Ο πατέρας Παύλος μέσω της διδασκαλίας του Αγίου Νεκταρίου, αναλύει τη στάση της Εκκλησίας απέναντι στις αιρέσεις και τους αιρετικούς. Ο Άγιος Νεκτάριος, με σφοδρότητα, καταδικάζει τους αιρεσιάρχες, χαρακτηρίζοντάς τους ως άτομα με “προκλητικό θράσος” και “απερίγραπτη τόλμη” που προσπαθούν να παρασύρουν τα πλήθη και να προσεταιριστούν τους ισχυρούς.
Η Αντιμετώπιση των Αιρέσεων
Η καταπολέμηση αφορά την αίρεση και όχι τον άνθρωπο.
Η Εκκλησία, σύμφωνα με τον Άγιο Νεκτάριο, οφείλει να αντιμετωπίζει τις αιρέσεις με σθένος, χρησιμοποιώντας την Αγία Γραφή ως μοναδική πηγή επιχειρημάτων.
…πρέπει να γίνεται πάντα, πάντα, μέσα από την Αγία Γραφή. Ποτέ δικά τους, ποτέ δικές τους απόψεις, παρά μόνο ό,τι λέει μέσα η Αγία Γραφή
Τα επιχειρήματα των Ορθοδόξων πρέπει να πηγάζουν αποκλειστικά από τις Γραφές, αποφεύγοντας προσωπικές απόψεις ή ερμηνείες.
Η Σημασία της Γνώσης
Η άγνοια και η αμέλεια των πιστών καθιστούν ευάλωτους στις αιρετικές διδασκαλίες. Η μελέτη της Αγίας Γραφής και των Πατέρων της Εκκλησίας είναι απαραίτητη για την ορθή κατανόηση της πίστης.
Ένα τεράστιο λάθος που κάνουν οι πιστοί είναι το εξής. Δεν έχουν ανοίξει ποτέ την Αγία Γραφή
Η Στάση της Εκκλησίας
Η Εκκλησία, μέσω των ποιμένων της, οφείλει να νουθετεί τους αιρετικούς, προσφέροντάς τους την ευκαιρία να αναθεωρήσουν τις εσφαλμένες τους αντιλήψεις. Οι ιεράρχες προσπαθούν να υποδείξουν τα λάθη στους αιρεσιάρχες, ελπίζοντας στην επάνοδό τους στην Ορθοδοξία, ειδικά όταν η πλάνη τους οφείλεται σε άγνοια ή αμέλεια.
Όταν οι αιρετικοί εμμένουν πεισματικά στις απόψεις τους, τότε ο “πόλεμος” γίνεται σκληρότερος. Η τοπική Εκκλησία καλείται να αποφανθεί για τις καινοφανείς διδασκαλίες και να λάβει θέση, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αφορισμό ή και σύγκληση Συνόδου
Σε περίπτωση εμμονής, η Εκκλησία προβαίνει σε αυστηρότερες ενέργειες, φτάνοντας μέχρι και στον αφορισμό.
Σύμφωνα με τον Άγιο Νεκτάριο, οι ποιμένες οφείλουν να διακρίνονται από πολυμάθεια, βαθιά γνώση της Ορθόδοξης διδασκαλίας, ρητορική δεινότητα, “κοφτερό νου” και θάρρος για την υπεράσπιση της αλήθειας. Η στάση τους πρέπει να εδράζεται στην ελευθερία και την αγάπη, τόσο απέναντι στους πιστούς όσο και στους ετερόδοξους.
Το πίπτειν ανθρώπινον, το συγχωρείν θείον, το εμμένειν δαιμονικόν
Η φράση υπογραμμίζει ότι η πλάνη είναι ανθρώπινη και συγχωρείται, ενώ η εμμονή σε αυτήν δείχνει δαιμονική επιρροή.
Η Δύναμη της Ομολογίας
Ο Άγιος Νεκτάριος, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του Μεγάλου Αθανασίου, υπογραμμίζει τα απαραίτητα χαρακτηριστικά των ομολογητών της πίστης: βαθιά γνώση των Γραφών, ρητορική δεινότητα, κοφτερός νους, ακάθεκτη ορμή κατά της πλάνης, θάρρος και θυσιαστικό πνεύμα.
Η βαθιά γνώση των Γραφών και η ικανότητα χρήσης τους για την υπεράσπιση της Ορθοδοξίας είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση των αιρέσεων. Ο Άγιος Νεκτάριος εξυμνεί τον Άγιο Αθανάσιο, ο οποίος με τον “βαθύ νου” και την “ισχυρά λογική” του αντιμετώπισε αποτελεσματικά τον Αρειανισμό.
Η Συνεργασία Εκκλησίας-Πολιτείας
Η συνεργασία αυτή κρίνεται καθοριστική για την αντιμετώπιση των αιρέσεων. Ο Άγιος Νεκτάριος επαινεί τον Μέγα Κωνσταντίνο για την σύγκληση της Α’ Οικουμενικής Συνόδου.
Η Σημασία των Οικουμενικών Συνόδων
Οι Οικουμενικές Σύνοδοι αποτελούν το ύψιστο μέσο για την διασφάλιση της ενότητας και της ορθής πίστης και της ορθής διδασκαλίας της Εκκλησίας. Ο Άγιος Νεκτάριος τις θεωρεί απαραίτητες σε περιπτώσεις που οι αιρέσεις θέτουν σε κίνδυνο την Ορθοδοξία και απαιτείται μια συλλογική απόφαση από το σύνολο της Εκκλησίας.
Ο Άγιος Νεκτάριος εκφράζει τη λύπη του για την έλλειψη θάρρους των σύγχρονων ιεραρχών για την σύγκληση νέας Συνόδου.