Μετά την “Εκάβη” στο Στάδιο, άκουσα αρκετούς να με βεβαιώνουν πως η κυρία Κοτοπούλη δεν ήταν βασίλισσα. Οι βασίλισσες δεν αφήνονται με τέτοια αδυναμία στο πάθος και στον θρήνο. Αν όχι για την τέχνη, τουλάχιστον για την ασφάλεια της δημοκρατίας, παρακάλεσα τους οργισμένους να αναθεωρήσουν την κρίση των. Αδύνατο. Την Εκάβη την ήθελαν βασίλισσα και δεν εννοούσαν να συγχωρήσουν σε μια καλλιτέχνιδα το lèse-majesté πως την έκαμε γυναίκα.
-Πώς; Μια βασίλισσα να φωνάζει; Να στηθοκοπιέται; Να δέρνεται; Μια βασίλισσα χωρίς βασιλική στάση; Χωρίς κυριαρχία; Χωρίς να προστάζει τον πόνο; Χωρίς να κρατεί μπροστά στη συμφορά τη βασιλική της ιδιότητα; Μα τέτοιες βασίλισσες δεν είδαμε ούτε εμεις ούτε η Τροία!
-Εν πρώτοις δεν ξέρετε τι πρωτόκολλο είχε η Τροία… Ας υποθέσουμε πως το βασιλικό χαρακτηριστικό είναι η κυριαρχία στα πάθη, η σεμνή γαλήνη κι η μεγαλόπρεπη οδύνη.
-Είναι! Δεν θα το υποθέσουμε. Αυτή η αξιοπρέπεια και το στέμμα κάνουν ένα. Μπορεί να υπάρξει βασιλιάς χωρίς στέμμα – ποτέ χωρίς αξιοπρέπεια.
-Στις μικρές ή τις μεγάλες συμφορές;
-Και στις πλέον αφάνταστες.
-Είναι μια υπόθεση.
-Είναι η αλήθεια!
-Να μου την αποδείξετε… Αλλά σας είναι δύσκολο γιατί ποτέ δεν είδατε Μεγαλειότητες στην εντελώς προσωπική κατάσταση της ταραχής, του θυμού, του πόνου ή του σπαραγμού; Τους είδατε στην αίθουσα του θρόνου, κύριε! Στις ακροάσεις, στις εμφανίσεις και στις υποδοχές οι βασιλείς είναι παγωμένοι κι από κει τους ξέρουν όλοι – και σεις ακόμα. Δεν ξέρω κανένα που να βρέθηκε στο δωμάτιό τους! Κι οι θαλαμηπόλοι που είναι έτοιμοι μετά τον θάνατο των Βασιλέων να τους αναστήσουν en pantoufles σ’ ένα πολύκροτο βιβλίο, δεν ξέρουν ούτε τα τρία κακά της μοίρας τους από την ιδιοσυγκρασία των προσώπων αυτών, επειδή δεν βλέπουν τους βασιλείς παρά μόνο όταν τους φωνάζουν… Κι όταν τους φωνάζουν οι βασιλείς είναι πάλι βασιλείς! Τα δέκα εξωτερικά μικροεπεισόδια που αφήνουν στον θαλαμηπόλο των δεν είναι τίποτε απ’ την ύπαρξή των. Ο μύθος πως οι βασιλείς, την ώρα της συμφοράς των, ανοίγουν το εγχειρίδιου του Επικτήτου, γεννήθηκε απ’ το πρωτόκολλο. Κι είναι τόσο μύθος για τους βασιλείς η μεγαλοπρέπεια μπροστά στη συμφορά όσο για τους άλλους θνητούς. Η κυρία Κοτοπούλη μας έδωσε μια γυναίκα που τη χτυπούν οι συμφορές. Έτσι ήταν πάντα οι άνθρωποι;
-Οι βασιλείς;
-Οι άνθρωποι! Θέλετε να έχει πρωτόκολλο ο Πολυμήστωρ – ένας ληστής! Πώς να κατορθώσουμε να σκεπάσει τον λέβητα των παθών του ένας ομηρικός βασιλεύς, που είναι δύσκολο πράγμα; Ασφαλώς οι ομηρικές μεγαλειότητες έχουν την ανθρωπιστική ευγένεια που δίνει στους ήρωές τους ο Όμηρος και γνωρίζονται με το Μοιραίο – μα δεν έχουν σκοπό να ναρκώσουν τα πάθη και τους θυμούς των για να κάμουν ύφος… Όταν ο Αίας και ο Έκτωρ έπαψαν την μονομαχία των κι ο Αγαμέμνονας παραθέτει γεύμα στη σκηνή του με βόδι πέντε χρόνων, απ’ το οποίο προσφέρει στον Αίαντα να φάγει ολόκληρη τη ράχη… πρέπει να παραδεχτούμε πως οι τσελιγγάδες που απολαμβάνουν τέτοια μενού, όσο κι αν έχουν βασιλική εξουσία, είναι προετοιμασμένοι για τις φοβερότερες ψυχικές εκρήξεις. Δεν είναι βέβαια πριγκηπικό να λέγει η Ωραία Ελένη στον Έκτορα “εγώ η κακιά σκύλα που ‘καμα τέτοια!” Είναι όμως ομηρικό. Δεν είναι πριγκηπικό η Ανδρομάχη στην υποψία της συμφοράς να πετάγεται απ’ τα ανάκτορα “μαινάδι ίση”. Κι όταν ο ποιητής μας λέγει στον φόνο του Έκτορα πως “Τρωήσι δ’ Εκάβη αδινού εξήρχε γόοιο” εννοεί βέβαια πως μια βασίλισσα που δίνει στις γυναίκες το σύνθημα του θρήνου, πολύ λίγο συλλογιέται το πρωτόκολλο κι εννοεί να χτυπήσει το μοιραίο μ’ ό,τι έχει να δώσει μια γυναικεία ιδιοσυγκρασία. Αυτά θέλησε ο Όμηρος, αυτά κι ο Ευριπίδης. Να φορέσουμε στους ομηρικούς ήρωες την περούκα του Ρακινά δεν είναι πλέον δυνατό. Δεν θα ήταν κι αληθινό για την εποχή μας. Οι βασιλείς – τώρα! – στην πραγματικότητα έχουν και συμφορές και πάθη.
-Να μου τ’ αποδείξετε.
-Ας ψάξει κάθε λαός στα ανάκτορά του και θα τα βρει! Αν οι αυλικοί δεν μπαίνουν στους κοιτώνες, από τις αίθουσες όμως ξέρουν τόσα, ώστε θα μπορούσαν με μικρά γεγονότα της ζωής των βασιλικών προσώπων να πλουτίσουν την θυμική Ψυχολογία. Φανταστήκατε ποτέ βαθύτερη γαλήνη από κείνη που έκρυβε το χαμόγελο της Αυτοκράτειρας Ευγενίας; Σε μια επισημότατη στιγμή που το αυτοκρατορικό ζευγάρι ξεκίνησε και προχωρούσε να κάμει την εμφάνισή του σε κάποια μεγάλη τελετή των Τουϊλερί, ο μικρός διάδοχος αισθάνθηκε αιφνίδια αδιαθεσία. Γρήγορα οι αυλικοί τον ξάπλωσαν σ’ ένα καναπέ και του έδιναν τις πρώτες βοήθειες. Ο Αυτοκράτωρ ετόλμησε να δώσει μια συμβουλή όταν η Ευγενία, νευριασμένη, μπροστά στους αυλικούς και μπροστά στον καθηγητή του μικρού Αυγουστίνο Φιλόν (τον συγγραφέα που διηγείται το επεισόδιο στο “Souvenirs sur l’ Impératrice Eugénie”) φώναξε στον άντρα της, τον κυρίαρχος της Γαλλίας: “Vous etes stupide!” Εφτάσαμε απ’ την Εκάβη στην Ευγενία. Εδώ όμως είναι καιρός να κόψουμε τη συνομιλία, περιμένοντας κανένα αδιάκριτο αυλικό να μας φωτίσει. Ως τότε ας πιστέψουμε πως οι βασιλείς φωνάζουν όταν υποφέρουν, όπως εμείς, και πως η καλλιτέχνις ήταν μέσα στην αλήθεια και στην τέχνη όταν μας έδωσε ως Εκάβη στην τραγική της εμφάνιση το δημοτικό μας μοιρολόγι: πράγμα πιο αξιοσημείωτο απ’ την ψυχρή αφαίρεση της μεγαλόπρεπης βασίλισσας.