Στο σοσιαλισμό υπάρχουν μικροάτομα, ενώ στο χριστιανισμό βρίσκεται η πλήρης ανάπτυξη του προσώπου και του θελήματός του. Ο Θεός είναι η ιδέα της συλλογικής ανθρωπότητας, των πάντων. Όταν ο άνθρωπος ζει συλλογικά, όπως στις πρώτες πατριαρχικές κοινωνίες, για τις οποίες διασώθηκαν κάποιες παραδόσεις, τότε ζει άμεσα.
Ακολουθεί έπειτα μία παροδική περίοδος, η περαιτέρω εξέλιξη, που είναι ο πολιτισμός (ο πολιτισμός είναι παροδική μόνο φάση). Στην περαιτέρω αυτή εξέλιξη παρουσιάζεται το φαινόμενο -καινούριο γεγονός από το οποίο δεν ξεφεύγει κανείς- κατά το οποίο αναπτύσσεται η ατομική συνείδηση, η άρνηση των άμεσων ιδεών, εμπειριών και γνώσεων (δηλαδή των αυθεντικών και συλλογικών). Ο άνθρωπος ως άτομο, στην κατάσταση αυτή της γενικής γενετικής αναπτύξεώς του τοποθετείτο σε εχθρική και αρνητική στάση απέναντι στον εξουσιαστικό συλλογικό νόμο των πάντων.
Γι’ αυτό και πάντοτε έχανε την πίστη του στο Θεό. Με αυτό τελείωναν όλοι οι πολιτισμοί. Στην Ευρώπη πχ όπου η εξέλιξη του πολιτισμού έφτασε μέχρι τα έσχατα όρια, δηλαδή μέχρι τα ακραία σύνορα της ανάπτυξης του ατόμου, η πίστη στο Θεό χάθηκε μέσα στο άτομο. Αυτή η κατάσταση, δηλαδή η διάσπαση των μαζών σε άτομα, με άλλα λόγια ο πολιτισμός, είναι μία κατάσταση άρρωστη. Περί αυτού μαρτυρεί το χάσιμο της ζωντανής ιδέας περί Θεού.
Άλλη μαρτυρία (απόδειξη) ότι αυτό αποτελεί αρρώστια, είναι το ότι ο άνθρωπος στην κατάσταση αυτή αισθάνεται άσχημα, θλίβεται, χάνει την πηγή της «ζωντανής» ζωής, δεν έχει την άμεση αίσθηση, ενώ γνωρίζει τα πάντα και συνειδητοποιεί τα πάντα.
Εάν στον άνθρωπο, στην κατάστασή του αυτή, δεν είχε υποδειχθεί ο σκοπός, μού φαίνεται ότι θα τρελαινόταν, μαζί με όλη την ανθρωπότητα. Του υποδείχθηκε όμως ο Χριστός (κανένας άθεος, που αρνιόταν τη θεία καταγωγή του Χριστού, δεν αρνιόταν ότι Αυτός είναι το ιδανικό της ανθρωπότητας. Τελευταία λέξη είναι ο Ρενάν. Αυτό είναι σημαντικό).
Σε τι συνίσταται ο νόμος του ιδανικού αυτού; Στην επιστροφή στην αμεσότητα, στην κοινότητα, αλλά επιστροφή ελεύθερη, και μάλιστα όχι κατά τη θέληση, όχι κατά τη λογική, όχι κατά τη γνώση, αλλά κατά την άμεση, φοβερά δυνατή, αήττητη αίσθηση ότι τούτο είναι εξαιρετικά καλό.
Και -περίεργο πράγμα!- ο άνθρωπος επιστρέφει στην κοινή και άμεση ζωή, άρα στη φυσική κατάσταση. Πως όμως; Όχι ανταγωνιστικά αλλά, αντιθέτως, κατ’ εξοχήν έχουσα, ηθελημένα και συνειδητά. Είναι φανερό ότι αυτή η υψίστη αυτεξουσιότητα είναι ταυτόχρονα και η ύψιστη αυταπάρνηση, η απάρνηση του ιδίου θελήματος. Σ’ αυτό έγκειται το θέλημά μου, στο να μην έχω θέλημα, γιατί το ιδανικό είναι πανέμορφο.
Σε τι έγκειται όμως το ιδανικό; Στο να φτάσεις στην ανώτερη και πλήρη δυνατότητα επιγνώσεως και αναπτύξεως, στην πλήρη γνώση του δικού σου εγώ, και τότε να το προσφέρεις αυτό εθελοντικά σε όλους τους ανθρώπους.
Πράγματι, τι καλύτερο θα έκανε ένας άνθρωπος που τα πάντα απέκτησε, τα πάντα έμαθε και που έγινε παντοδύναμος. Αν τον αφήσετε στην κατάσταση τη διασπασμένη, στην κατάσταση του ιδιαίτερου ατόμου, τότε δεν θα έχετε τίποτε περισσότερο από τη γαστέρα.
Οι σοσιαλιστές δεν πάνε πιο πέρα από τη γαστέρα. Η δική μας «Νέα Ρωσία» εδώ και μερικά χρόνια αυτό ακριβώς κάνει, δηλαδή με όλες τις δυνάμεις της τείνει να αποδείξει ότι πέρα απ’ όλα αυτά πέρα απ’ ό,τι περιέχεται σ’ αυτή τη γαστέρα, δεν υπάρχει τίποτα. Ας προσπαθήσουν να το αρνηθούν. Δεν θα θελήσουν ούτε αυτοί οι ίδιοι να το αρνηθούν. Το διατυμπανίζουν περήφανα: οι μπότες είναι καλύτερες από τον Σαίξπηρ, για την αθανασία της ψυχής είναι ντροπή και να μιλάμε ακόμα, κλπ. κλπ.
Στο Χριστό όμως τι θα πετύχετε; Υπάρχει κάτι πολύ πιο υψηλό από το θεό-γαστέρα; Είναι το να είσαι κύριος και εξουσιαστής του εαυτού σου, κύριος επάνω στο δικό σου εγώ, το να θυσιάσεις το εγώ, να το δώσεις σε όλους. Στην ιδέα αυτή υπάρχει κάτι το ακαταμάχητα όμορφο, θαυμάσιο, ακατανίκητο, κι ακόμη ανεξήγητο.
Ακριβώς, ανεξήγητο. Εάν ο σοσιαλιστής αρχίσει να εξηγεί, θα πει αυτό συμβαίνει γιατί, αν φανταστείς ότι ο καθένας θα τα δώσει όλα, ακόμα και τον εαυτό του, ακόμα και το εγώ του για όλους τους άλλους, τότε αυτό σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν φτωχοί και όλοι θα είναι φοβερά πλούσιοι. Και όμως θα παραπλανήσει ο σοσιαλιστής χοντρά, ωμά και αισχρά. Διότι, αν πράγματι είναι έτσι, δηλαδή ότι όλοι θα γίνουν πλούσιοι, ο σοσιαλισμός σ’ αυτό και σταματά. Αλλά τούτο ούτε μπορεί να γίνει, γιατί ο σοσιαλιστής ούτε μπορεί να φανταστεί πως είναι δυνατό να δώσει κανείς εκούσια τον εαυτό του για όλους τους άλλους.
Κατά το σοσιαλιστή αυτό είναι ανήθικο. Ενώ εάν γίνει για κάποιο μισθό, για κάποια ανταμοιβή, ε αυτό είναι δυνατό, αυτό είναι ηθικό. Και όμως, όλο το πράγμα, όλη η άπειρη αξία του Χριστιανισμού και η υπεροχή έναντι του σοσιαλισμού σ’ αυτό ακριβώς έγκειται, στο ότι ο Χριστιανισμός (το ιδανικό), δίδοντάς τα όλα δεν ζητά τίποτε για τον εαυτό του.
Επί πλέον αυτός (ο Χριστιανός) είναι κατά της ιδέας του μισθού και της ανταμοιβής, τη θεωρεί κάτι ανόητο και άσκοπο. Και τον μισθό θα τον δεχθεί μόνο από αγάπη σ’ εκείνον που τον δίνει, ή μόνο γιατί αισθάνεται ότι μετά απ’ αυτό θα αγαπήσει ακόμη πιο δυνατό τον διδόντα (Η Νέα Ιερουσαλήμ, ασπασμός μ’ εναγκαλισμό, πράσινα βάγια).
Εν πάση περιπτώσει ο σοσιαλισμός ποτέ πραγματικά δεν έχει φτάσει μέχρι μιας τέτοιας ερμηνείας του Χριστιανισμού. Σε κάτι τέτοιο φθάσανε μόνο μερικοί εκπρόσωποί του και ορισμένοι ποιητές
Όλη τη μέλλουσα βάση και η νόρμα (το μέτρο) της κοινωνικής μυρμηγκοφωλιάς ο σοσιαλισμός την τοποθετεί στο σκοπό ετούτο: στη γεμάτη γαστέρα. Και γι’ αυτά το σκοπό υπάρχουν τα αυτονόητα καθήκοντα των μυρμηγκιών. Και ακόμη, η μεγαλύτερη ανύψωση του ηθικού και η ύψιστη ενθάρρυνση που μπορούν να προσφέρουν στην ανθρωπότητα έγκειται σ’ αυτό, στο να πείσουν και να ενθαρρύνουν τους προσήλυτους ότι οι υποχρεώσεις αυτές είναι ευχάριστες γιατί θα τις κάνουν για τον εαυτό τους, προς το δικό τους συμφέρον, γιατί «η εργασία είναι ελκυστική».
Ο σοσιαλισμός έχει αυτοαποκληθεί Χριστός και ιδεώδες. Όμως το Ευαγγέλιο λέει, αν σας πουν ότι ο Χριστός είναι εδώ ή εκεί μη πιστεύετε, (δες και Αποκάλυψη σχετικά με τον Αντίχριστο)
Ο σοσιαλισμός είναι η ανώτερη, η έσχατη, μέχρι τελειότητας ανάπτυξη του ατόμου, και δεν είναι το μέτρο. Είναι η ενσυνείδητη ανάπτυξη των μεμονωμένων ατόμων στον ύψιστο βαθμό είναι ακόμη η απόλυτη ένωση εν ονόματι της ομορφιάς του ιδανικού! Πρέπει όμως να φθάσει στην πεποίθηση – τόσο τη λογική όσο και την αισθητή, δηλαδή την αμεσότατη αίσθηση ολόκληρου του ανθρώπου – ότι η ύψιστη χρήση του εαυτού μας είναι να τον θυσιάσουμε.
Η πατριαρχική κατάσταση ήταν η πρωταρχική κατάσταση. Ο πολιτισμός είναι η μεσαία, προσωρινή κατάσταση. Ο Χριστιανισμός είναι το τρίτο και τελευταίο στάδιο του ανθρώπου. Αλλά εδώ τελειώνει η εξέλιξη (ανάπτυξη), επιτυγχάνεται το ιδανικό. Επομένως, σύμφωνα με τη Λογική την ίδια, στη φύση τα πάντα είναι μαθηματικώς σωστά. Κι αυτό δεν σηκώνει ούτε ειρωνεία, ούτε υποτίμηση.
Άρα, υπάρχει η αιώνια ζωή.