Ο τουρισμός ως οικονομικό και πολιτισμικό μέγεθος στην ελληνική κοινωνία
Ο τουρισμός είναι μια από τις κυριότερες οικονομικές πηγές πλούτου για την Ελλάδα. Υπάρχει όμως η γνώμη ότι προκαλεί αλλοίωση σε πολλούς τομείς της ζωής μας με όλα τα συναφή επακόλουθα.
Η θεαματική εισβολή του τουρισμού στη χώρα μας και η συρροή αδιάκοπου ρεύματος τουριστών, κατά τη διάρκεια ιδιαίτερα των καλοκαιρινών μηνών, αποτελεί συντελεσμένο γεγονός για την πατρίδα μας, γεγονός που μεταφράζεται σε προσοδοφόρα οικονομική πηγή για την περαιτέρω ανάπτυξή της. Όμως τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο υφέρπει κάποιος προβληματισμός σχετικά και με τα δυσμενή επακόλουθα που επιφέρει ο τουρισμός. Έτσι διάφοροι πνευματικοί κύκλοι ανθρώπων, θορυβημένοι απ’ αυτή την αλλοίωση της ζωής στη χώρα μας, λόγω του τουρισμού, εκφράζουν κατά καιρούς τις απόψεις τους.
Όμως, θα αναρωτηθεί κανείς, υφίσταται πράγματι πρόβλημα αλλοίωσης, ή μήπως αυτό αποτελεί κατασκεύασμα μερικών, που από υπερβολικό ζήλο για τη διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας, από στυγνό, άκριτο σωβινισμό θα έλεγε κανείς, προσπαθούν να απωθήσουν καθετί το αλλότριο; Όμως όχι. Είναι πλέον αναμφισβήτητο ότι το πρόβλημα υφίσταται και μάλιστα εκδηλώνεται σε πάρα πολλούς τομείς της ζωής μας. Κι όποιοι επιμένουν να ισχυρίζονται το αντίθετο, θα έλεγε κανείς ότι εθελοτυφλούν μπροστά σε πρόβλημα όχι απλώς υπαρκτό, αλλά κραυγαλέο, που οι διαστάσεις του ιδίως κατά τα τελευταία χρόνια καλύπτουν όλη σχεδόν την δραστηριότητά μας.
Και πρώτα απ’ όλα, για να ξεκινήσουμε κι απ’ τα πιο συγκεκριμένα, η αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος, που γίνεται λόγω της ραγδαίας αύξησης του τουριστικού ρεύματος, είναι εμφανής και βέβαια αδιαφιλονίκητη. Οι άνθρωποι παλιότερα, προτού αναπτυχθεί τόσο ο τουρισμός, επενέβαιναν στη φύση, μεταβάλλοντάς την σε αγαθά που θα επαρκούσαν για τις πρώτιστες βιοτικές ανάγκες τους. Όμως με τη συρροή όλου και μεγαλύτερου αριθμού τουριστών, κι επειδή ο τουρισμός συντελεί στην οικονομική ανόρθωση και γιγάντωση μιας χώρας, η επέμβαση του ανθρώπου στη φύση δεν περιορίζεται στα καθορισμένα από οικολογικούς «αδιάσειστους» νόμους όρια, αλλά καταντά αλόγιστη εκμετάλλευση και αφαίμαξη των πλουτοπαραγωγικών πηγών της φύσης, με αποτέλεσμα το οικολογικό αδιέξοδο της εποχής μας. Και φυσικά οι συνέπειες αυτής της στάσης των ανθρώπων απέναντι στη φύση έχει τον οδυνηρό της αντίκτυπο πάνω στον ίδιο τον άνθρωπο. Γιατί και η φύση με τη σειρά της επηρεάζει και τη σωματική και την ψυχοπνευματική διάπλαση του ανθρώπου. Η φύση εκδικείται και ξεσπάει πάνω στον άνθρωπο με τη μορφή της ρύπανσης της ατμόσφαιρας, των πολυάριθμων πια χημικών αποβλήτων, την εξάντληση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της και με τη μορφή, τελικά, της αλλοτρίωσης, του άγχους, της μοναξιάς και άλλων ψυχονευρωτικών νοσημάτων, που αποτελούν απόρροια και του οικολογικού μας προβλήματος. Και στη χώρα μας, οι άνθρωποι παρακινημένοι από τη δίψα της υλικής ευημερίας που τους παρέχει ο τουρισμός, έχουν φτάσει σε ανάλογο σημείο, και επομένως η κάθε λογής ρύπανση, από ρύπανση της ατμόσφαιρας μέχρι και ηχορύπανση, που παρατηρείται στα τουριστικά κέντρα της πατρίδας μας και ιδιαίτερα στα κοσμοπολίτικα νησιά της, αποτελούν δυσμενή επακόλουθα και θυσία των φυσικών της καλλονών στο βωμό της ανάπτυξης του τουριστικού ρεύματος.
Όμως επίσης σημαντικότατη είναι και η αλλοίωση που προκαλεί ο τουρισμός στη γλώσσα μας καθώς και στα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμά μας. Ιδιαίτερα η αλλοίωση αυτή γίνεται περισσότερο αισθητή στη νέα γενιά. Γιατί αυτό που συντελεί στην αρνητική έκφραση των νέων είναι η εμφύτευση και στη χώρα μας αλλοδαπών τρόπων ζωής, οι οποίοι κάθε άλλο παρά εναρμονίζονται με την ψυχοσύνθεση του λαού μας και την μακραίωνη πολιτιστική παράδοση και κληρονομιά του τόπου μας. Γιατί οι νέοι μη έχοντας ακόμη διαμορφωμένο τον ψυχικό τους κόσμο και μη έχοντας αποστάγματα, καίρια, αντιλήψεων και θεωριών, τουλάχιστον η συντριπτική πλειονότητά τους, ρυμουλκούνται εύκολα από τις επιδράσεις των τρόπων ζωής των αλλοδαπών και προσπαθούν μάταια να προσαρμοστούν στις ξενόφερτες επιταγές, καταπνίγοντας μέσα τους τη δύναμη για αναθεώρηση και γόνιμη ανανέωση της δικιάς τους κληρονομιάς. Αποτέλεσμα αυτής τους της στάσης είναι η δική τους πρώτα φθορά και αλλοίωση, που μεταβαίνει κατόπιν και στην κοινωνία της χώρας μας και δυσχεραίνει την φυσική της εξέλιξη. Κι όταν λέμε πως λόγω της εισβολής του τουρισμού αλλοιώνεται και δε διατηρείται αλώβητη η μακραίωνη πολιτιστική μας κληρονομιά, αυτόματα τίθεται και πρόβλημα αλλοίωσης της εθνικής μας συνείδησης και ταυτότητας. Γιατί όλη η ουσία και το βαθύτερο νόημα του εθνικού φρονήματος ενός λαού συμπυκνώνεται στη γόνιμη σύνδεσή του με τις ρίζες της φυλής του. Και είναι κοινό μυστικό ότι αυτή η σύνδεση έχει τη δύναμη να τροφοδοτεί και να ανανεώνει τις δραστηριότητες και τις εκφάνσεις του πνεύματος ενός λαού. Όμως εκτός απ’ αυτό το πρόβλημα, για πολλούς Έλληνες και ιδιαίτερα για τους πιο ηλικιωμένους, τίθεται και πρόβλημα ηθικό, λόγω του τουρισμού. Υποστηρίζουν δηλαδή πολλοί, ότι οι ξένες επιδράσεις έχουν διαστρεβλώσει τα ήθη των ανθρώπων και έχουν επιφέρει διαστροφή σε κάποιους «αναλλοίωτους» κανόνες ηθικής. Βέβαια, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η άποψη αυτή είναι εντελώς υποκειμενική και ότι χαρακτηρίζεται από στενότητα πνεύματος, αν λάβουμε υπόψη μας το πόσο ευμετάβολοι αποδείχτηκαν στο παρελθόν κάποιοι κώδικες ηθικής. Όμως παρ’ όλα αυτά, φέρνοντας κανείς σαν παράδειγμα τη διάδοση των ναρκωτικών στη χώρα μας λόγω του τουρισμού, θα μπορούσε εύλογα να ισχυριστεί ότι υφίσταται πρόβλημα αντικειμενικά ηθικό και μάλιστα με ευρείες κοινωνικές προεκτάσεις.
Και μετά απ’ όλα αυτά έρχεται ως φυσικό επακόλουθο το ερώτημα: Πώς θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά αυτή η πολύμορφη αλλοίωση που επιφέρει ο τουρισμός; Με την ανάσχεση του τουριστικού ρεύματος και την απώθηση κάθε αλλοδαπού; Κάτι τέτοιο θα ήταν αναμφισβήτητα αδιανόητο αφ’ ενός μεν, λόγω των οικονομικών απολαβών της χώρας μας απ’ τον τουρισμό, και αφ’ ετέρου δε, απ’ την δημιουργική ανανέωση της ζωής που συντελείται με την αμοιβαία επαφή των λαών. Αυτό που θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα εξαρτάται, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, απ’ την εκλεκτικιστικά αφομοιωτική ικανότητα που διακρίνει το λαό της χώρας που δέχεται το τουριστικό ρεύμα. Και με τον όρο εκλεκτικιστική, αφομοιωτική ικανότητα εννοούμε το να μπορείς να δέχεσαι εκείνα τα στοιχεία που προσιδιάζουν στην ιδιοσυγκρασία σου και συντελούν στην ανάπτυξή σου και να απωθείς εκείνα τα στοιχεία που βαθμιαία σε διαβρώνουν και σε εξαφανίζουν. Οπωσδήποτε για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο από τους Έλληνες χρειάζεται σκληρή προσπάθεια κι από τους ίδιους σαν άτομα, δηλαδή όξυνση του κριτικού πνεύματος και τάση για προβληματισμό καθώς κι από τους φορείς της κρατικής εξουσίας. Γιατί το κράτος θα μπορούσε, αν όχι να εξαλείψει, να περιορίσει την κατάχρηση των φυσικών πηγών σε βάρος της φυσικής ισορροπίας και τελικά των ίδιων των πολιτών του, με την κοινωνικοποίηση ορισμένων τουριστικών επιχειρήσεων και κατά συνέπεια με τον παραγκωνισμό της ιδιωτικής δίψας για τεράστια οικονομικά οφέλη. Βέβαια προς αυτή την κατεύθυνση αρχίζουν να αναφαίνονται κάποιες καλοπροαίρετες προσπάθειες, που όμως δεν επαρκούν για την οριστική διευθέτηση του προβλήματος. Γιατί το πρόβλημα παραμένει και κατά συνέπεια πρέπει να μας προβληματίζει όλους.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-Ιστορικός
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων