Η ΑΝΑΚΩΧΗ ΤΟΥ ΜΟΥΔΡΟΥ
Η πορεία της Τουρκίας και των συμμάχων της στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η αναμενόμενη. Η Βουλγαρία αποδέχθηκε τους όρους των συμμάχων και έτσι κρίθηκε το τουρκικό μέτωπο. Τελικά οι Τούρκοι αναγκάστηκαν σε διαπραγματεύσεις με τους Συμμάχους. Που πραγματοποιηθήκαν στο Μούδρο της Λήμνου όπου και υπογράφηκε η περιώνυμη Ανακωχή του Μούδρου (17 έως 30 Οκτωβρίου 1918).
Εκ μέρους των Συμμάχων, υπέγραψαν οι Άγγλοι και γι’ αυτό είχαν πιο πολλά δικαιώματα, πράγμα που τους έφερε σε διχόνοια. Οι Σύμμαχοι στην Κων/πολη, από τις 13 Νοεμβρίου, εγκατέστησαν συλλογική κατοχή που κράτησε 5 χρόνια (παρά 40 ημέρες).
Η περίοδος αυτή ονομάζεται Ανακωχή. Εκτός των άλλων όρων που υπογράφηκαν, ο τουρκικός στρατός θα παρέδιδε τον οπλισμό του και θα αποστρατευόταν, εκτός από έναν πολύ μικρό αριθμό ενόπλων για να επιβάλει την τάξη.
Ένας άλλος από τους όρους ήταν, σε περίπτωση που θα διασαλευόταν η τάξη, οι Σύμμαχοι να έχουν το δικαίωμα να επέμβουν, καταλαμβάνοντας οποιοδήποτε στρατηγικό σημείο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο Σουλτάνος Βαχντεντίν συνεργάστηκε με τους Συμμάχους για να εξυπηρετήσει ταυτόχρονα και το δυναστικό του συμφέρον. Η πλειοψηφία, όμως, του πολιτικού κόσμου έβλεπε την υποταγή στις αρχές κατοχής. Έτσι, οι Τούρκοι συσπειρώθηκαν σε ριζοσπαστικές ομάδες. Και κλιμακωτά, φτάνουμε στον Μουσταφά Κεμάλ, που αντιδρά ουσιαστικά ενάντια στο Σουλτάνο.
Β
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΘΕΝΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
Από τη μια το προσφυγικό ζήτημα της Κων/πολης και από την άλλη η προορατικότητα, ότι μετά την Ανακωχή του Μούδρου (17-30 Οκτωβρίου) θα άρχιζαν οι παλιννοστήσεις, το Οικουμενικό Πατριαρχείο μαζί με τους ομογενείς της Κων/πολης σκέφτηκαν το πρόβλημα που προβαλλόταν γενικά με τους πρόσφυγες και ίδρυσαν στην Κων/πολη «την Πατριαρχικήν Κεντρικήν Επιτροπήν, υπέρ των μετατοπισθέντων Ελληνικών πληθυσμών».
Παράλληλα, άρχισαν να διενεργούν εκτενείς εράνους. Οι ομογενείς Κωνσταντινουπολίτες, τα σωματεία, τα σχολεία, οι εταιρείες, οι Κοινότητες, οι Τράπεζες, οι Συντεχνίες, διάφοροι Ναοί (έρανοι Δι’ Ανθυλλίων), όλοι ανταποκρίθηκαν με χαρά σ’ αυτό το ανθρωπιστικό έργο.
Β
ΙΔΡΥΣΗ
Στις 18 Οκτωβρίου 1918 (δηλ. την άλλη μέρα που συγκεντρώθηκαν οι ενδιαφερόμενες πλευρές να υπογράψουν την Ανακωχή του Μούδρου), στην "Συνεδρία της Ιεράς Συνόδου" καταρτίστηκε υπό την Προεδρία του Τοποτηρητή (Τοποτηρητής του Πατριαρχικού θρόνου είναι ο Μητροπολίτης Προύσης, Δωρόθεος), επιτροπή για τη μελέτη του ζητήματος των προσφύγων, απ’ όλες τις πλευρές. Στης 22 Νοεμβρίου του 1918 ιδρύετε «Η Πατριαρχική Κεντρική Επιτροπή υπέρ των μετατοπισθέντων ελληνικών πληθυσμών».
Η δράση της Επιτροπής περιστράφηκε σε τρία κύρια σημεία του οργανικού σκοπού της:
1. Στην περίθαλψη, γενικά, των προσφύγων του Ευρωπαϊκού πολέμου (Α' Παγκοσμίου Πολέμου).
2. Την Εγκατάσταση αυτών που παλινόστησαν στις εστίες τους.
3. Και την απόδοση σ' αυτούς της περιουσίας τους, που είχε διαρπαγή και κατασχεθεί από τους Τούρκους.
(Αιλιανός, σελ. 361)
Β
ΕΠΑΡΧΙΑΚΕΣ ΥΠΟΕΠΙΤΡΟΠΕΣ
Ο τρόπος δράσης της Π.Κ. Επιτροπής: Μόλις ιδρύθηκε, οργανώθηκε εύκολα στην επαρχία σε επιτροπές και υποεπιτροπές, διότι ήδη υπήρχε και η εμπειρία και αρκετό έμψυχο υλικό από τις Μητροπόλεις.
Η δράση της είχε έκταση σε κάθε προσφυγική περιφέρεια της Αν. Θράκης, της Μ. Ασίας, μέχρι τον Καύκασο. Διόρισε πάνω από εβδομήντα υποεπιτροπές στην Επαρχία και σε προσφυγικά κέντρα, με την Προεδρία Μητροπολιτών και Αρχιερατικών επιτρόπων, και άλλων μελών που αποτελούνταν από έγκριτα λαϊκά πρόσωπα.
Όλες οι υποεπιτροπές χρησίμευσαν ως υποκαταστήματα που αντιπροσώπευαν την Π.Κ. Επιτροπή στις Προσφυγικές Περιφέρειες και διεξήγαγαν την περίθαλψη των προσφύγων και τη διαχείριση των εμβαζομένων βοηθημάτων από το Κέντρο.
Β
ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
Οι πρόσφυγες που είχαν συγκεντρωθεί στην Πόλη και την ευρύτερη περιφέρειά της, μόλις υπογράφηκε η ανακωχή με τη λαχτάρα που είχαν για τις πατρίδες τους, κινήθηκαν σύσσωμοι για παλιννόστηση.
Άλλο κέντρο παλιννόστησης ήταν και τα Μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας, όπως η Νικομήδεια, η περιφέρεια της επαρχίας Κυζίκου (BELKIS), και κυρίως η Πάνορμος (BANDIRMA).
Εδώ, συγκεντρώθηκαν μετατοπισμένοι που είχαν έρθει κατά την περίοδο του πολέμου, αλλά κι εκείνοι που είχαν πάει πιο ανατολικά. Ήταν, κυρίως, από την Αν. Θράκη, όπως τη Βιζύη, τις Σαράντα Εκκλησιές, την Κωνσταντινούπολη και από τη Θρακική χερσόνησο, όπως τα Δαρδανέλλια, τη Μάδυτο και την Καλλίπολη
Β
ΑΝ. ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗΣ
Οι πρόσφυγες φυσικά και οικονομικά ήταν εξαντλημένοι. Επιπλέον, στους τόπους τους θα συναντούσαν πολλά προβλήματα. Τα σπίτια τους, στην Αν. Θράκη και στα Μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας, είχαν πολλές ζημιές. Η Μάδυτος, η Κριθιά, η Καλλίπολη και η περιφέρεια των Δαρδανελλίων είχαν καταστραφεί εντελώς, γιατί είχαν βομβαρδιστεί από τους Συμμάχους. Οι παλιννοστήσαντες εγκαταστάθηκαν προσωρινά στο Αγά Δερέ, το Κιλίτ Μπάχρ και στα εγκαταλελειμμένα κατασκηνώματα και υπόστεγα του στρατού. Όσα χωριά δεν είχαν καταστραφεί ήταν κατειλημμένα από Μουσουλμάνους μεταξύ των οποίων ήταν και Αλβανοί και Βόσνιοι Μουσουλμάνοι, που ήρθαν από τα μέρη που είχαν χάσει οι Τούρκοι τελευταία. Μπρος σ’ αυτή την κατάσταση, η Π.Κ.Ε συνέστητε την αναβολή της παλιννόστησης. Η λαχτάρα όμως των προσφύγων για τις πατρίδες τους ήταν τόσο μεγάλη που παρά τις άσχημες συνθήκες η παλιννόστηση συνεχίστηκε.
Β
ΠΑΡΟΧΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΣΤΟΥΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ
Μπρος σ’ αυτήν την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, επιβάλλετο η Επιτροπή αναγκαστικά να σπεύσει να παράσχει την περίθαλψη που έπρεπε στους εν κινήσει πρόσφυγες που παλιννοστούσαν. Η περίθαλψη συνίστατο στην παροχή των αναγκαίων μεταφορικών μέσων, την τροφοδοσία, την πρόχειρη στέγαση και την ιατρική επίβλεψη.
Και στους μεν μικρούς σταθμούς, η περίθαλψη αναγκαστικά ήταν στοιχειώδης, αφού πραγματοποιείτο από τα μέλη τους. Στα μεγάλα, όμως, κέντρα, όπου η κίνηση ήταν σημαντική, υπήρχε ειδική υπηρεσία με την εποπτεία των υποεπιτροπών, οι οποίες παρείχαν πιο συστηματική και πιο πλήρη περίθαλψη.
Έτσι, στο Βατούμ, την Τραπεζούντα, την Κερασούντα, την Πάνορμο, τη Νικομήδεια και την Κων/πολη, κοινοτικά ιδρύματα και διάφορα άλλα οικήματα χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγαση των παλιννοστούντων. Συγκροτήθηκαν, δε, συσσίτια, που παρείχαν τροφή σ’ αυτούς, ενώ γιατροί, μέλη των επιτροπών, ακόμη και εμμίσθως, χορηγούσαν τις πρώτες βοήθειες στους αρρώστους. (Π.Κ.Ε. Αιλιανός, σελ. 366) (Έγγραφο 14 Ιανουαρίου/9 Μαρτίου 1919)
Β
ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ Π.Κ. ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
Οι παλιννοστήσαντες, όταν έφτασαν στις πατρίδες τους τις οποίες και βρήκαν σχεδόν κατεστραμμένες, είχαν την αμέριστη συμπαράσταση της Π.Κ. Επιτροπής. Ευτυχώς, που από την αρχή είχε οργανωθεί και μέσω των επαρχιακών υποεπιτροπών άρχισε να τους στέλνει βοήθεια. Εκτός από την περίθαλψη ρωτούσε από πού έρχονται, πού πάνε, πόσοι είναι. Έστελνε χρήματα και εξασφάλιζε πρόχειρη στέγαση, βοήθεια σε είδος και προσπαθούσε να καλύψει τις ανάγκες των παλιννοστησάντων, για σπορά, για την ανοικοδόμηση των σπιτιών τους. Μ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες άρχιζαν να μπαίνουν τα πρώτα θεμέλια της εγκατάστασης. Το ουράνιο τόξο φάνηκε μετά την καταιγίδα.
