Βρισκόμαστε προ θυρών της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η νηστεία, η πρόξενος των αρετών που όμως μαζί με την Εξομολόγηση, τόσο έχουν παρεξηγηθεί από μεγάλο αριθμό Ορθοδόξων. Τι είναι όμως η νηστεία; Ας κάνουμε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε το νόημα της.
Η λέξη «νηστεία» παράγεται από το στερητικό «νη» και το ρήμα «εσθίω», που σημαίνει τρώγω. Κατά λέξη σημαίνει: δεν τρώγω. Από εδώ προέρχεται και η φράση «είμαι νηστικός».
Η νηστεία είναι εντολή του Χριστού και της Εκκλησίας Του και μέσο αναγκαιότατο για την πνευματική προκοπή κάθε Χριστιανού. Όπως η σωματική άσκηση γυμνάζει το σώμα και το κάνει πιο σφριγηλό και πιο ακμαίο, έτσι και η ψυχή έχει τη δική της γυμναστική, τη νηστεία.
Ο Μέγας Βασίλειος λέει: «Ει βούλει ισχυρόν ποιήσαι τον νουν, δάμασον την σάρκα διά νηστείας». (Περί Νηστείας, Α:9). Αυτός που νηστεύει έχει την αναφορά του στο Θεό και στην Εκκλησία. Γι’ αυτό και σημειώνουμε ότι, η νηστεία για εμάς τους Ορθοδόξους αποτελεί υποχρέωση και όχι δικαίωμα, για να μπορείς να επιλέξεις αν θα το ασκήσεις ή όχι.
Η έννοια της νηστείας δεν περιορίζεται μόνο στην αποχή από ορισμένα φαγητά, αλλά και στην ποσότητα. Η νηστεία αφορά και τις πράξεις μας. Γι’ αυτό η Αγία μας Εκκλησία, μας προτρέπει: «Νηστεύσωμεν, αδελφοί, σωματικώς, νηστεύσωμεν και πνευματικώς». Αξία έχει όχι μόνον η νηστεία των τροφών, αλλά και των παθών.
Ακούμε την Κυριακή της Τυρινής: «Το στάδιον των αρετών ηνέωκται, οι βουλόμενοι αθλήσαι εισέλθετε, αντί μάχαιρας την νηστείαν, ήτις εκτέμνει από καρδίας πάσαν κακίαν». Το τροπάριο αυτό της Εκκλησίας μας έχει βαρυσήμαντα μηνύματα. Η νηστεία παρομοιάζεται με μαχαίρι και δε λέει «τέμνει», αλλά «εκτέμνει». Δεν κόβει απλά την κακία, αλλά ξεριζώνει κάθε μορφή κακίας. Έλεγε ένας αγιoρείτης Γέροντας: «Η νηστεία είναι το βιτριόλι των παθών».
Πρώτος ο Χριστός δίδαξε και εφάρμοσε τη νηστεία. Όπως μας λέγει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος, σαράντα μέρες στην έρημο, δεν έφαγε και δεν ήπιε απολύτως τίποτα, «Νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα και νύκτας τεσσαράκοντα…». (Ματθ. δ΄ 2). Ο Χριστός ως τέλειος Θεός, δεν είχε κανένα λόγο να νηστέψει. Το έκανε όμως για εμάς. Για να μας διδάξει εμπράκτως, ότι πρέπει να νηστεύουμε.
Από τον 1ο κιόλας αιώνα, η νηστεία στην Εκκλησία γινόταν κατά μίμηση της νηστείας του Χριστού, με πλήρη ασιτία.
Την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή μας καλεί η Αγία Εκκλησία μας σε νηστεία. Το διάστημα αυτό αποτελεί ξεχωριστή περίοδο για την εκκλησιαστική μας ζωή. Τα πάντα είναι διαφορετικά: τα άμφια, οι ακολουθίες κ.λπ. Το σκηνικό της Σαρακοστής έχει ως σκοπό να μας βοηθήσει, να ανακαλύψουμε μέσα μας τον νεκρωμένο από την αμαρτία εαυτό μας και περιτυλιγμένο από τα σάβανα των ηδονών. Και όπως λέει ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, να πενθήσομε. Και όταν κανείς πενθεί, δεν το ρίχνει στη διασκέδαση, αλλά νηστεύει. Γι’ αυτό ουσία της Μεγάλης Σαρακοστής είναι η αυστηρότατη νηστεία.
Ο 50ος Ιερός Κανόνας της αγίας Συνόδου, της Λαοδικείας (364 μ.Χ.) ορίζει: «Δει πάσαν την Τεσσαρακοστήν νηστεύειν ξηροφαγούντας». Δε λέει, ας νηστεύετε, αλλά «δει νηστεύειν», πρέπει δηλ. να νηστεύετε.
Η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής είναι από τις αυστηρότερες νηστείες της Εκκλησίας μας. Εκτός από το Σαββατοκύριακο, τις άλλες ημέρες δεν καταλύεται ούτε λάδι. Του Ευαγγελισμού μόνο καταλύεται ψάρι, όπως επίσης και την Κυριακή των Βαΐων.
Πριν την Μ. Σαρακοστή έχουμε την εβδομάδα της Τυρινής, από τη Δευτέρα της Απόκρεω μέχρι και την Κυριακή της Τυρινής. Όλη την εβδομάδα καταλύονται τα πάντα εκτός από το κρέας, υπενθυμίζοντάς μας το γεγονός ότι, στον Παράδεισο οι Πρωτόπλαστοι μπορούσαν να τρώγουν τα πάντα εκτός από ένα, και αυτοί παραβαίνοντας την εντολή του Θεού έφαγαν απ’ αυτό.
Τη νηστεία της Μ. Σαρακοστής ακολουθεί η νηστεία της Μεγαλοβδομάδας, κατά την οποία έχουμε αυστηρή νηστεία. Δεν καταλύεται λάδι όλη την εβδομάδα συμπεριλαμβανομένου και του Μεγάλου Σαββάτου.
«Η νηστεία είναι ο δρόμος ο άγιος του Θεού και το θεμέλιο κάθε αρετής. Είναι ο στέφανος αυτών που εγκρατεύονται. Το κόσμημα της αγνότητος και αγιότητος. Η μητέρα της προσευχής. Ο πρόδρομος κάθε αγαθοεργίας!» (Άγιος Ισαάκ ο Σύρος).
Η τήρηση της νηστείας μας αφορά όλους. Μικρούς και μεγάλους. Δεν εξαιρούνται ούτε τα παιδιά. Μοναδική εξαίρεση είναι οι λόγοι υγείας. Είναι αβάσιμες οι απόψεις εκείνες που λένε ότι τα παιδιά δεν πρέπει να νηστεύουν γιατί με την νηστεία υπονομεύεται η ανάπτυξή τους.
Ο Μέγας Βασίλειος λέει: «Η νηστεία κάνει τα σπίτια να προκόβουν. Είναι η μητέρα της υγείας, η παιδαγωγός της νεότητας». Αυτό το λόγο του Μεγάλου Βασιλείου επιβεβαιώνουν σύγχρονες επιστημονικές έρευνες.
Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Κρήτης έδειξε ότι, οι 180 με 200 ημέρες νηστείας το χρόνο, που υπαγορεύει η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ευεργετικές όχι μόνο για τους ενήλικες, αλλά και για την υγεία των παιδιών. Όχι μόνον δεν «φρενάρουν» την ομαλή ανάπτυξη όσων παιδιών απέχουν από την κατανάλωση ζωικών τροφίμων, αλλά βοηθούν και στη διατήρηση φυσιολογικού βάρους κόντρα στην διαρκώς αυξανόμενη παιδική παχυσαρκία. Τα παιδιά που συμμετείχαν στην έρευνα και ακολουθούσαν πλήρη νηστεία επί 3,5 χρόνια δεν βρέθηκαν να έχουν διαφορές στο ύψος σε σχέση με εκείνα που δεν νήστεψαν ποτέ.
«Η νηστεία δεν επηρεάζει τη φυσιολογική τους ανάπτυξη, όπως πίστευαν παλαιότερα» επισημαίνει ο υπεύθυνος της μελέτης, Καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Κρήτης Αντ. Καφάτος.
Ένα από τα σημαντικά ευρήματα της μελέτης ήταν ότι, τα παιδιά που νηστεύουν καταναλώνουν σημαντικά περιορισμένο αριθμό θερμίδων και έχουν επίσης περιορισμένη πρόσληψη επικίνδυνων για την υγεία κορεσμένων λιπαρών οξέων, σε σύγκριση με εκείνα που δεν νηστεύουν.
«Τα παιδιά που νηστεύουν φαίνεται να έχουν καλύτερες επιλογές στην κατανάλωση τροφίμων και πλησιάζουν περισσότερο τις ημερήσιες συνιστώμενες ποσότητες των περισσότερων θρεπτικών συστατικών, σε σχέση με εκείνα που δεν νηστεύουν καθόλου, ενώ δεν επηρεάζεται η σωματική τους ανάπτυξη», τονίζουν οι υπεύθυνοι της έρευνας.
Οι διατροφικές επιταγές της Ορθόδοξης Εκκλησίας φαίνεται ότι λειτουργούν θαυματουργά για την υγεία των παιδιών. Μη διστάσουμε λοιπόν να παροτρύνουμε και τα παιδιά να νηστέψουν, οδηγώντας τα με το παράδειγμά μας, να τα καλέσουμε δηλαδή να νηστέψουν μαζί μας.
Από καρδιάς εύχομαι σε όλους τους αναγνώστες καλή και ευλογημένη Μεγάλη Τεσσαρακοστή!
Ιωαννίδης Αχιλλέας – Αρθρογράφος
[email protected]