Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΕΩΝ
Α. ΑΝ. ΘΡΑΚΗ
Η ευφορία και ο ενθουσιασμός των προσφύγων που επρόκειτο να παλιννοστήσουν στην Αν. Θράκη δεν κράτησε πολύ. Ήδη, στη διαδρομή, άρχισαν τα βάσανα. Ορισμένοι δεν μπόρεσαν ούτε καν να φτάσουν, αφού έπεσαν θύματα δολοφονικών επιθέσεων.
Φαινόταν στον ορίζοντα, ότι θα ερχόταν ο Ελληνικός Στρατός και σ’ αυτή την περίπτωση οι Τούρκοι αντιδρούσαν, τρομοκρατώντας και προκαλώντας ταραχές και σύγχυση. Ο λόγος, ίσως, ήταν, ότι η μαζική παλιννόστηση θα βοηθούσε στην αποκατάσταση της αρχικής πλειοψηφίας του ελληνικού πληθυσμού.
Συνολικά, από την Ανακωχή έως τον Μάιο του 1919, περίπου 50.000 πρόσφυγες (και μαζί με την δυτική πλευρά της Κωνσταντινούπολης, περίπου 56.800), παλινόστησαν σ’ αυτήν την περιοχή.
Τώρα, σκοπός της Π.Κ.Ε. ήταν να τους εγκαταστήσει (Θα το δούμε πιο κάτω) στις Ιθάκες τους, κάτι που σε μεγάλο βαθμό θα το επιτύγχανε.
Από τουρκικής πλευράς, στις 19 Μαΐου του 1919, δηλαδή λίγες μέρες μετά την απόβαση του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, ο Μ. Κεμάλ, διορισμένος από το Σουλτάνο και τους Συμμάχους, μετέβη στη Σαμψούντα (Αμισό) για να προστατέψει(!) τους Ελληνοπόντιους από τους Τσέτες. Αλλά αντιθέτως εκεί οργανώνετε και αρχίζει η αντίσταση κατά των Ελλήνων.
Στις 12 Ιουλίου του 1920, η Ελλάδα κατέλαβε την Αδριανούπολη.
Στις 28 Ιουλίου - 10 Αυγούστου 1920, υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών. Όλη η Δυτική και Ανατολική Θράκη με την Καλλίπολη έως σχεδόν την Τσατάλτζα παραχωρήθηκε στην Ελλάδα.
Η συμβολή της Π.Κ. Επιτροπής ήταν καθοριστική, γιατί, χάρις στην παλιννόστηση και εγκατάσταση που πέτυχε, αποκαταστάθηκε η αρχική πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού, κι έτσι, η Αν. Θράκη παραχωρήθηκε στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών (Π.Κ.Ε., σελ. 60).
Το έργο της Π.Κ.Ε. εδώ έχει τελειώσει. Αναφέρει χαρακτηριστικά: "Η Ελλάς, καταλαμβάνουσα την Αν. Θράκην, παρέλαβεν ανασυγκροτημένας και συμπαγείς Ελληνικάς κοινότητας. Δεν απομένει δι’ εις αυτήν, ίνα συμπληρώση και ενισχύση το υπό της Επιτροπής επιτευχθέν έργον".
Από την Ελλάδα, στην Αν. Θράκη θα παλινοστήσουν συνολικά 106.493 άτομα χωρίς να ξέρουμε σε ποια χρονική περίοδο (σελ. 55).
Β. Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Για τον πληθυσμό και τους παλιννοστούντες του Πόντου, η περίοδος της Ανακωχής, από την άποψη των διωγμών, ήταν ασύγκριτα χειρότερη, από την Ανατολική Θράκη. Τα θύματα αυτής της περιόδου φτάνουν τα 100-130.000
Είναι μια περίοδος ασυνεννοησίας του Ελ. Βενιζέλου, Ελληνοποντίων, Συμμάχων και Αρμενίων σχετικά με το Ποντιακό ζήτημα.
Στο μεταξύ, οι Έλληνες του Πόντου, νέοι και γέροι, εξορίζονται και σκοτώνονται ομαδικά ή μεμονωμένα. Οι Μητροπολίτες βλέπουν το κακό που έρχεται, διαμαρτύρονται στους Αρμοστές των Συμμάχων, αλλά ποιος τους δίνει σημασία!
Οι παλιννοστούντες, οι οποίοι στις αρχές του 1919 πλησίαζαν τον αριθμό των 40.000, έχουν άμεσο κίνδυνο να πέσουν θύματα των όπλων που η Κυβέρνηση μοιράζει στον τουρκικό πληθυσμό, τα οποία προμηθεύετε εξαιτίας της πλημμελούς Συμμαχικής Περιφρούρησης των αποθηκών του Πολεμικού Υλικού.
Μόνο στην περιοχή της Αμάσειας η παλιννόστηση γίνεται με σχετική ασφάλεια, γιατί υπάρχουν αντάρτες, λείψανα των ανταρτικών Σωματείων, τα οποία δημιούργησε η ανάγκη της φυσικής άμυνας των περιόδων των Διωγμών, και τα οποία χάρη στη διορατικότητα του Μητροπολίτη Αμασείας Γερμανού Καραβαγγέλη, δεν διαλύθηκαν εντελώς στον αφοπλισμό που επακολούθησε μετά την Ανακωχή (Πετμεζάς σελ. 15).
Τελικά Το κεμαλικό καθεστώς υπέγραψε σύμφωνο φιλίας με τη Σοβιετική Ένωση και η θέση των Ελληνοποντίων έγινε τραγικότερη.
Β
Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΠΟΥ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΑΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ
Ο Πετμεζάς στην έκθεσή του στα μέσα του 1919, αναφέρει ότι οι παλιννοστήσαντες ήταν 50.000-60.000 (σελ. 9), ενώ η Π.Κ. Επιτροπή, τον Μάιο του 1919, τους προσδιορίζει στους 56.890 (μαζί με την δυτική πλευρά της Κων/πολης).
Όταν άρχισαν να ομαλοποιούνται τα πράγματα, από την Ελλάδα θα παλιννοστήσουν 106.493 άτομα (Αιλιανός, σελ. 55), που είχαν εκτοπιστεί κατά τους Βαλκανικούς πολέμους.
ΠΟΝΤΟΣ
Στην έκθεσή του ο Πετμεζάς, στα μέσα του 1919, γράφει ότι οι παλιννοστήσαντες είναι 40.000. Και είναι ο μόνος επίσημος αριθμός (σελ. 12).
ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
Έως τα μέσα του 1919, βρίσκουμε τον αριθμό 28.206, που ουσιαστικά είναι ο αριθμός αυτών που παλιννόστησαν στα Μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας και της Κων/πολης (Π.Κ.Ε 2 Σ. Π.). Για τις άλλες περιοχές δεν υπάρχουν στοιχεία.
Ο Αιλιανός γράφει, ότι, μέχρι την 1η Ιανουαρίου 1921, παλιννόστησαν από την Ελλάδα 126.000. Σύνολο κατά προσέγγιση... 360.000
Β
Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
Το Πατριωτικό Ίδρυμα από την Αθήνα απέστειλε στη Μ. Ασία τέσσερις αποστολές. Μια από αυτές ήταν και της Κωνσταντινουπόλεως όπου πήγε μετά την 24η Δεκεμβρίου του 1918 (αφού συνάντησε το Μητροπολίτη Αίνου Ιωακείμ), είχε δε αρμοδιότητα από την Ανδριανούπολη μέχρι τον Πόντο. Πρόεδρος ήταν ο Θρ. Πετμεζάς και σκοπός της ήταν η ενημέρωση της από την Π.Κ.Ε., αλλά και η εξακρίβωση επιτόπου της κατάστασης των αναγκών, για την ανακούφιση των προσφύγων αλλά και την εγκατάστασή τους.
Β
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝ. ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
Από πολύ νωρίς, άρχισε να συζητιέται σε βάθος μεταξύ της Π.Κ. Επιτροπής και της αποστολής του Π. Ιδρύματος η εγκατάσταση των παλιννοστούντων στην Αν. Θράκη και στα Μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας.
Ο Θρ. Πετμεζάς στην έκθεσή του, μας λέει σχετικά (σελ. 9): Αφού συμφωνήσαμε για την επιτακτική ανάγκη μιας τέτοιας συστηματικής μέριμνας εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης, θα είχαμε αποφύγει τον κίνδυνο εξαιτίας της παράτασης της προσωρινής περίθαλψης και ειδικά θα αποφεύγαμε την συγκέντρωση στις πόλεις των γεωργικών πληθυσμών που είχαμε εθνικό συμφέρον να διατηρήσουμε εγκατεστημένο στην ύπαιθρο. Έτσι, επιχειρήσαμε με την Π.Κ. επιτροπή να συγκεντρώσουμε με τις κατά τόπους υποεπιτροπές τις πληροφορίες για τις ανάγκες τους σε είδος σχετικά με την επαγγελματική εγκατάσταση των παλιννοστούντων και την δυνατότητα εξεύρεσης των ειδών αυτών επί τόπου.
Β
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Τα αναγκαία εφόδια για να ασχοληθεί ο πληθυσμός αυτός με τις δουλειές του δεν υπήρχαν. Επιπλέον, υπήρχαν και πολλοί άστεγοι. Η Π.Κ. Επιτροπή έκανε ότι ήταν δυνατόν για να επουλώσει τις πληγές αυτών που παλινόστησαν. Με γενναίες προσφορές, με εράνους σε κοινότητες, συλλόγους προσπάθησαν να βρουν πόρους γι’ αυτό το ανθρωπιστικό έργο. Αλλά τα έξοδα ήταν πολλά. Χρειαζόταν η κρατική επέμβαση και πολλά εκατομμύρια λίρες Τουρκίας. Φυσικά, οι πληθυσμοί αυτοί δεν ήταν δυνατόν να ξαναζήσουν τα παλιά ωραία χρόνια. Το μόνο που μπορούσε να γίνει, ήταν να εξασφαλιστούν τα πρώτα εφόδια για την καλλιέργεια της εύφορης γης τους, ώστε να έχουν την πρώτη σοδειά τους, και μία πρόχειρη στέγαση. Η κανονική εγκατάσταση θα γινόταν μετά από πάλη πολλών γενεών
Β
ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΠΙΣΤΩΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Η Π.Κ. Επιτροπή, αφού μελέτησε όλη αυτήν την κατάσταση, αποφάσισε να ζητήσει την αρωγή της Ελλάδας. Αποτάθηκε στην Ελληνική Κυβέρνηση, εξηγώντας ότι μια τέτοια εγκατάσταση θα ήταν πολύ χρήσιμη και θα έκανε τον πληθυσμό να μείνει εκεί. Ο πρόεδρος της Κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλος, σκεπτόμενος ανθρωπιστικά αλλά και διπλωματικά, αποδέχτηκε τη δαπάνη, διότι η εγκατάσταση αυτή συμφωνούσε και με την πολιτική του.
Στις 31 Μαΐου του 1919, εξεδόθη βασιλικό διάταγμα το οποίο ενέκρινε πίστωση 20.000.000 δραχμών για την εγκατάσταση των μετατοπισθέντων ομογενών στην Τουρκία και Βουλγαρία. Η κρατική αποστολή που είχε πάει συγχωνεύθηκε στην υπάρχουσα υπηρεσία της Επιτροπής,
Οι υποεπιτροπές της Ανατολικής Θράκης και των Μικρασιατικών παραλιών της Προποντίδας διοργανώθηκαν και απετέλεσαν 14 τμήματα. Τα τμήματα αυτά εκτελούσαν το έργο των υποεπιτροπών, αλλά επιπλέον παρείχαν τα δάνεια της εγκατάστασης.
Στις 29 Ιουνίου 1919, με νέο βασιλικό διάταγμα εγκρίθηκε νέα πίστωση 20.000.000 δρχ.
Η πίστωση των αυτή για την εγκατάσταση, όμως, τροποποιήθηκε. Στις 28 Οκτωβρίου του 1919, αναγγέλθηκε η ελάττωση της αρχικής πίστωσης.
Τα 5.000.000 από τα 20.000.000 διατέθηκαν στη νέα υπηρεσία περίθαλψης Πόντου και Νοτίου Καυκάσου, με έδρες το Αικατεριναδόρ (Αικατεριναντάρ) και την Τραπεζούντα, στην οποία μεταβιβάστηκαν οι προσφυγικές επαρχίες της Τραπεζούντας, της Ροδοπόλεως, της Κολωνίας, της Χαλδείας και της Αμασείας.
