Το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν ένα εύφλεκτο μίγμα, μυστικής σύνθεσης, που χρησιμοποιήθηκε από τους Βυζαντινούς σαν ναυτικό όπλο. Από ξένους ιστορικούς αναφέρεται συχνά ως "Ελληνικό πυρ" (Greek fire) και ο Γιββών (Gibbon) το χαρακτήρισε παλλάδιο του Βυζαντίου.

Ο αρχιτέκτονας Καλλίνικος θεωρείται ότι είναι ο εφευρέτης του. Έφυγε από την Συρία όπου υπηρετούσε τον Χαλίφη και πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί παρουσίασε την εφεύρεσή του στον Αυτοκράτορα. Το 673 μΧ χρησιμοποιήθηκε το υγρό πυρ για πρώτη φορά, κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τον αραβικό στόλο και πέτυχε την απόκρουση των Αράβων. Το 717 οι Άραβες επιστρέφουν κι αυτή τη φορά ο στόλος τους καταστράφηκε από το υγρό πυρ των Βυζαντινών. Το υγρό πυρ χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία από τους Βυζαντινούς για πολλούς αιώνες.

Ένα από τα βασικά του χαρακτηριστικά του ήταν ότι αναφλεγόταν αυτόματα μόλις ερχόταν σε επαφή με το νερό και έκαιγε στην επιφάνεια του νερού ή λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια.
Το υγρό πυρ εκτοξευόταν από ειδικά Βυζαντινά πλοία, που ήταν εξοπλισμένα για αυτό το σκοπό με σιφόνια (μακριούς σωλήνες) στην πλώρη και στην πρύμνη τα οποία πιθανότατα λειτουργούσαν με ένα μηχανισμό με αντλία, και κατέκαιγε τα εχθρικά πλοία. Το στόμιο του σωλήνα είχε την μορφή λέοντα, αγριόχοιρου ή άλλου ζώου και κάποιοι μελετητές συσχετίζουν το υγρό πυρ με τις ιστορίες των ιπποτών για δράκους. Επίσης υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες για άλλους τρόπους χρήσης, όπως φιάλες γεμάτες με υγρό πυρ που εκτοξεύονταν από τους Βυζαντινούς με καταπέλτες, κάποιες φορές κι εναντίον στόχων στην ξηρά.

Η σύνθεσή του είχε κρατηθεί τουλάχιστον για τρεις αιώνες κρατικό μυστικό των Βυζαντινών. Υπήρχε μάλιστα μια, τότε δημοφιλής, παράδοση κατά την οποία ο Κωνσταντίνος ο Μεγάλος έμαθε την σύνθεση του μίγματος από έναν άγγελο.
Μία από τις πιθανές συνθέσεις του αναλύεται στη διατριβή "Liber ignium a Marco Graeco descriptus", που συνέγραψε στα λατινικά ο Μάρκος Γραικός κατά τον 9ο αιώνα. Κάποια στοιχεία δίνει η Άννα Κομνηνή στην Αλεξιάδα, ενώ ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι όχι μόνο αναφέρει στις σημειώσεις του το υγρό πυρ αλλά αναλύει την σύνθεση και την διαδικασία παρασκευής του.
Είναι γεγονός ότι υπήρχαν διάφορες παραλλαγές υγρού πυρός κι ενδεχομένως να μη γίνει ποτέ γνωστή η ακριβής σύνθεση και η αναλογία των συστατικών που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί. Από μαρτυρίες συγγραφέων χρονικών και ιστορικών θεωρούμε ότι περιείχε νάφθα, νιτρικό κάλιο και ενδεχομένως οξείδιο του ασβεστίου. Επίσης ίσως περιείχε ρετσίνι, πίσσα, ή και θειάφι. Με το νερό όχι απλά δεν έσβηνε, αλλά φούντωνε περισσότερο η φωτιά του και μπορούσε να αντιμετωπιστεί μόνο με άμμο ή με ξύδι.

Αργότερα το χρησιμοποίησαν και οι Μουσουλμάνοι στους Ιερούς Πολέμους της Συρίας και της Αιγύπτου. Ο Βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος Α' έμαθε, πιθανότατα κατά την Σταυροφορία στην Παλαιστίνη, τη σύνθεσή του και το χρησιμοποίησε στην Αγγλία το 1194. Ο Lord de Joinville λίγα χρόνια αργότερα, αναφέρει χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματά του ότι το υγρό πυρ έμοιαζε με ένα μεγάλο βαρέλι που είχε μακριά ουρά όσο μία μεγάλη λόγχη, έκανε τον θόρυβο του κεραυνού και έμοιαζε με μεγάλο φλόγινο δράκο στον αέρα. Ήταν τόσο φωτεινό που έκανε την νύχτα μέρα στο στρατόπεδο τους.

Κάποιοι ιστορικοί, θεωρούν ότι χρησιμοποιήθηκε τελευταία φορά στα τέλη του 10ου αιώνα, για να απωθήσει τον ρωσικό στόλο που κατευθυνόταν από την Μαύρη Θάλασσα στην Κωνσταντινούπολη και άλλοι θεωρούν ότι χρησιμοποιήθηκε τελευταία φορά το 1204 στην προσπάθεια των Βυζαντινών να αντισταθούν στους Σταυροφόρους. Υπάρχουν, ωστόσο, αναφορές ότι χρησιμοποιήθηκε υγρό πυρ και στα χρονικά για την Άλωση της Πόλης. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μετά τον 13ο αιώνα η χρήση του είχε περιοριστεί στο ελάχιστο, ενδεχομένως εξαιτίας της απώλειας των ανατολικών επαρχιών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όπου υπήρχαν οι πρώτες ύλες.

Α.Α.