Μια υπόθεση εργασίας για τους στόχους της παιδείας (εκπαίδευσης)
Αν μου ανέθεταν να ορίσω τους στόχους της παιδείας (εκπαίδευσης) για τα χρόνια που έρχονται θα έριχνα το βάρος όχι σε μια παιδεία που θα έθετε στόχο αποκλειστικό τη μετάδοση στους νέους γνώσεων και πρακτικών ικανοτήτων (για να μπορούν να «κερδίσουν» τη ζωή) αλλά σε κείνη που θα τους έκανε ικανούς να προχωρήσουν και σε αναζητήσεις καθαρά πνευματικές, συναισθηματικές και ηθικές.
Μέχρι σήμερα η παιδεία που αποτελεί έναν ιδιαίτερα ευαίσθητο χώρο της εσωτερικής πολιτικής κάθε κράτους, διέρχεται συνεχείς διακυμάνσεις και κλυδωνισμούς, μεταβαίνει απ’ τη μια καινοτομία σε άλλη, απ’ τη μια μεταρρύθμιση στην άλλη, και γενικά βρίσκεται σε αναταραχή. Και ως φυσική απόρροια αυτής της αναστάτωσης, επέρχεται και η αδιάκοπη αλλαγή των στόχων της. Βέβαια η παιδεία με την έννοια της εκπαίδευσης διαφοροποιείται από εποχή σε εποχή, αφού οι στόχοι της και οι επιδιώξεις της καθορίζονται από τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες κάθε εποχής, καθώς επίσης και από το βαθμό της τεχνολογικής της εξέλιξης.
Έτσι και σήμερα, επειδή η παιδεία διαμορφώνεται από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εποχής κατά την οποία εφαρμόζεται, η εκπαίδευση που λαμβάνουμε σκοπεύει στη συσσώρευση γνώσεων και ικανοτήτων στους μαθητές, που θα τους σταθούν στις αντιξοότητες της σύγχρονης ζωής. Ο στόχος αυτός της σημερινής εκπαίδευσης είναι απόλυτα δικαιολογημένος μια και η ραγδαία επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη που συντελείται σήμερα, μας επιβάλλει αφομοίωση γνώσεων σε πρωτοφανή έντονο ρυθμό. Ακριβώς γι αυτό το λόγο έχουμε παραμελήσει αρκετά μια άλλη σειρά στόχων που είναι έμφυτοι στην έννοια της παιδείας, μα, όμως, που για να καρπίσουν χρειάζονται καλλιέργεια και αφοσίωση. Είναι εκείνοι οι στόχοι που προωθούν τις πνευματικές, συναισθηματικές και ηθικές αναζητήσεις της ανθρώπινης φύσης.
Αν λοιπόν μου ανέθεταν να ορίσω τους στόχους της παιδείας (εκπαίδευσης) για τα χρόνια που έρχονται, θα συμπεριλάμβανα σ’ αυτούς όχι μόνο τη μετάδοση γνώσεων και πρακτικών ικανοτήτων, αλλά παράλληλα και την ώθηση σε κριτικό και γόνιμο στοχασμό των καθιερωμένων αξιών, σε αυτοσχέδιες μα δημιουργικές αναζητήσεις του κάθε μαθητή που τελικά θα ήταν ικανές να τον κατευθύνουν στον πλουτισμό του συναισθηματικού του κόσμου. Άλλωστε είναι αναντίρρητα τα θλιβερά αποτελέσματα που προέκυψαν πολλές φορές στο παρελθόν, από το ότι η παιδεία έθεσε ως αποκλειστικό της στόχο τη στείρα απομνημόνευση γνώσεων από τους μαθητές με τη φτηνή δικαιολογία ότι μόνο κατ’ αυτό τον τρόπο θα μπορούσαν να τις αξιοποιήσουν στη ζωή τους. Όμως, επειδή συνέβη ακριβώς το αντίθετο, πράγμα που αποτελεί τρανή απόδειξη του ότι τέτοιου είδους μονόπλευροι στόχοι καταρρακώνουν και αποχαυνώνουν το πνεύμα και την κριτική ικανότητα του ανθρώπου, κάθε λογικός και υπεύθυνος πολίτης θα κατέκρινε με πάθος παρόμοια στάση.
Επιπλέον, επειδή η διανοητική εξέλιξη του ανθρώπου και η διαμόρφωση και διάπλαση του χαρακτήρα του είναι υψηλοί στόχοι που σαρκώνονται μόνο διαμέσου μιας παιδείας (εκπαίδευσης) που προνοεί όχι μόνο για τη λογική μα και για την ψυχοπνευματική του υπόσταση, η παιδεία για τα χρόνια που έρχονται θα πρέπει να διευρυνθεί κάπως περισσότερο, έτσι ώστε να γεμίζει από εμπειρίες και παραστάσεις πολυάριθμες ποιοτικές και ποικίλες όλο το «είναι» του μαθητή, πράγμα που ανυψώνει και την ποιότητα της ίδιας της παιδείας και ικανοποιεί τους μαθητές, γιατί θα τους παρέχει εφόδια όχι μόνο για να ανταπεξέλθουν στις υλικές ανάγκες της ζωής, μα και για να εκπληρώσουν βαθύτερες ανάγκες τους, ανάγκες που αναφέρονται σε ενδόμυχες αναζητήσεις τους.
Εξάλλου, για να φτάσει ένας άνθρωπος στην πολυπόθητη πνευματική ωριμότητα, που τόσο πολύ συζητιέται σήμερα σε συνάρτηση με την παιδεία και παράλληλα καπηλεύεται από πολλούς, χρειάζεται εμβάθυνση και επίπονη αναζήτηση όχι μόνο σε πολύπλοκα μαθηματικά θεωρήματα και σε αποκαλυπτικά, πράγματι, πειράματα φυσικής και χημείας, αλλά και στα ηθικά κελεύσματα της κοινωνίας, στις αντιλήψεις της εκάστοτε θεωρούμενης πνευματικής «ηγεσίας» και στην εκδήλωση των συναισθημάτων του. Και επειδή η παιδεία είναι η μόνη αρμόδια να οιστρηλατήσει μια τέτοια εμβάθυνση και αναζήτηση, κατά συνέπεια είναι και η μόνη που μπορεί να προωθήσει έστω και μια υποτυπώδη πνευματική ωριμότητα, στη χειρότερη βέβαια περίπτωση. Και αφού η πνευματική ωριμότητα υποτίθεται ότι διακρίνει τους σωστούς και υπεύθυνους πολίτες, κάθε δημοκρατικό καθεστώς πρέπει να θέτει ανάλογους στόχους στην παιδεία που παρέχει, αν ποθεί να ριζώσει και να στεριώσει, γιατί οι πνευματικά ώριμοι πολίτες είναι αυτοί που αποτελούν το γερό βάθρο πάνω στο οποίο υψώνεται σταθερά και αμετακίνητα η έννοια και η ζωή της δημοκρατίας.
Το παρελθόν μα και η τωρινή κατάσταση που επικρατεί θα πρέπει να μας παραδειγματίζει μα και να μας προβληματίζει. Και έχοντας ως έναυσμα και ως αφετηρία, το πόσο οι στόχοι της εκπαίδευσης διαστρεβλώθηκαν, πόσο ορισμένοι από αυτούς παραποιήθηκαν μα και παραβλέφθηκαν και πόσο προκατειλημμένα αντιμετωπίστηκαν άλλοι από αυτούς, θα πρέπει στο μέλλον να χαράξουμε μια διαφορετική πορεία όσον αφορά την παιδεία. Μια κι είναι τόσο βαρυσήμαντη η σημασία της, δεν είναι ούτε κοινωνικά παραδεκτό, ούτε ηθικό να καταπατούνται μερικοί από τους στόχους της, για να προωθούνται ιδιοτελή συμφέροντα και κάθε είδους πολιτικές επιδιώξεις. Και είναι επίσης απαράδεκτη η καταδυνάστευση και υποδούλωση της παιδείας, ενός τόσο ζωτικού και δυναμικού παράγοντα πνευματικής ανάκαμψης ενός λαού, χάρη προσωρινών ίσως συγκυριών χωρίς διαχρονική ισχύ και κύρος. Όμως, δυστυχώς, δεν είναι λίγες οι περιστάσεις που μια τέτοια ηθική και πνευματική κατάπτωση κρίνεται από πολλούς αναγκαία λόγω του ότι συντρέχουν ειδικές συνθήκες που καθιστούν απαραίτητη αυτή την προσέγγιση και αντιμετώπιση. Βέβαια, σ’ αυτές τις περιπτώσεις τυπικά μόνο λειτουργεί το εκπαιδευτικό σύστημα, γιατί στην πραγματικότητα παύει πια να προάγει την γενική πνευματική στάθμη, παύει πια να αποτελεί μια ρέουσα κατάσταση πραγμάτων, όπου υπάρχει δυνατότητα συνεχούς εξέλιξης και δυναμικής διεκδίκησης καινοτομιών και μεταρρυθμίσεων, όσον αφορά τον τρόπο λειτουργίας του.
Τελικά, μετά απ’ όλα αυτά καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το να θέτουμε μονόπλευρους στόχους στην παιδεία που εξυπηρετούν μόνο απαιτήσεις βιοποριστικές και υλικές, αποτελεί χίμαιρα και όχι σθεναρή αντιμετώπιση των αναγκών του ανθρώπου στο σύνολό τους, αφού ο άνθρωπος είναι ον δισυπόστατο και εκτός από τη ρωμαλέα ορμή του για την κατάκτηση της ζωής, όπως σήμερα νοείται, τον διακρίνει και μια εξίσου, αν όχι μεγαλύτερη ορμή, για την πλήρωση του εσωτερικού του με το να συλλαμβάνει υψηλά νοήματα ηθικής και με το να διοχετεύει δημιουργικά τα συναισθήματά του, τα ανώτερα βέβαια, στο έμψυχο περιβάλλον που τον περιτριγυρίζει. Έτσι χάρη σε μια ανώτερη και πλήρη παιδεία, συνειδητοποιεί τον βαθύτερο προορισμό του, αφού καταξιώνεται ως ηθική και πνευματική προσωπικότητα.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-Ιστορικός
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων