«Το κάστρο της μνήμης», του Άρη Φακίνου

Το κάστρο της μνήμης, είναι ένα βιβλίο του Άρη Φακίνου που κυκλοφόρησε το 1993 από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Στις 304 σελίδες του ο συγγραφέας μας μεταφέρει στα τέλη του 18ου αιώνα, λίγα χρόνια δηλαδή πριν την επανάσταση του 1821. Από την Υψηλή Πύλη έχει έρθει διαταγή να καταληφθεί το Παλιόκαστρο στην Ήπειρο και να εξαφανιστούν από προσώπου γης τόσο οι κάτοικοι του όσο και τα σπίτια τους. Την διαταγή αναλαμβάνει να εκτελέσει ο Σελήμ πασάς με ένα μεγάλο αριθμό στρατιωτών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μεταξύ των οποίων και στρατιώτες από το επίλεκτο σώμα των Γενιτσάρων.
Ο στρατός έχει καταλάβει ολόκληρη την πεδιάδα κάτω από το Παλιόκαστρο. Εκτός από τους στρατιώτες έχουν έρθει στην περιοχή διάφοροι έμποροι, σιδεράδες, βυρσοδέψες, τσαγκάρηδες, διάφοροι άλλοι τεχνίτες ακόμα και πόρνες θηλυκού και αρσενικού γένους. Πρωτοπαλίκαρο και δεξί χέρι του Σελίμ πασά είναι ο Ομάρ, ο διοικητής των Γενίτσαρων. Ο Σελήμ πασάς είναι ένας πολύ έξυπνος άνθρωπος. Πριν ξεκινήσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, ταξίδεψε στην περιοχή του Παλιόκαστρου, ινκόγκνιτο, παριστάνοντας τον πλούσιο Άραβα περιηγητή. Έτσι συνέλλεξε πολλές πληροφορίες σχετικές με τους Παλιοκαστρίτες και τον τόπο τους που θα προσπαθούσε να υποδουλώσει στο άμεσο μέλλον. Μαζί του στην πολιορκία, έχει ένα Ιταλό μηχανικό τον Τζουζέπε, ο οποίος έχει λάβει μέρος σε πολλές πολιορκίες και προσπαθεί να βρει τρόπους να καταλάβουν το Παλιόκαστρο, που είναι χτισμένο πάνω σε ένα βουνό με απότομες πλαγιές. Καπετάνιος – αρχηγός του Παλιόκαστρου είναι ο Κώστα Μπέκας.
Με ένα έξυπνο τρόπο ο συγγραφέας, κάνει να κυλούν παράλληλα δύο ιστορίες στις σελίδες του βιβλίου. Η μια είναι η ιστορία της πολιορκίας από την στιγμή που τα Οθωμανικά στρατεύματα έφτασαν στον κάμπο κάτω από το Παλιόκαστρο. Η δεύτερη ιστορία περιλαμβάνει γεγονότα που προηγήθηκαν της πολιορκίας μεταξύ των οποίων και η επίσκεψη του Σελήμ σε ένα μοναστήρι –του προφήτη Ηλία- απέναντι από το Παλιόκαστρο από το οποίο κατασκόπευε και στου οποίου την βιβλιοθήκη ξετρύπωσε χρήσιμες πληροφορίες.
Ο Άρης Φακίνος σε αυτό το αξιόλογο βιβλίο κάνει μάθημα ιστορίας, έντεχνα χωμένο ανάμεσα στον μύθο. Διατυπώνει τις απόψεις του, οι οποίες ταυτίζονται με τις απόψεις της πλειοψηφίας των σύγχρονων Ελλήνων (θέλω να πιστεύω) σχετικά με διάφορα θέματα της Ελληνικής Ιστορίας που έχουν επηρεάσει την ζωή ακόμα και στις μέρες μας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου μεταφέρουμε:

Άνοιξη του 1792. Το πανίσχυρο οθωμανικό στράτευμα που πολιορκεί το ανυπόταχτο επί αιώνες Παλιόκαστρο δεν έχει για στόχο του την απλή υποταγή αυτής της μικρής ηπειρώτικης πολιτείας. Η Υψηλή Πύλη έχει δώσει άλλου είδους διαταγές: το Παλιόκαστρο πρέπει να γκρεμιστεί συθέμελο, όλοι του οι κάτοικοι να εξοντωθούν, να ανασκαφτεί και να ισοπεδωθεί το κοιμητήρι του, να εξαλειφθεί και το παραμικρό ίχνος που θα μπορούσε κάποτε ν’ αποκαλύψει στους μεταγενέστερους Έλληνες την αλλοτινή ύπαρξη αυτής της πόλης και την ιστορία της. Μα τι λογής κίνδυνο αποτελεί το μικρό και άσημο Παλιόκαστρο για την τεράστια οθωμανική αυτοκρατορία; Γιατί οι Τούρκοι παίρνουν την απόφαση να το εξαφανίσουν τόσο από την γη, όσο κι από την ιστορία; Γιατί θέλουν να σβήσουν ακόμα και τη θύμησή του από την μνήμη των Ελλήνων;
Σήμερα, δύο αιώνες αργότερα, ο συγγραφέας – αφηγητής ξεκινάει μια συναρπαστική έρευνα, συμβουλεύεται αρχεία, μελετάει παλιά έγγραφα και πολύτιμα χειρόγραφα στη βιβλιοθήκη ενός μοναστηριού της περιοχής. Ανασταίνει το παρελθόν της αφανισμένης πόλης, δίνει σύγχρονες προεκτάσεις στη συγκλονιστική ιστορία του «Κάστρου της Μνήμης» και τη συνδέει αριστουργηματικά με τις πιο σημαδιακές περιόδους της ιστορίας μας, καθώς και με καίρια ερωτήματα που απασχολούν τη σημερινή Ελλάδα. Συνταιριάζοντας πρωτότυπα κι αριστοτεχνικά το ιστορικό γεγονός, το ντοκουμέντο και τη μαρτυρία με την προφορική παράδοση, το παραμύθι και τη λαϊκή εποποιία, το κάστρο της μνήμης –το πιο πολυδιάστατο μυθιστόρημα του Άρη Φακίνου- ανοίγει νέους δρόμους στη λογοτεχνία μας, δίνοντας παράλληλα εντυπωσιακή παγκοσμιότητα στους ποικιλόμορφους αγώνες των Ελλήνων για τη διαφύλαξη της συλλογικής τους μνήμης, της ταυτότητας και της γλώσσας τους.