Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Βίος
Ο Άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος, γεννημένος γύρω στο 1300 στη Θεσσαλονίκη, ήταν ένας διακεκριμένος Βυζαντινός μοναχός, θεολόγος και δύο φορές Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κατά τον 14ο αιώνα.
Νεανικά Χρόνια και Εκπαίδευση
Ο Φιλόθεος, γιος μιας Εβραίας που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, ένιωσε από νωρίς ένα ισχυρό κάλεσμα προς τη μοναστική ζωή. Η εκπαίδευσή του υπό την καθοδήγηση του Μαγίστρου Θωμά
ήταν εξαιρετική. Για να πληρώσει τα δίδακτρα, εργάστηκε ως μάγειρας του δασκάλου του. Η ευφυΐα του ξεχώρισε στη θεολογική σκέψη και τη ρητορική.
Ασπασμός της Μοναχικής Ζωής και Ησυχασμός
Σε νεαρή ηλικία, ο Φιλόθεος εγκατέλειψε μια πολλά υποσχόμενη κοσμική καριέρα για να αφιερωθεί στη μοναστική ζωή. Ξεκίνησε το ταξίδι του στο Όρος Σινά και αργότερα εγκαταστάθηκε στο Άγιο Όρος, αρχικά στη Μονή Βατοπεδίου το 1328, υπό την καθοδήγηση του Αγίου Σάββα του Ηλιόφωτου. Το 1331, μετακόμισε στη Μονή Μεγίστης Λαύρας, όπου συνάντησε τον σημαντικό θεολόγο Γρηγόριο Παλαμά, με τον οποίο ανέπτυξε μια βαθιά πνευματική σχέση. Στο Άγιο Όρος, έγινε ένθερμος υποστηρικτής του Ησυχασμού, μιας μυστικιστικής παράδοσης που εστιάζει στην εσωτερική γαλήνη και την εμπειρία του θεϊκού φωτός.
Υπεράσπιση του Ησυχασμού και Θεολογικές Θέσεις
Αυτή η περίοδος σημαδεύτηκε από μια έντονη θεολογική διαμάχη σχετικά με τον Ησυχασμό. Ο Φιλόθεος έγινε ένθερμος υποστηρικτής του Γρηγορίου Παλαμά και υπέγραψε, μαζί με άλλους 19 επιφανείς μοναχούς του Αγίου Όρους, τον περίφημο Άθωνα Τόμο του Παλαμά το 1341. Ο Τόμος αυτός διευκρίνιζε τη διάκριση μεταξύ της αμετάβλητης ουσίας του Θεού και των αμετάβλητων ενεργειών Του, που επιτρέπουν στους αγίους να βιώσουν το θεϊκό φως, όπως συνέβη με τους Αποστόλους στο Όρος Θαβώρ. Ο Φιλόθεος συνέγραψε δύο σημαντικές θεολογικές πραγματείες, “Περί του Θαβώριου Φωτός” και “Κατά Ακινδύνου”, αντικρούοντας τους επικριτές του Ησυχασμού. Οι γραφές του έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην επικράτηση της Ορθόδοξης διδασκαλίας σχετικά με την αμετάβλητη χάρη και την προσευχή της καρδιάς κατά τους Συνόδους του 14ου αιώνα.
Πατριαρχική Εκλογή
Το 1342, ο Φιλόθεος, αναγνωρίζοντας την πνευματική του οξύνοια και τις ηγετικές του ικανότητες, διορίστηκε ηγούμενος της Μεγίστης Λαύρας, θέση που κατείχε μέχρι το 1347. Για τη συμβολή του στη διαμάχη του Ησυχασμού, ο Πατριάρχης Ισίδωρος τον διόρισε Μητροπολίτη Ηρακλείας στη Θράκη το 1347. Ωστόσο, παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη για να συνεχίσει τις θεολογικές του δραστηριότητες. Συμμετείχε στη σημαντική Σύνοδο του 1351, όπου η θεολογία του Παλαμά για τις αμετάβλητες θεϊκές ενέργειες επικυρώθηκε επίσημα. Ο Φιλόθεος συνέβαλε καθοριστικά στη σύνταξη του Συνοδικού Τόμου, επιβεβαιώνοντας με θάρρος την προσήλωσή του στη διδασκαλία του Παλαμά.
Πρώτη Πατριαρχεία
Το 1353, κατά τη βασιλεία του Ματθαίου Καντακουζηνού, ο Άγιος Καλλίστος Α’ πατριάρχης καθαιρέθηκε, και ο Φιλόθεος, σεβάσμιος για τη σοφία και τις Ορθόδοξες πεποιθήσεις του, εξελέγη διάδοχός του. Ωστόσο, η πρώτη του πατριαρχία ήταν βραχύβια, καθώς καθαιρέθηκε μετά την άνοδο του Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγου στον θρόνο και την επαναφορά του Καλλίστου. Ο Φιλόθεος αποσύρθηκε σε μοναστήρια, συνεχίζοντας τη συγγραφή θεολογικών πραγματειών, αυτή τη φορά ενάντια σε έναν νέο αντίπαλο του Ησυχασμού, τον Νικηφόρο Γρηγορά.
Δεύτερη Πατριαρχεία
Το 1364, μετά τον θάνατο του Αγίου Καλλίστου, ο Φιλόθεος ανέλαβε ξανά το Οικουμενικό Θρόνο. Η δεύτερη θητεία του χαρακτηρίστηκε από την αποκατάσταση της δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου επί της Σερβικής Εκκλησίας, η οποία είχε σχισθεί το 1375. Ο Φιλόθεος είχε βαθιά επιθυμία να επουλώσει το σχίσμα με τη Δυτική Εκκλησία, όχι για πολιτικούς λόγους, αλλά από αγάπη για την αλήθεια. Ξεκίνησε προκαταρκτικές συνομιλίες για μια Οικουμενική Σύνοδο, αλλά η στάση των Λατίνων αντιπροσώπων εμπόδισε την πρόοδο. Συνέγραψε πολυάριθμα θεολογικά έργα, αναπτύσσοντας περαιτέρω τη θεολογία των αμετάβλητων ενεργειών και αντικρούοντας τους ανθρωπιστές θεολόγους Πρόχορο και Δημήτριο Κυδώνη, οι οποίοι είχαν βρει στη δυτική σχολαστική σκέψη μια φιλοσοφία που εξέφραζε την προτίμησή τους για την κλασική αρχαιότητα. Ο Φιλόθεος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αγιοποίηση του Γρηγορίου Παλαμά το 1368, συνθέτοντας μια βιογραφία και λειτουργική υπηρεσία προς τιμήν του.
Κοίμηση
Το 1376, η βασιλεία του Ανδρόνικου Δ’ Παλαιολόγου οδήγησε στην τρίτη καθαίρεση και εξορία του Φιλοθέου. Εξουθενωμένος από τις δυσκολίες και μακροχρόνια ασθένεια, παρέδωσε το πνεύμα του στον Κύριο το 1379.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Έργα
Ο Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος ήταν πολυγραφότατος συγγραφέας, με βαθιά ανησυχία για την πνευματική ευημερία του χριστιανικού ποιμνίου. Τα έργα του καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεολογικών και αγιογραφικών θεμάτων, αποκαλύπτοντας την βαθιά θεολογική του αντίληψη και ποιμαντική ευαισθησία. Τα γραπτά του περιλάμβαναν βιογραφίες αγίων που έκαναν τον Ησυχασμό δημοφιλή μεταξύ του λαού, και την κωδικοποίηση της λειτουργικής τάξης της εποχής του, η οποία παραμένει σε χρήση μέχρι σήμερα.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Γιορτή
Ο Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως γιορτάζει στις 11 Οκτωβρίου και τη Ε’ Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Απολυτίκιο
ήχος α. Της ερήμου πολίτης
Την του Πνεύματος χάριν εν τω Άθω δεξάμενος, της θεολογίας εδείχθης υποφήτης θεόσοφος, και θείος Ιεράρχης του Χριστού, ως σκεύος ουρανίων αρετών· δια τούτο σε Φιλόθεε ιερέ, τιμώμεν ανακράζοντες· δόξα τω σε δοξάσαντι Χριστώ, δόξα τω σε στεφανώσαντι, δόξα τω χορηγούντι δια σου, ημίν πταισμάτων άφεσιν.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Κοντάκιο
ήχος δ. Επεφάνης σήμερον
Ενασκήσας πρότερον, Βατοπαιδίω, και ενθέοις πράξεσι αγλαϊσθείς παρά Θεού, ώφθης Ποιμήν ω Φιλόθεε, Ορθοδοξίας εκφαίνων την έλλαμψιν.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Οίκος
Φιλοθέως ανύσας τον βίον σου, και παθών σεαυτόν καθηράμενος, τω Θεώ ωκειώθης Φιλόθεε, και πολλών χαρισμάτων τετύχηκας, παρά του πάντων Ποιητού, οία περ φίλος αυτού, και θεράπων πιστός· θεολογίας γαρ ώφθης θησαύρισμα, ως αρετών υπογραμμός, και σοφίας παναρμόνιον όργανον· και θεία ψήφω Ιεράρχης μέγας γεγονώς, καλώς επίμανας την Εκκλησίαν του Χριστού, και τους την ορθήν ομολογίαν κυβδηλεύοντας, Βαρλαάμ και Ακίνδυνον, άφρονας απέδειξας, τη των αγίων δογμάτων πανσόφω διδασκαλία· και εν πάση ευσεβεία Θεώ ιεράτευσας, Ορθοδοξίας εκφαίνων την έλλαμψιν.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Κάθισμα
ήχος α. Τον τάφον σου Σωτήρ
Ως φίλον σε Θεού, και σοφόν Ιεράρχην, και μύστην ιερόν, των Αγίων δογμάτων, γεραίρομεν Φιλόθεε, εκτελούντες την μνήμην σου, εν η πρέσβευε, αμαρτιών ημών λύσιν, δούναι Όσιε, και φωτισμόν τον Δεσπότην, και βίου διόρθωσιν.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Κάθισμα
ήχος πλάγιος α. Τον Συνάναρχον Λόγον
Τω σοφώ Γρηγορίω συνήθης γέγονας, και αυτού των χαρίτων Πάτερ ετρύφησας, θεολόγος ιερός, αναδεικνύμενος, και Ιεράρχης θαυμαστός, της Εκκλησίας του Χριστού, Φιλόθεε θεήγορε· διό σου επιτελούμεν, την θείαν μνήμην αγαλλόμενοι.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Κάθισμα
ήχος γ. Θείας πίστεως
Θείου Πνεύματος, τη επιπνοία, ιεράτευσας Θεώ αμέμπτως, Ιεράρχα θεόφρον Φιλόθεε· και ως θυσίαν Κυρίω προσήγαγες, τα της ζωής σου λαμπρά κατορθώματα. Πάτερ Όσιε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος.
Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Στίχοι
Θεού φίλος πέφηνας Αρχιεράρχα,
Θεόν ως δοξάσας λόγω και έργω.
Δεκάτ’ ηδέ πρώτη Φιλοθέου ο δέμας κτερέιξαν
Α.Α.