά κλαδιά, γερμένα προς τα κάτω, και κορμό κοντόχοντρο. Ο πολλαπλασιασμός του γίνεται με μοσχεύματα.

Είναι δέντρο ανθεκτικό που μπορεί να ευδοκιμήσει και σε περιοχές με άγονο έδαφος. Όμως, σε εδάφη ασβεστολιθικά με καλή αποστράγγιση, ζει περισσότερα χρόνια απ’ ότι σε εδάφη άγονα. Σχίνοι μπορούν να ευδοκιμήσουν σε διάφορα μέρη του κόσμου. Αλλά σχίνοι που δακρύζουν και δίνουν τη μαστίχα βρίσκονται μόνο στη Χίο και ειδικότερα στην Νότια μεριά του νησιού, στα λεγόμενα Μαστιχοχώρια. Επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αυτό συμβαίνει λόγω των υποθαλάσσιων ηφαιστείων και του κλίματος που επικρατεί στην περιοχή. Σημειώνουμε ότι στην Χίο, σπάνια η θερμοκρασία τους χειμερινούς μήνες πέφτει κάτω από 0°C. Το 1850 η θερμοκρασία έπεσε τον Ιανουάριο στους -5°C και κατέστρεψε πολύ μεγάλο ποσοστό των μαστιχόδεντρων. Το μαστιχόδεντρο όμως επηρεάζεται και από την πολύ υψηλή θερμοκρασία. Το 1987 οι 45°C τον Ιούλιο προκάλεσαν σημαντική μείωση της παραγωγής. Ένας τρίτος παράγοντας που επηρεάζει την παραγωγή της μαστίχας είναι η ξηρασία. Χρονιές που υπήρχε μεγάλη ξηρασία, η παραγωγή ήταν μειωμένη.

Οι εργασίες διατήρησης της υγείας των μαστιχόδεντρων που κάνει ο μαστιχοπαραγωγός είναι το ετήσιο καθάρισμα από τα ξερά, η ετήσια λίπανση και όργωμα του εδάφους καθώς και το κλάδεμα κάθε πέντε χρόνια. Η μαστίχα παράγεται κυρίως τους θερινούς μήνες ενώ η παραγωγή της παρατείνεται έως και τον Οκτώβριο εάν ο καιρός είναι ευνοϊκός. Στα τέλη Ιουνίου οι μαστιχοπαραγωγοί, χαράζουν με αιχμηρά εργαλεία τον κορμό του δέντρου από όπου βγαίνει και η μαστίχα. Πριν γίνει αυτό, ο χώρος κάτω από το δέντρο έχει καθαριστεί, ισοπεδωθεί και έχει καλυφθεί με άσπρο χώμα που υπάρχει άφθονο σε συγκεκριμένη περιοχή της νότιας Χίου. Η μαστίχα στάζει πάνω στο ασπρόχωμα και από εκεί μαζεύεται από τους μαστιχοπαραγωγούς. Οι κατηγορίες της μαστίχας είναι τρεις: η πίττα, η χοντρή και η ψιλή.

Η μαστίχα χρησιμοποιείται στην παραγωγή αλοιφών που θεραπεύουν εγκαύματα, εκζέματα, κρυοπαγήματα και άλλες δερματοπάθειες. Επιστήμονες πιστεύουν ότι η μαστίχα απορροφά την χοληστερόλη και βοηθάει στην καταπολέμηση της υπέρτασης, στη μείωση των τριγλυκεριδίων, ενώ έχει και αντισηπτικές ιδιότητες. Μια άλλη χρήση της μαστίχας είναι η παρασκευή λικέρ και ούζου. Την χρησιμοποιούμε σε γλυκά, τσουρέκια και μπισκότα, καθώς και στο αγαπημένο μας, τα παλαιότερα χρόνια, «υποβρύχιο», γλυκό που σερβιριζόταν μέσα σε ποτήρι με νερό.

Στην Κύπρο αλλά και σε πολλά Αραβικά κράτη την προσθέτουν στο ψωμί. Ενώ αλλού χρησιμοποιείται και στην παρασκευή τυριού. Στα ιερά κείμενα των Αράβων υπάρχουν αναφορές στη μαστίχα κι αυτός είναι ο λόγος που για τους Άραβες η μαστίχα είναι δείγμα πλούτου.

Ο Χρυσόστομος Γάνιαρης έχει γράψει:

Σχίνε πρώτε μου τύραννε και φίλε
το πλούτος και τη δύναμή σου στείλε
Ολημερίς σου πλήγωνα το σώμα,
μα έγειρα ‘γω και συ κρατάς ακόμα.

Π.Χ.