Η Α’ Κυριακή των νηστειών της Σαρακοστής, ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Αυτήν την ημέρα γιορτάζουμε την αναστύλωση των αγίων και σεπτών εικόνων από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα το 843μ.Χ.
Η εικονομαχία ξεκίνησε το 726μ.Χ. και τελείωσε το 843μ.Χ. Η απόδοση τιμής προς τις ιερές εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων έβρισκαν αντίθετους τους εικονομάχους, οι οποίοι το θεωρούσαν μορφή ειδωλολατρίας και αποκαλούσαν όσους προσκυνούσαν τις εικόνες εικονολάτρες. Οι εικονομάχοι ονομάζονται επίσης και εικονοκλάστες επειδή κατέστρεφαν τις εικόνες.
Αρχικά ο Λέων Γ’ ο Ίσαυρος προσπάθησε να πάρει με το μέρος του τον Άγιο Γερμανό, Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης. Του είπε ότι δε βρίσκει διαφορές ανάμεσα στις άγιες εικόνες και τα είδωλα και του ζήτησε να τις απομακρύνει, ή αν όσες εικονίζουν αγίους είναι αληθινές να κρεμαστούν ψηλά, για να μην μιαίνονται όταν τις ασπάζεται ο κόσμος με τα αμαρτωλά του χείλη και μολύνονται. Ο Πατριάρχης Γερμανός έκανε ότι μπορούσε για τον αποτρέψει αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Το 726μ.Χ. ο Λέων Γ’ εξέδωσε διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο οι εικόνες έπρεπε να τοποθετηθούν πολύ ψηλά στις εκκλησίες (ώστε να μην μπορούν να τις ασπαστούν και να τις προσκυνήσουν οι πιστοί) και ξεκίνησε τη συζήτηση για την κατάργηση των αγίων εικόνων. Θεωρούσε ότι η τίμηση των εικόνων είναι μια μορφή ειδωλολατρίας και το 730μ.Χ. αντικατέστησε τον Πατριάρχη Γερμανό με έναν εικονομάχο και με διάταγμα απαγόρεψε την λατρεία των αγίων εικόνων.
Ο Κωνσταντίνος Ε’, ο Κοπρώνυμος, αφαίρεσε τις εικόνες από τις εκκλησίες και έκανε διωγμούς ενάντια στους εικονολάτρες. Το 754μ.Χ. συγκάλεσε αντικανονική Οικουμενική Σύνοδο, την λεγόμενη εικονομαχική, στην Ιέρεια για να επιβεβαιώσει δογματικά την εικονομαχία. Εκείνη την εποχή μεγιστοποιήθηκαν οι διωγμοί ενάντια των μοναχών (ο Κωνσταντίνος Ε’ τους θεωρούσε “ειδωλολάτρες και οπαδούς του σκότους”), οι καταστροφές μοναστηριών αλλά και οι καταστροφές των εικόνων. Μάλιστα όταν ένας στρατηγός του τον ενημέρωσε ότι δεν είχε μείνει κανένας μοναχός στην περιοχή της Θράκης, ο Κωνσταντίνος Ε’ του έγραψε ότι “Σε εσένα βρήκα έναν άνθρωπο της καρδιάς μου, κάποιον που δρα όπως θέλω”. Κατά την πρώτη περίοδο της εικονομαχίας ξεχώρισε ο Ιωάννης Δαμασκηνός που με επιστολές και λόγους υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων.
Ο γιος του Κοπρώνυμου, Λέων Δ’, και η γυναίκα του Ειρήνη η Αθηναία σταμάτησαν τους διωγμούς και κατάργησαν τις απαγορεύσεις των προηγουμένων. Το 787μ.Χ., μετά το θάνατο του Λέοντα Δ, η Ειρήνη η Αθηναία καλεί τη Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο η οποία επανέφερε τις εικόνες. Η Σύνοδος αυτή καταδίκαζε την εικονομαχία και όριζε ότι τις εικόνες τις προσκυνούμε τιμητικά αλλά δεν τις λατρεύουμε. Η Ειρήνη η Αθηναία έκτισε και πολλούς ναούς στην πόλη των Αθηνών, ανάμεσά τους τον ναό της Θεοτόκου Γοργοεπηκόου (τώρα είναι ναός του Αγίου Ελευθερίου). Περίπου τότε κτίστηκε και ο ναός της Θεοτόκου Καπνικαρέα ή Καμουχαρέα.
Οι επόμενοι αυτοκράτορες (Λέοντας Ε΄ 813-820 και οι διάδοχοί του Μιχαήλ Β’ Τραυλός 825-829 και Θεόφιλος 829-842) ήταν εικονομάχοι και οι διαμάχες συνεχίστηκαν μέχρι το 843μ.Χ. Κατά τη δεύτερη περίοδο της εικονομαχίας, ο Θεόδωρος Στουδίτης ξεχώρισε απ’ τους υπερασπιστές της ορθοδοξίας. Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, ως κηδεμόνας του ανήλικου υιού της Μιχαήλ Γ’, προετοίμασε την επικράτηση της Ορθοδοξίας. Συγκάλεσε τοπική σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη, η οποία επανέφερε τις εικόνες επικυρώνοντας τις αποφάσεις της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου και τερμάτισε οριστικά την εικονομαχία.
Μολονότι ούτε η Εκκλησία, ούτε το κράτος απαγόρεψαν τις γλυπτές αναπαραστάσεις αγίων προσώπων ή ιερών σκηνών, μετά την περίοδο της εικονομαχίας εξαφανίστηκαν τέτοιες αναπαραστάσεις από την Ανατολική Εκκλησία. Η 11η Φεβρουαρίου του 843μ.Χ. (πρώτη Κυριακή των νηστειών της Σαρακοστής εκείνου του έτους), ορίστηκε ως η ημερομηνία που θα γινόταν η αναστύλωση των εικόνων και από τότε εορτάζεται κάθε χρόνο ως η Κυριακή της Ορθοδοξίας. Παλιότερα οι ιστορικοί θεωρούσαν ως πιθανή ημερομηνία αναστύλωσης των εικόνων το 842μ.Χ. αλλά οι νέες επιστημονικές μελέτες θέλουν το 843μ.Χ. να είναι η σωστή ημερομηνία.
Η εικόνα που συνοδεύει το κείμενο είναι έργο της αγιογράφου Βασιλικής Σαμαρά. Δημοσιεύεται στη Ματιά με την άδειά της, για την οποία και την ευχαριστούμε θερμά!
Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς για τις εικόνες και τον Τίμιο Σταυρό
Όπως, κατά την Πρόνοια του Θεού, δίνεται θαυματουργική ιαματική δύναμη στο αγιασμένο νερό ή στο αγιασμένο έλαιο, αντιστοίχως η ίδια δύναμη μεταδίδεται και στις εικόνες. Ο άγιος και μέγας Αθανάσιος παραθέτει ένα θαυμάσιο παράδειγμα της θαυματουργικής δυνάμεως των ιερών εικόνων.
Στην πόλη της Βηρυτού ζούσε κάποτε ένας χριστιανός σ’ ένα σπίτι το οποίο νοίκιαζε. Όταν έφυγε απ’ αυτό το σπίτι οριστικά, ξέχασε εκεί μια εικόνα του Σωτήρος. Ύστερα μετακόμισε στο ίδιο σπίτι ένας Εβραίος. Στη Βηρυτό υπήρχαν πολλοί Εβραίοι που έτρεφαν ιδιαίτερα πικρά αισθήματα για τη χριστιανική Πίστη. Έτσι, λοιπόν, όταν βρέθηκε η εικόνα στο σπίτι, οι Εβραίοι τη μετέφεραν εκεί όπου συνάζονταν και άρχισαν να την χλευάζουν όπως και οι πρόγονοί τους είχαν άλλοτε χλευάσει τον ίδιο τον ζωντανό Σωτήρα. Επίσης, έκαναν στην εικόνα ό,τι και οι πρόγονοί τους είχαν κάνει στον Σωτήρα: τρύπησαν τα χέρια και τα πόδια με καρφιά, άλειψαν με ξίδι τα χείλη της εικόνας· μυκτήρισαν με κάθε δυνατό τρόπο την εικόνα του Σωτήρος. Τέλος, κάποιος απ’ αυτούς πήρε μια λόγχη και έπληξε την αγία εικόνα κάτω απ’ το πλευρό.
Τότε – ώ του θαύματος! – αίμα και νερό ανάβλυσαν από την πληγή της εικόνας, ακριβώς όπως και απ’ το ζωντανό σώμα του Εσταυρωμένου Κυρίου. Δεν περιγράφεται ο προκληθείς τρόμος των Εβραίων! Ωστόσο έφεραν γρήγορα ένα δοχείο και μάζεψαν εκεί μέσα το αίμα και ύστερα έφεραν πολλούς αρρώστους, τυφλούς, κωφούς, χωλούς και δαιμονισμένους για να ιαθούν απ’ την εικόνα. Μόλις οι Εβραίοι έχριαν με το αίμα τους αρρώστους αυτοί θεραπεύονταν. Όλη η πόλη συγκεντρώθηκε εκεί για να δει το θαύμα και όλοι δόξαζαν τον Ιησού Χριστό, τον αληθινό Θεό· όλοι οι Εβραίοι στην Βηρυτό μεταστράφηκαν και πίστεψαν στον ζωντανό και ζωοδότη Κύριο Ιησού Χριστό.
Άγιος Παΐσιος για τις εικόνες
Οι εικόνες βοηθούν στην προσευχή. Όταν προσεύχεσαι μπροστά σε μια εικόνα, η εικόνα βοηθάει, γιατί από την εικόνα περνάς στο εικονιζόμενο πρόσωπο.
Όταν όμως προσεύχεσαι νοερώς και είσαι σκυμμένη με κλειστά τα μάτια, δεν πρέπει να φέρνεις στον νου σου με την φαντασία σου εικόνες.
Οι εικόνες βοηθούν στην προσευχή
– Γέροντα, όταν είμαι στενοχωρημένη, πως θα βρω παρηγοριά;
– Να καταφύγεις στην προσευχή. Και μόνον το κεφάλι σου να ακουμπήσεις σε μία εικόνα, θα βρεις παρηγοριά. Κάνε το κελλί σου σαν εκκλησάκι με εικόνες που σε αναπαύουν, και να δεις, θα βρίσκεις μέσα σε αυτό πολλή παρηγοριά.
– Μερικές φορές, Γέροντα, κατά την ώρα της προσευχής ασπάζομαι τις εικόνες. Είναι σωστό;
– Σωστό είναι. Κανονικά έτσι πρέπει να ασπαζόμαστε τις εικόνες: Να ξεχειλίζει η καρδιά μας από αγάπη προς τον Χριστό, την Παναγία και τους Αγίους, και να πέφτουμε, να προσκυνούμε τις άγιες εικόνες τους.
Μια χρονιά, στις 26 Μαρτίου, που γιορτάζουμε την Σύναξη του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, προσευχόμουν όρθιος μπροστά στις εικόνες του Χριστού και της Παναγίας. Για μια στιγμή βλέπω τον Χριστό και την Παναγία να κινούνται σαν ζωντανοί! «Χριστέ μου, είπα, ευλόγησέ με. Παναγία μου, ευλόγησέ με». Και, καθώς έπεφτα να προσκυνήσω, μια έντονη ευωδία γέμισε το κελλί. Με έπιασε τρέλλα! Το χαλάκι που είχα στρωμένο κάτω, αν και ήταν γεμάτο χώμα, ακόμη και αυτό ευωδίαζε. Έμεινα γονατιστός και ασπαζόμουν αυτό το χαλάκι. Τέτοια ευωδία!
– Γέροντα, όταν προσεύχομαι, βοηθάει να φέρω στον νου μου την εικόνα του Χριστού;
– Κοίταξε, όταν προσεύχεσαι μπροστά σε μια εικόνα, η εικόνα βοηθάει, γιατί από την εικόνα περνάς στο εικονιζόμενο πρόσωπο. Όταν όμως προσεύχεσαι νοερώς και είσαι σκυμμένη με κλειστά τα μάτια, δεν πρέπει να φέρνεις στον νου σου με την φαντασία σου εικόνες, γιατί μπορεί να το εκμεταλλευθεί το ταγκαλάκι και να σου τα παρουσιάσει σαν οράματα, για να σε πλανήσει και να σου κάνει κακό. Ιδίως η ευχή καλά είναι να γίνεται με καθαρό νου, χωρίς λογισμούς ή παραστάσεις, έστω κι αν αυτές είναι εικόνες του Χριστού ή παραστάσεις από την Αγία Γραφή, γιατί αυτό είναι επικίνδυνο, ιδιαίτερα για όσους έχουν πολλή φαντασία και υπερηφάνεια. Μόνον όταν έρχονται ρυπαροί ή βλάσφημοι λογισμοί, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε παραστάσεις από την Αγία Γραφή. Η καλύτερη όμως «παράσταση» είναι η συναίσθηση της αμαρτωλότητός μας και της αχαριστίας μας.
– Όταν, Γέροντα, κρατώ το κομποσχοίνι μου και λέω την ευχή μηχανικά, μήπως υπάρχει κίνδυνος ανθρωπαρέσκειας;
– Αν κάνεις κομποσχοίνι εξωτερικά από ανθρωπαρέσκεια, ακόμη και τα χέρια σου να ξεφλουδίσεις, σε τίποτε δεν θα σε ωφελήσει. Μόνον κούραση θα σου φέρει και την ψευδαίσθηση ότι δήθεν ασχολείσαι με την νοερά προσευχή.
Απολυτίκιο της Α’ Κυριακής των Νηστειών – Κυριακής της Ορθοδοξίας:
Την άχραντον εικόνα σου προσκυνούμεν αγαθέ, αιτούμενοι συγχώρεσιν των πταισμάτων ημών Χριστέ ο Θεός, βουλήσει γαρ ηυδόκησας σαρκί ανελθείν εν τω Σταυρώ ίνα ρύση ους έπλασας εκ της δουλείας του εχθρού όθεν ευχαρίστως βοώμεν σοι χαράς επλήρωσας τα πάντα ο σωτήρ ημών, παραγενόμενος εις το σώσαι τον κόσμον.