Μάξιμος Βαπορτζής. Νεανικά χρόνια και Εκπαίδευση
Ο Μάξιμος Βαπορτζής γεννήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1897 στη Σινώπη. Οι γονείς του ήταν ο Ελευθέριος και η Αικατερίνη και ο Κύριλλος Μητροπολίτης Μυτιλήνης ήταν θείος του.
Έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο οκτατάξιο σχολείο της ιδιαίτερης πατρίδας του, υπό τη διεύθυνση του δασκάλου Γεωργίου Κιλάδη από την Κρήτη. Το 1912 μπήκε στη θεολογική σχολή της Χάλκης, όπου διευθυντής ήταν ο Γερμανός Καραβαγγέλης. Λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα μαθήματα της σχολής διακόπηκαν προσωρινά, αλλά ο Μάξιμος Βαπορτζής συνέχισε την εκπαίδευσή του και αποφοίτησε το 1919, καταθέτοντας τη διατριβή του με θέμα “Η εκλογή των Πατριαρχών κατά τη Βυζαντινή Εποχή”.
Μάξιμος Ε΄. Εκκλησιαστική διακονία και Χειροτονία
Μετά την αποφοίτησή του από τη Σχολή της Χάλκης, ο Μάξιμος Βαπορτζής διετέλεσε σε διάφορες θέσεις στην ιεραρχία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Διορίστηκε αρχιδιάκονος της μητρόπολης Χαλκηδόνος υπηρετώντας τον μητροπολίτη Γρηγόριο, και αργότερα της μητρόπολης Εφέσου υπό τον μητροπολίτη Εφέσου Ιωακείμ Ευθυβούλη. Το 1920, επί των ημερών του Δωρόθεου τοποτηρητή Μητροπόλεως Προύσης, ανέλαβε πατριαρχικός διάκονος και γραμματέας της εφορείας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης.
Στις 27 Οκτωβρίου 1922, με απόφαση του Πατριάρχη Μελετίου Δ’, ο Μάξιμος Βαπορτζής έλαβε την θέση του κωδικογράφου της Ιεράς Συνόδου. Στις 15 Απριλίου 1924, επί Γρηγορίου Ζ’, διορίστηκε υπογραμματέας της Ιεράς Συνόδου και στις 17 Δεκεμβρίου 1927, επί Βασιλείου Γ’, διορίστηκε αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου. Την 1η Ιανουαρίου 1928, κατά τη διάρκεια πατριαρχικής και συνοδικής θείας λειτουργίας, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος στον πατριαρχικό ναό από τον πατριάρχη Βασίλειο Γ’ και την ίδια ημέρα χειροτονήθηκε από τον πατριάρχη αρχιμανδρίτης.
Το 1930, στις 8 Φεβρουαρίου, επί Φώτιου Β’, ο Μάξιμος εξελέγη παμψηφεί Μητροπολίτης Φιλαδελφείας, διαδεχόμενος τον θείο του Κύριλλο Μουμτζή. Η χειροτονία του σε επίσκοπο πραγματοποιήθηκε σε πατριαρχική και συνοδική λειτουργία την Κυριακή της Ορθοδοξίας, 9 Μαρτίου 1930, προεξάρχοντος του Πατριάρχη Φωτίου Β’ στον Πατριαρχικό Ναό. Ως Μητροπολίτης Φιλαδελφείας διηύθυνε το συνοδικό γραφείο μέχρι τον Μάιο του 1931 και εξελέγη μέλος της Συνόδου τον Μάρτιο του 1931, υπηρετώντας μέχρι την άνοδό του στον οικουμενικό θρόνο.
Το 1931, επισκέφθηκε την Εκκλησία της Κύπρου με εξαρχία του Πατριαρχείου.
Στις 28 Ιουνίου 1932, σε ηλικία 35 ετών, ανέλαβε την Μητρόπολη Χαλκηδόνος, όπου και παρέμεινε επί δεκατρία χρόνια.
Μάξιμος Ε΄. Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως
Στις 20 Φεβρουαρίου 1946, ο Μάξιμος εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης με ομόφωνη ψηφοφορία 16 ψήφων. Ο ίδιος ο Μάξιμος ήταν ο μόνος που δεν ψήφισε τον εαυτό του αλλά τον Θωμά Μητροπολίτη Πριγκηπονήσσων. Πλέον είναι γνωστός ως Πατριάρχης Μάξιμος Ε’. Η ενθρόνισή του πραγματοποιήθηκε την επόμενη ημέρα, Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου 1946, στον Πατριαρχικό Ναό.
Το πατριαρχικό έργο του Μάξιμου Ε΄
Ο Μάξιμος Ε’ πέτυχε να περάσει στο Πατριαρχείο η ιδιοκτησία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, με αντάλλαγμα την εκχώρηση της Εμπορικής Σχολής της Χάλκης. Επίσης επεστράφησαν στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως τα νοσοκομείο, γηροκομείο, ψυχιατρείο και άλλα ιδρύματα του Βαλουκλή (Μπαλουκλί) που είχαν νωρίτερα κατασχεθεί από την Τουρκική Κυβέρνηση. Ξεκίνησε επίσης λειτουργία Γυμνασίου και Λυκείου στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης και μειώθηκε η χρήση της Τουρκικής γλώσσας στα μαθήματα.
Το Πατριαρχείο απέκτησε πάλι το Εθνικό Ορφανοτροφείο στο νησί Πριγκήπου και τον ναό του Σωτήρος στο Γαλατά, που είχε καταλάβει το 1926 ο παπα-Ευθύμ (τούρκος “αντι-πατριάρχης”).
Ο Πατριάρχης Μάξιμος Ε΄ φρόντισε να διοριστούν Έλληνες καθηγητές στην Θεολογική Σχολή και καθιέρωσε υποτροφίες για μεταπτυχιακές σπουδές σε διάφορους τομείς. Έτσι δυνάμωσε τη σχέση Οικουμενικού Πατριαρχείου και Εκκλησίας της Ελλάδος, αλλά και βεβαιώθηκε ότι οι κληρικοί θα έχουν την κατάλληλη παιδεία για να ανταπεξέλθουν στις σύγχρονες απαιτήσεις.
Ο Μάξιμος Ε΄. Η παραίτηση και ο ρόλος των ΗΠΑ
Η Μεγάλη Βρετανία είναι πλέον γνωστό τοις πάσι ότι ήταν το κράτος που ξεκίνησε για τους δικούς του πολιτικούς λόγους τον Ελληνικό Εμφύλιο. Ήρθαν στην Ελλάδα τόσα βρετανικά άρματα μάχης, όσα δεν είχαν φανταστεί ούτε στα πιο τρελά τους όνειρα οι Έλληνες όταν αγωνιζόντουσαν κατά της Γερμανικής Κατοχής.
Κάποια στιγμή όμως “πτώχευσε” το Στέμμα. Αντί να αφήσουν την δύστυχη Ελλάδα στην ησυχία της, την “κληρονόμησαν” οι Αμερικάνοι. Γίναμε και φτηνό πεδίο βολής: στην Ελλάδα δοκιμάστηκαν για πρώτη φορά οι βόμβες Ναπάλμ.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε ήδη αποφασίσει ότι ο νούμερο ένα εχθρός είναι ο Κομμουνισμός και η Σοβιετική Ένωση. Κι αν αναρωτιέστε τι σχέση μπορεί να είχε η Ελλαδίτσα, η απάντηση είναι μεγάλη.
Η Σοβιετική Ένωση είχε αλλάξει στάση προς την Ορθοδοξία. Οι διωγμοί των πιστών και των ιερέων δεν σταμάτησαν, αλλά το Πολιτικό Γραφείο θεωρούσε ότι μπορεί να “αξιοποιήσει” τον Χριστιανισμό καλύτερα κι από τον Κομμουνισμό, για να επιβληθεί σε άλλες χώρες. Ακριβώς το ίδιο σχέδιο όμως είχαν και οι ΗΠΑ.
Ήξεραν ότι ο Μάξιμος Ε΄ ήταν φαβορί για την θέση του Πατριάρχη πολύ πριν την ενθρόνισή του. Είχαν μάλιστα κάνει πολλαπλές προσπάθειες για να τον προσεγγίσουν. Ο Μάξιμος όμως δεν ήξερε από πολιτική, ήταν απλά ένας αγνός ιερέας του Υψίστου και τους απέπεμψε. Τους είπε μάλιστα πως μία τέτοια προσέγγιση θα έριχνε νερό στον μύλο των Τούρκων που ποτέ δεν τον είχαν συμπαθήσει.
Ε, από εκείνη τη στιγμή οι Αμερικάνοι έβαλαν μπροστά το σχέδιο για παραίτηση του Πατριάρχη και αντικατάστασή του με κάποιον “πολιτικά” καταλληλότερο. Και αυτός δεν ήταν άλλος από τον Αθηναγόρα, Αρχιεπίσκοπο Αμερικής.
Το Παλάτι και η Ελληνική Κυβέρνηση συμφώνησε με τις ΗΠΑ με… συνοπτικές διαδικασίες. Η Τουρκική Κυβέρνηση άλλο που δεν ήθελε. Αυτή η ανίερη ελληνοτουρκική συμμαχία είχε σαν αποτέλεσμα ο Πατριάρχης Μάξιμος Ε’ να δέχεται ασταμάτητες και αφόρητες πιέσεις.
Κορυφώθηκαν με “capital controls”. Στις 7 Οκτωβρίου 1948 η Ελλάδα έκλεισε την “στρόφιγγα” και το Πατριαρχείο βρέθηκε σε πολύ άσχημη θέση οικονομικά.
Στις 10 Οκτωβρίου, ο Περικλής Σκέφερις (πρέσβης στην Άγκυρα) και ο γενικός πρόξενος Μιχαήλ Μελάς, πήγαν στην Χάλκη, αποφασισμένοι για την άμεση παραίτηση του Πατριάρχη. Κατέβασαν τις ασφάλειες για να μην έχει ρεύμα και φωτισμό το κτίριο και απαίτησαν από τους μητροπολίτες Νεοκαισαρείας και Λαοδικείας, που βρίσκονταν εκεί, να μην τους ενοχλήσει κανείς. Μέσα στα σκοτάδια, Σκέφερις και Μελάς δεν άφησαν τον Μάξιμο Ε’ προτού υπογράψει το κείμενο παραίτησης που είχαν ετοιμάσει.
Η Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου αποδέχτηκε την παραίτηση για “λόγους υγείας” στις 18 Οκτωβρίου. Ο Σκέφερις την επόμενη δεκαετία έγινε δύο φορές υπουργός στην Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο Μιχαήλ Μελάς έγινε πρέσβης στο Κάιρο, μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ και πρέσβης στο Λονδίνο.
Ο Μάξιμος Ε΄ και Πατριάρχης Αθηναγόρας
Οι διωγμοί του 1955
Μεγάλοι διωγμοί κατά των Ελλήνων ξέσπασαν στην Τουρκία και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη το 1955. Είχε προηγηθεί προβοκάτσια που έστησαν οι Τουρκικές Μυστικές Υπηρεσίες στο σπίτι όπου είχε γεννηθεί ο Κεμάλ στην Θεσσαλονίκη. 28 άνθρωποι δολοφονήθηκαν από τον τουρκικό όχλο, αμέτρητες γυναίκες βιάστηκαν και σε πάρα πολλούς άνδρες κατέβασαν τα ρούχα τους και τους έκαναν περιτομή με το ζόρι. Οποιοδήποτε κατάστημα ή σπίτι ήταν ελληνικό είτε υπέστη ζημιές, είτε καταστράφηκε εντελώς.
Ο αρχιμανδρίτης Φιλάρετος Βιτάλης καταγράφει τηλεφωνική συνομιλία μεταξύ πρώην και νυν Πατριάρχη, Μαξίμου Ε’ και Αθηναγόρα, στο βιβλίο “Μάξιμος ο Ε’ – Ο μαρτυρικός Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως” (1992).
Ο Μάξιμος Ε’ επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον διάδοχό του, Αθηναγόρα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Του ζήτησε να βγει από τους τέσσερεις τοίχους του Πατριαρχικού Μεγάρου και να σταθεί συμπαραστάτης δίπλα στο ποίμνιό του. Να σταματήσει τα κεράσματα και τα τραπέζια στους Τούρκους και να κηρύξει την Εκκλησία σε διωγμό. Να βάλει να χτυπούν όσες καμπάνες είχαν μείνει όρθιες και να στείλει τηλεγραφήματα στους αρχηγούς των ξένων κρατών αλλά και στην Αμερική για να μάθουν όλοι το μέγεθος της καταστροφής.
Η συνομιλία, σύμφωνα με τον πατέρα Φιλάρετο (τόμος Β, σελίδα 188), έκλεισε με τα παρακάτω λόγια:
-Αγαπητέ εν Χριστώ αδελφέ, γνωρίζω την τραγικότητα της καταστάσεως. Μη ξεχνάς όμως, ότι η θέσις μου είναι ιδιάζουσα!
-Αθηναγόρα, Αθηναγόρα η θέσις σου δεν είναι ιδιάζουσα, αλλά αηδιάζουσα!
Μάξιμος Ε΄. Τελευταία χρόνια και κοίμηση
Ο Πατριάρχης Μάξιμος Ε’ κοιμήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 1972, πάμπτωχος στην Ελβετία.
Είχε ζητήσει στον τάφο του να μπει η επιγραφή:
Ο εν Πατριάρχαις Ελάχιστος Μάξιμος ο Ε΄ ο από Χαλκηδόνος,
προσδοκών ανάστασιν νεκρών (1897-1972)
Αντίθετα με το θέλημά του, μπήκε η επιγραφή:
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Μάξιμος Ε΄ Από Χαλκηδόνος
20 Φεβρουαρ.1946 – 10 Οκτωβρ. 1948 +1972