Στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας, στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της, εμφανίσθηκαν πολλές τάσεις και απόψεις περί νηστείας και διατροφής. Υπήρξαν λοιπόν άγιοι Πατέρες που ζούσαν με υπέρμετρη άσκηση και αυστηρή νηστεία, τρώγοντας ένα παξιμάδι την ημέρα· σχεδόν σαν ασώματοι άγγελοι! Άλλοι πάλι, περνούσαν μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς να βάλουν τίποτα στο στόμα τους, ενώ άλλοι για όλη τη ζωή τους απείχαν από τη λήψη κάποιων συγκεκριμένων τροφών, όπως λ.χ. το κρέας.
Πολλοί Άγιοι συνέγραψαν και λόγους περί νηστείας, γαστριμαργίας, λαιμαργίας κ.λ.π. και έτσι, όπως είναι φυσικό, μέσα στην Εκκλησία διαμορφώθηκε ένα σχετικό φρόνημα και περί διατροφής και περί νηστείας. Κατ’ αρχάς όμως, πρέπει να επισημανθεί ότι ο Θεός, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, δεν μας έχει δώσει εντολή νηστείας ή αποχής από τροφές· αυτό το άφησε στην ανθρώπινη προαίρεση. Μάλιστα, κατέστησε τη νηστεία αυστηρά προσωπικό δεδομένο, που όχι μόνο δεν επιτρέπεται να δημοσιοποιείται, αλλά οφείλει εκείνος που την ασκεί να αποκρύπτει με μεγάλη επιμέλεια την αρετή της.
Έτσι, ο Κύριος εντέλλεται: «Όταν δε νηστεύητε, μη γίνεσθε ώσπερ οι υποκριταί σκυθρωποί· αφανίζουσι γαρ τα πρόσωπα αυτών όπως φανώσι τοις ανθρώποις νηστεύοντες· αμήν λέγω υμίν ότι απέχουσι τον μισθόν αυτών. συ δε νηστεύων άλειψαί σου την κεφαλήν και το πρόσωπόν σου νίψαι, όπως μη φανής τοις ανθρώποις νηστεύων, αλλά τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ, και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ» (Ματθ. ΣΤ’,16-18).
Ο Θεός δεν βλέπει μόνον τι κάνουμε, αλλά οπωσδήποτε τον σκοπό για τον οποίο το κάνουμε. Από τον σκοπό κρίνεται το έργο μας εάν είναι αγαθό ή κακό. Έτσι λοιπόν, η νηστεία αυτή καθ’ εαυτή δεν είναι ούτε αγαθή ούτε κακή· ο σκοπός για τον οποίο ασκείται, την καθιστά κακή ή αγαθή. Η νηστεία δεν γίνεται γιατί «πρέπει να νηστέψουμε» ή για να λάβουμε ως «ανταποδοτικά τέλη», αλλά έχει συγκεκριμένο σκοπό –αγαθό και θεάρεστο– «τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ…».
Βέβαια, κάθε προσπάθεια άσκησης νηστείας είναι σεβαστή. Εμείς όμως, ταπεινά φρονούμε ότι ένα είδος νηστείας υπερέχει και είναι θεάρεστη· και για να το κατανοήσουμε, θα αναφέρουμε ένα απλό παράδειγμα: Κάποιο μεσημέρι που δεν είναι ημέρα νηστείας, επιστρέφουμε στο σπίτι και η μητέρα μας σερβίρει μία υπέροχη ψαρόσουπα που με πολλή αγάπη ετοίμασε.
Η ψαρόσουπά της είναι πλούσια σε υλικά· τα μάτια μας τα βλέπουν η μύτη μας τα οσμίζεται, τα χέρια μας ακουμπώντας το πιάτο αισθάνονται τη ζεστασιά τους. Και ο νους μας αρχίζει να αναλογίζεται ότι το ψάρι το δημιούργησε ο Θεός, όπως και χιλιάδες άλλα είδη ψαριών, δίνοντάς μας τη δυνατότητα συνεχούς εναλλαγής και επιλογής. Εκείνος διά της θείας Προνοίας Του φρόντισε να διατραφεί με χιλιάδες άλλα μικρότερα ψάρια και θρεπτικές ουσίες, ώστε να έχουμε εμείς στο πιάτο μας μια πολύτιμη πρωτεΐνη, που ωφελεί και αναζωογονεί τα κύτταρά μας, περιέχοντας Ω-3 λιπαρά, τα καλύτερα και ωφελιμότερα λιπαρά, τα οποία ο οργανισμός μας μόνος του δεν μπορεί να τα συνθέσει, τα οποία όμως είναι άκρως απαραίτητα για την παραγωγή ενέργειας και άλλες λειτουργίες, όπως την ανάπλαση των κυτταρικών μεμβρανών του εγκεφάλου και του νευρικού μας συστήματος. Λειτουργούν επίσης ως σύμμαχοι του ανοσοποιητικού μας συστήματος, προσφέροντας ισχυρή αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση.
Ακόμη ο Δημιουργός έχει προνοήσει να υπάρχουν στο ψάρι μας και άλλα πολύτιμα για τον οργανισμό μας στοιχεία, όπως η βιταμίνη Α (απαραίτητη για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος), η βιταμίνη D (εξίσου απαραίτητη, συμμετέχοντας σε πλήθος μεταβολικών διεργασιών, συμβάλλοντας στην απορρόφηση του ασβεστίου κ.λ.π.), οι βιταμίνες Β όπως η Β-6, που συμβάλλουν στην παραγωγή ενέργειας. Ακόμη περιέχει φώσφορο, ασβέστιο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο, σίδηρο, νάτριο, κάλιο, ιώδιο, στοιχεία κι αυτά αναγκαία για τον οργανισμό.
Η ψαρόσουπά μας έχει μαγειρευθεί από τη μητέρα μας με πολλά λαχανικά: καρότο, πατάτα, σελινόριζα, σέλινο, γλυκοπατάτα, φινόκιο, κρεμμύδι, σέλερι, σκόρδο. Κι ο νους μας αναλογίζεται τη σοφία και την αγάπη του Θεού, που δημιούργησε και τα λαχανικά, στα οποία υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες φυτοχημικές ουσίες στις σωστές για το σώμα μας συγκεντρώσεις, επίσης αναγκαίες για τις πολυάριθμες βιοχημικές και μεταβολικές διεργασίες του ανθρώπινου οργανισμού και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Ο Δημιουργός τα έκανε έτσι, ώστε να περιέχουν αυξημένη ποσότητα φυτικών ινών και μ’ αυτό τον τρόπο να εξασφαλίζεται η ομαλή λειτουργία του εντέρου, και να μειώνουν τα επίπεδα της κακής χοληστερόλης (LDL), απορροφώντας ένα μεγάλο μέρος της από τα τρόφιμα και ευνοώντας τη διατήρηση της γλυκόζης στο αίμα σε φυσιολογικά επίπεδα, καθορίζοντας τον χρόνο πέψης και απορρόφησης των υδατανθράκων στα σωστά πλαίσια.
Στα λαχανικά ο Κύριος έχει προνοήσει να υπάρχει πλήθος χημικών συστατικών με αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιθρομβωτικές, αντικαρκινικές, αντιμικροβιακές, αντιϊικές ιδιότητες (όπως πολυφαινόλες, φλαβονοειδή, καροτενοειδή κ.λ.π.). Επίσης ενυπάρχουν υδατοδιαλυτές και λιποδιαλυτές βιταμίνες, αυτές οι απαραίτητες οργανικές χημικές ενώσεις που –εκτός της D– δεν μπορεί να τις συνθέσει το σώμα μας και είναι απαραίτητες για την κανονική ανάπτυξη και διατήρηση του οργανισμού μας. Οι βιταμίνες βοηθούν στον μεταβολισμό των τροφών.
Επιπλέον, στα λαχανικά έχει ενθέσει πλήθος μεταλλικών στοιχείων (ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, νάτριο, κάλιο, χλώριο) και πλήθος ιχνοστοιχείων (όπως σίδηρο, μαγγάνιο, ψευδάργυρο, σελήνιο, ιώδιο, χαλκό, μολυβδαίνιο, χρώμιο, φθόριο), που καλύπτουν ουσιώδεις ανάγκες της λειτουργίας του οργανισμού, όπως την παραγωγή ορμονών και ενζύμων, την ανάπτυξη και την υγεία των οστών και την καλή διατήρηση του σκελετού, την απορρόφηση των βιταμινών, τη ρύθμιση των υγρών εντός και εκτός των κυττάρων, τη σωστή λειτουργία του μυϊκού συστήματος, παρέχουν δε και αντιοξειδωτική δράση.
Η ψαρόσουπα της μητέρας μας όμως περιέχει επίσης βότανα, μυρωδικά και μπαχαρικά με χημικά συστατικά παρόμοια εκείνων που προαναφέραμε, συμβάλλοντας παράλληλα στην ευχαρίστηση των αισθήσεων της γεύσης και της όσφρησης. Τέλος, το ελαιόλαδο της σούπας μας είναι η καλύτερη φυτική λιπαρή ουσία, με πλήθος ωφέλιμων θρεπτικών συστατικών. Σε συνδυασμό με τα Ω-3 λιπαρά που έχει το ψάρι, τα καλά αυτά λιπαρά παρέχουν στον οργανισμό μας την απαραίτητη ενέργεια και τα δομικά υλικά για την ανάπτυξη των οργάνων, των ιστών, για τις κυτταρικές μεμβράνες, τη δομή του εγκεφάλου και του νευρικού μας συστήματος. Συμβάλλουν στην ανάπτυξη των ορμονών και σε πλήθος άλλων λειτουργιών του οργανισμού μας.
Αναλογιζόμενος, λοιπόν, ο νους μας τη Θεία Πρόνοια, τη σοφία και την αγάπη του Δημιουργού μας για το σώμα μας με τις οποίες δημιούργησε όσα είναι απαραίτητα, προκειμένου να το συντηρήσει, αλλά και να το ευχαριστήσει, αντιλαμβανόμενος την ωφέλεια που εμπεριέχεται στο πιάτο της ψαρόσουπας που βρίσκεται μπροστά του, ανάβει μέσα του η φλόγα της αγάπης για τον Δημιουργό Του και ερωτικά πλέον ο νους διακείμενος προς Αυτόν, αναλογίζεται ότι εμείς οι άνθρωποι, το δικό Του Πανάχραντο Σώμα το γδύσαμε, το φτύσαμε, το φραγγελώσαμε, το κατατραυματίσαμε και Το σταυρώσαμε, προξενώντας Του ανείπωτη οδύνη και ενώ πάνω στον Σταυρό ξεψυχούσε ο Χορηγός της ζωής μας, ο Χορηγός όλων των υλικών αγαθών μας, ο Προνοητής μας και αφυδατωμένος είπε «διψώ», και εμείς Του προσφέραμε χολή και όξος! Αυτά, λοιπόν, ο νους μας σκεπτόμενος, δοξάζει μεν και ευχαριστεί τον Θεό για όλα όσα η αγάπη Του μας παρέχει, δεν έχει όμως όρεξη για φαγητό· Τον χορταίνει η αγάπη για τον Κύριό Του!
Όταν μπροστά μας έχουμε ένα υπέροχο φαγητό, αλλά δεν μας κάνει όρεξη να το φάμε, διότι ο νους μας είναι στραμμένος στην αγάπη του Ιησού, αυτή είναι η πραγματική νηστεία και μ’ αυτό το πνεύμα ξεκίνησε αρχικά από τους αγίους Αποστόλους η θέσπιση της νηστείας. Εκείνοι έχοντας ζήσει όσα είχαν διαδραματισθεί εκείνη τη μία και Μεγάλη Παρασκευή, κάθε φορά που ερχόταν ημέρα Παρασκευή, μέσα στον νου των αγίων μαθητών και Αποστόλων Του επανέρχονταν τα οδυνηρά γεγονότα του Πάθους. Τους υπενθυμίζετο πως από νωρίς τα ξημερώματα στο Όρος των Ελαιών ο Ιησούς προδιδόταν μ’ ένα φίλημα από ένα μέλος της αποστολικής συνοδείας Του και οδηγείτο δέσμιος στην αυλή των αρχιερέων Άννα και Καϊάφα. Εκεί γύρω στην πρώτη ώρα (6π.μ.) συνήχθη το πρεσβυτέριο, το Συνέδριο και από τον λαό Τον συκοφάντησαν ψευδομάρτυρες, αποφασίσθηκε ο θάνατός Του. Στη συνέχεια Τον οδήγησαν στον Πιλάτο απαιτώντας τη Σταύρωσή Του, που έγινε περί την τρίτη ώρα (9π.μ.).
Ενθυμούνταν επίσης ότι στο Πραιτώριο διεξήχθη η «ανάκρισή» Του και ότι ο Πιλάτος παρέπεμψε τον Ιησού στον Ηρώδη, ο οποίος, αφού Τον ενέπαιξε, Τον απέστειλε πάλι πίσω στον Πιλάτο. Ενθυμούνταν ότι στο Πραιτώριο συνεχίστηκαν οι ανακρίσεις Του, ότι λαός, άρχοντες, αρχιερείς, πρεσβύτεροι εκβίαζαν με τις κραυγές τους τον Πιλάτο να Τον καταδικάσει «άρον άρον» σε σταυρικό θάνατο, όπως κι έγινε. Ο Ιησούς περιπαίχθηκε, ενεπτύσθη, μαστιγώθηκε, υβρίστηκε και μετά οδηγήθηκε στον Γολγοθά, όπου την έκτη ώρα (12 το μεσημέρι) σταυρώθηκε. Μη θέλοντας οι άνθρωποι να Του προσφέρουν ένα ποτήρι νερό, Τον πότισαν χολή και ξύδι. Από την έκτη ώρα έως την ενάτη ώρα (3μ.μ.), ο ήλιος διαμαρτυρόμενος εσκοτίσθη, η γη εσείσθη βγάζοντας από τα σπλάγχνα της πολλούς από τους νεκρούς της, ενώ ο λαός συνέχιζε να Τον βλασφημεί. Και την ενάτη ώρα ο Ιησούς παρέδωσε το Πνεύμα, έχοντας χύσει το αίμα Του για εμάς.
Οι άγιοι Απόστολοι διατηρούσαν όλα εκείνα τα γεγονότα στη μνήμη τους, ιδιαιτέρως δε, κατά την ημέρα της Παρασκευής. Κι έτσι η αγάπη τους δεν τους άφηνε καθόλου να φάνε. Δεν το έκαναν γιατί «έπρεπε»· ο έρωτάς τους για τον Ιησού εξαφάνιζε την όρεξή τους για φαγητό. Ενεργούσαν δε, κατ’ αυτόν τον τρόπο κάθε Παρασκευή. Διδάσκοντας, λοιπόν, την εντολή της αγάπης στους πρώτους χριστιανούς, τους παρέδωσαν και τη νηστεία της Παρασκευής, η οποία δεν θεσπίστηκε για αποτοξίνωση του σώματος, ούτε για άσκηση εγκράτειας, ούτε για να λάβουμε μισθό, ούτε για κάποιον άλλο λόγο, αλλά καθιερώθηκε από θείο έρωτα, από ειλικρινή και βαθιά αγάπη του ανθρώπου προς τον Δημιουργό Του. Φυσικά, όλα τα άλλα αγαθά ίσχυαν, αλλά δεν ήταν σκοπός της νηστείας τους.
Το ίδιο ισχύει και για τη νηστεία της Τετάρτης: Οι άγιοι Απόστολοι ενεθυμούντο ότι ο Θεός από ανέκφραστη αγάπη για εμάς, έγινε άνθρωπος. Βρέθηκε όμως όχι κάποιος ξένος, αλλά ένα μέλος της συνοδείας Του –του πολύ κλειστού κύκλου των μαθητών Του, ένας εκ των δώδεκα, ο απόστολος και μαθητής Του Ιούδας– που Τον πρόδωσε. Ημέρα Τετάρτη πριν από εκείνο το Πάσχα, συνεννοήθηκε για την προδοσία έναντι τριάντα αργυρίων. Αυτό η καρδιά των αποστόλων δεν το άντεχε: ούτε την προδοσία του Κυρίου και Διδασκάλου τους ούτε τον μετέπειτα τον απαγχονισμό του δυστυχούς μαθητή Του και συναποστόλου τους. Έτσι η αγάπη τους, τούς έκανε κάθε Τετάρτη να μην έχουν όρεξη να φάνε και τοιουτοτρόπως θεσπίστηκε και μας παραδόθηκε η νηστεία της Τετάρτης. Για παρόμοιους λόγους θεσπίστηκε από την Εκκλησία η νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής (προ του Πάσχα), αλλά και οι υπόλοιπες νηστείες (του Δεκαπενταύγουστου για την κοίμηση της Παναγίας μας κ.λ.π.).
Σήμερα, έχει βγει μέσα από τον νου, την καρδιά και τη μνήμη μας η αγάπη προς τον Κύριό μας και έχει μείνει μόνο το: «πρέπει να νηστέψουμε», γιατί κάποιοι άλλοι άλλοτε, οι οποίοι αγαπούσαν τον Ιησού και ήταν για εκείνους το παν, νήστευαν από αγάπη για Εκείνον!
Άλλοι πάλι, δεν νηστεύουν, διότι δεν τους πειράζει η συνείδησή τους και δεν τους ενοχλεί αν φάνε κανονικά κρέας την Παρασκευή, αφού ο νους τους έχει υποβιβάσει την ποιότητα της επιθυμίας σε τέτοιο βαθμό, ώστε να επιθυμεί την κότα, το γουρούνι, το μοσχάρι και όχι τον Δημιουργό τους. Αντιθέτως, άλλοι ταλαιπωρούνται ηθικά και τους τύπτει η συνείδηση: Έχουν από τη μια τους Κανόνες της Εκκλησίας, που τους αναγκάζουν να νηστέψουν και από την άλλη, η αγάπη της καρδιάς τους δεν είναι στραμμένη στον Ιησού, ώστε δι’ αυτής με χαρά να θυσιάζουν την επιθυμία τους προς το κοτόπουλο, το χοιρινό, το γάλα ή τα αυγά· και ως εκ τούτου, βασανίζονται και καταστρέφουν την υγεία τους.
Ο Θεός όμως την αγάπη μας θέλει. Γι’ αυτό και η μεγάλη Του εντολή είναι: «Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου». Εάν δεν τηρήσουμε αυτή την εντολή Του και δεν Τον αγαπήσουμε, τότε όλα τα άλλα γίνονται ματαίως ή αδυνατούμε να τα κάνουμε. Το ίδιο ομολογεί ο απ. Παύλος: «πάσιν υπερνικώμεν διά του αγαπήσαντος ημάς. πέπεισμαι γαρ ότι ούτε θάνατος ούτε ζωή ούτε άγγελοι ούτε αρχαί ούτε δυνάμεις… ούτε τις κτίσις ετέρα δυνήσεται ημάς χωρίσαι από της αγάπης του Θεού της εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών» (Ρωμ. Η΄,37-39). Τα πάντα υπερνικά ο απόστολος διά της αγάπης και διερωτάται: «τις ημάς χωρίσει από της αγάπης του Χριστού; θλίψις ή στενοχωρία ή διωγμός ή λιμός ή γυμνότης ή κίνδυνος ή μάχαιρα;» (Ρωμ. Η΄,35).
Δυστυχώς όμως, η δική μας «αγάπη» είναι τέτοιας ποιότητας, που ακόμη και κατά την ημέρα της Παρασκευής δεν είναι ικανή να υπερνικήσει έναν λογισμό επιθυμίας για μια ροδοψημένη κότα!
Επιπλέον, όταν δίχως τη ζωντανή –στον νου και στην καρδιά μας– αγάπη προς τον Κύριό μας Ιησού νηστεύουμε, τότε είναι σίγουρο ότι υψηλοφρονούμε για τη νηστεία μας και κατακρίνουμε τους άλλους, κοιτάζοντας αν και εκείνοι νηστεύουν· και το κυριότερο, δεν ωφελούμεθα πνευματικά καθόλου. Μάλιστα, εάν απουσιάζει η αγάπη, τότε όχι μόνο από τη νηστεία δεν ωφελούμεθα, αλλά όπως ο Απόστολος των Εθνών λέει: «Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον. και εάν έχω προφητείαν και ειδώ τα μυστήρια πάντα και πάσαν την γνώσιν, και εάν έχω πάσαν την πίστιν, ώστε όρη μεθιστάνειν, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ειμί. Και εάν ψωμίσω πάντα τα υπάρχοντά μου, και εάν παραδώ το σώμα μου ίνα καυθήσομαι, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ωφελούμαι [Στη συνέχεια αναφέρει ότι η αγάπη κάνει τα πάντα…]» (Α΄ Κορινθ. Ιγ΄, 1-3).
Ας μη βασανιζόμαστε λοιπόν με τα «πρέπει», ας μην ταλαιπωρούμαστε με «τους κανόνες του “Πηδαλίου”» και των Οικουμενικών Συνόδων κι ας μη μας ελέγχει η συνείδηση «ου κατ’ επίγνωσιν», επειδή δεν νηστεύουμε ή δεν έχουμε εγκράτεια, αλλά ας ερωτευθούμε κι ας αγαπήσουμε πρώτα Εκείνον που μας δημιούργησε και ο Οποίος αποδέχθηκε –από τη μεγάλη Του προς εμάς αγάπη– ακόμη και να Τον σταυρώσουμε!
Όταν η αγάπη μας, ο νους μας, το «είναι» μας είναι σ’ Αυτόν, τότε ευχαριστούμε και τη μητέρα για τον μεγάλο κόπο που έκανε για εμάς και προέβη στη δημιουργία μιας τέλειας ψαρόσουπας, ευχαριστούμε τον πατέρα μας που κοπιάζει, που εργάζεται και μας εξοικονομεί τα προς το ζειν. Έτσι όλα κινούνται μέσα στο πνεύμα της αγάπης, της δοξολογίας, της ευχαριστίας. Σ’ αυτό μόνον το πνεύμα αναπαύεται ο Θεός.
Με αγάπη Χριστού,
Αρχιμ. Χριστόδουλος Αγγελόγλου
Πνευματικός και Λειτουργός του Ι. Ησυχαστηρίου «Παναγία, η Φοβερά Προστασία»
Το κείμενο αυτό είναι του Αρχιμανδρίτη Χριστόδουλου Αγγελόγλου. Μην παραλείψετε να δείτε και την ομάδα “ΔΕΥΤΕ ΑΡΙΣΤΗΣΑΤΕ”!