Χριστόψωμο

Το Χριστόψωμο είναι ένα από τα πιο όμορφα έθιμα των Χριστουγέννων. Το συναντάμε σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο, με αρκετές όμως διαφορές από περιοχή σε περιοχή. Σε όλες του πάντως τις παραλλαγές (εκτός από αυτήν στη Σπάρτη), πρόκειται για ένα στρογγυλό ψωμί, φτιαγμένο με διάφορα υλικά και περίτεχνα διακοσμημένο. Οι διάφορες παραλλαγές του Χριστόψωμου, ξεκινούν από τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του. Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας εκτός από τα βασικά υλικά ενός ψωμιού (αλεύρι, νερό, αλάτι και προζύμι) προστίθενται στην ζύμη ένα ή συνδυασμός από τα υλικά: μέλι, κανέλα, σουσάμι, ροδόνερο, γλυκάνισο, κουκουνάρι, καρυδόψιχα, αμυγδαλόψιχα, μαστίχα ή μαχλέπι.
Περνώντας στην διακόσμηση θα βρούμε Χριστόψωμα με ποικίλο στόλισμα ανάλογα με την περιοχή. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις όμως, χρησιμοποιούνται για τον στολισμό καρύδια και αμύγδαλα με το κέλυφος και υπάρχει ένας μεγάλος σταυρός φτιαγμένος από ζυμάρι που χωρίζει το Χριστόψωμο στα τέσσερα. Πέρα αυτών όμως, με ζυμάρι, φτιάχνονται διάφορα σχέδια επάνω στο Χριστόψωμο που ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Ακόμα και σε μια περιοχή συναντάμε διάφορες παραλλαγές ανάλογα με την κύρια ενασχόληση της οικογένειας. Για παράδειγμα μια οικογένεια που ασχολείται με την γεωργία θα έχει στο Χριστόψωμο της παραστάσεις από γεωργικές εργασίες και εργαλεία, ενώ μια οικογένεια που ασχολείται με την κτηνοτροφία θα στολίσει το Χριστόψωμο της με παραστάσεις ζώων, κλπ.
Οι διαφορές όμως δεν σταματούν εδώ. Μια σημαντική διαφορά των ανά την Ελλάδα Χριστόψωμων, είναι ο χρόνος στον οποίο αυτά κόβονται και μοιράζονται στα μέλη της οικογένειας. Εδώ έχουμε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη το Χριστόψωμο κόβεται στο δείπνο της παραμονής των Χριστουγέννων, ενώ στην δεύτερη κόβεται στο μεσημεριανό τραπέζι ανήμερα των Χριστουγέννων. Στις περιοχές που το Χριστόψωμο καταναλώνεται το βράδυ της παραμονής, συνήθως συνοδεύεται από εννέα νηστίσιμα φαγητά εκ των οποίων το ένα είναι απαραιτήτως ντολμαδάκια που «αναπαριστούν» τον νεογέννητο Χριστό τυλιγμένο στα σπάργανα. Επίσης σε κάποιες περιοχές μέσα στο Χριστόψωμο τοποθετείται ένα νόμισμα που φέρνει τύχη, όπως πιστεύεται, σε όποιον το βρει.
Τέλος διαφορές συναντούμε και στην ονομασία του Χριστόψωμου από περιοχή σε περιοχή. Έτσι εκτός από «Χριστόψωμο» θα το συναντήσουμε και ως: «Το ψωμί του Χριστού», «Σταυροψώμι», «Χριστοκουλούρα», «Κουλούρα», «Βλάχες» ή «Σταυροί». Στην συνέχεια του κειμένου, θα δούμε ορισμένες ενδιαφέρουσες παραλλαγές Χριστόψωμου, από ορισμένες περιοχές της πατρίδας μας.
Ένα ιδιαίτερο Χριστόψωμο μας έρχεται από την Σπάρτη. Εκεί αντί για το κλασσικό στρογγυλό σχήμα, οι νοικοκυρές πλάθουν το Χριστόψωμο τους σε σχήμα Σταυρού και το διακοσμούν με αμύγδαλα και καρύδια.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα παραλλαγή είναι αυτή των Σαρακατσάνων. Το νομαδικό αυτό, Ελληνικό φύλλο, τις ημέρες των Χριστουγέννων έφτιαχνε αντί για ένα, δύο Χριστόψωμα. Το ένα ήταν για τους ίδιους και το άλλο για τα ζώα τους. Το μεν πρώτο το διακοσμούσαν με ένα μεγάλο σταυρό και διάφορα «κεντίδια», ενώ το δεύτερο το διακοσμούσαν με παραστάσεις από την ποιμενική ζωή.
Σε πολλές περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, το πρωί των Χριστουγέννων, μετά την Θεία Λειτουργία, ο ιερέας περνάει από τα σπίτια των πιστών για να ευλογήσει το Χριστόψωμο. Το έθιμο αυτό λέγεται «Ύψωμα του ψωμιού». Το όνομά του το πήρε από την διαδικασία που λαμβάνει χώρα. Ο ιερέας σηκώνει το Χριστόψωμο ψηλά και κρατώντας το με τα δύο του χέρια ψάλει μία ευχή, ενώ τα μέλη της οικογένειας ακουμπούν το Χριστόψωμο με το δεξιό τους χέρι. Κατόπιν το τοποθετεί πάνω στο κεφάλι του και ασκώντας πίεση στις δύο άκρες, το Χριστόψωμο χωρίζεται στα δύο και εξετάζονται τα δύο κομμάτια του που κρατάει ο ιερέας στα χέρια. Αν το κομμάτι στο δεξιό χέρι είναι μεγαλύτερο από αυτό στο αριστερό, τότε η χρονιά θα είναι «καλή» (θα έχει πολλά αγαθά η οικογένεια) ενώ στην αντίθετη περίπτωση η χρονιά θα είναι «δύσκολη».
Στα χωριά της Κορινθίας, το Χριστόψωμο φτιάχνεται αποκλειστικά από σιταρένιο αλεύρι, ενώ το «φούσκωμα» του αναλαμβάνει το προζύμι και όχι η μαγιά. Η νοικοκυρά το ζυμώνει σε μια άσπρη λεκάνη και μόνο αφού έχει πει διάφορες ευχές για την οικογένεια και έχει κάνει το σταυρό της. Όπως και σε άλλες περιοχές ακολουθεί ο στολισμός, στον οποίο σημαντικό ρόλο παίζουν καρύδια και αμύγδαλα με το κέλυφος τους, ενώ οι παραστάσεις που στολίζουν το Χριστόψωμο είναι παρμένες από την εργασία του νοικοκύρη του σπιτιού. Τέλος σε κάποια χωριά της Κορινθίας, τοποθετούν μέσα στο Χριστόψωμο ένα νόμισμα το οποίο φέρνει τύχη στο μέλος της οικογένειας που θα το βρει, όταν κοπούν και μοιραστούν τα κομμάτια.
Στα Επτάνησα, συνήθως, το Χριστόψωμο τρώγεται το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων. Πριν το κόψιμο του, ακολουθείται μια ιεροτελεστία που διαφέρει από νησί σε νησί αλλά ακόμα και από περιοχή σε περιοχή του ίδιο νησιού. Σε γενικές γραμμές η ιεροτελεστία αυτή απαιτεί να ακουμπήσουν όλα τα μέλη της οικογένειας ταυτόχρονα το Χριστόψωμο και να κατευθυνθούν από το τραπέζι στο τζάκι. Εκεί σε κάποιες περιοχές ο νοικοκύρης ρίχνει λάδι ή κρασί στην φωτιά που καίει. Αν η φωτιά φουντώσει αυτό είναι «καλό σημάδι» για την χρονιά που ακολουθεί, ενώ αν χαμηλώσει ή ακόμα χειρότερα αν σβύσει, η φωτιά, είναι «κακό σημάδι». Παραμένοντας στα όμορφα Επτάνησα θα δούμε σε κάποιες περιοχές να τοποθετείται νόμισμα μέσα στο Χριστόψωμο όπως είδαμε και στην Κορινθία.
Και φτάνοντας σιγά σιγά προς το τέλος, θα επισκεφθούμε την Μικρά Ασία όπου εκεί το Χριστόψωμο τοποθετείται μαζί με φρούτα στο τραπέζι, ενώ στο κέντρο του στερεώνεται ένα κλαδί ελιάς από το οποίο κρέμονται πορτοκάλια, μήλα και ξερά σύκα. Την παραμονή των Χριστουγέννων, πριν το δείπνο, πιάνουν όλα τα μέλη της οικογένειας το τραπέζι, το σηκώνουν ψηλά και λένε όλοι μαζί: «Χρίστος γεννάται χαρά στον κόσμο, κεράς τραπέζια, Παναγιάς τραπέζια» τρεις φορές.
Στρογγυλά ή όχι, διακοσμημένα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με νόμισμα ή χωρίς τα Χριστόψωμα συνοδεύουν το γιορτινό τραπέζι των Χριστιανών σε ολόκληρη την Ελληνική επικράτεια αλλά και σε όλο τον κόσμο, όπου υπάρχουν Έλληνες που τηρούν τα έθιμα της μητέρας πατρίδας.
Αν ψάχνετε συνταγή για Χριστόψωμο εμείς έχουμε συμπεριλάβει στις σελίδες μας, την συνταγή της γιαγιάς μας για το ιδιαίτερο αυτό ψωμί των Χριστουγέννων, το «Ψωμί του Χριστού» όπως έλεγε και η ίδια. Για να δείτε αυτήν την συνταγή απλά κάντε κλικ εδώ και Καλά Χριστούγεννα!

Επίσης δείτε το Αφιέρωμα της Ματιάς για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, κάνοντας κλικ εδώ!

Σ.Κ.