Αν με τον όρο “Πόντος”, εννοούμε την γεωγραφική περιοχή που καταλαμβάνει τα βόρεια παράλια της Μ. Ασίας, τότε δεν έχουμε παρά να συμβουλευτούμε τον πλέον ειδικό. Ο Πόντιος (Αμασηνός) ιστορικός, στωικός και μέγας γεωγράφος Στράβων (63π.Χ.-21π.Χ.), γεωγραφεί την πατρίδα του ως εξής: Βόρεια ορίζεται από τον Εύξεινο Πόντο. Ανατολικά από τον Φάση ποταμό. Νότια από τον δυτικό Ευφράτη. Δυτικά από τον Άλυ (κόκκινο) ποταμό. Ωστόσο, Έλληνες (που μάλιστα μιλούν το Ποντιακό ιδίωμα) έζησαν και ζούνε σε όλα τα παράλια του Εύξεινου Πόντου. Αυτή η Ελληνική παρουσία, μυθολογείται από τα πανάρχαια χρόνια.
Κρυμμένοι πίσω από την αχλή του θρύλου: Ο Ηρακλής, που φτάνει ως τον Καύκασο για να ελευθερώσει τον ευεργέτη της ανθρωπότητας Προμηθέα. Ο Φρίξος, κυνηγημένος από τη μητριά του, καβάλα στο χρυσόμαλλο κριάρι βρίσκει καταφύγιο στην Κολχίδα. Το ίδιο κριάρι που θα αναζητήσουν οι Πανέλληνες αργότερα, με αρχηγό τον Ιάσονα και οδηγό την Αθηνά. Ο τραγικός Ορέστης αναζητά και βρίσκει την αδελφή του Ιφιγένεια.
Κι αν όλοι αυτοί, οι μάρτυρες του ελληνικού ενδιαφέροντος για τον Άξενο πόντο, απέμειναν στα κατοπινά χρόνια σαν πρόσωπα του μύθου, είναι οι Μιλήσιοι, αυτοί που θα τιθασεύσουν την αφιλόξενη θάλασσα. Στα 785 π.Χ., οι πρώτοι άποικοι της Μιλήτου, φτάνουν για να ιδρύσουν την Σινώπη. Οι Σινωπείς, με τη σειρά τους, θα ιδρύσουν την Τραπεζούντα (756 π.Χ.), την Κερασούντα (700 π.Χ.), την Άλυα ή Αλυσσό (750 π.Χ). Οι Αθηναίοι θα ιδρύσουν την Αμισό (Σαμψούντα) το 600 π.Χ.. Αργότερα, ο Περικλής θα φέρει στην Άλυα, Αθηναίους και Αιγαιάτες αποίκους και θα την μετονομάσει σε Πάφρα (436 π.Χ.). Εκατοντάδες πόλεις θα ιδρυθούν εν τω μεταξύ σε όλη την έκταση των παραλίων της μαύρης θάλασσας των βαρβάρων. Ο Άξενος είναι πια για τους Έλληνες, Εύξεινος Πόντος. Οι έμποροι, υπό την προστασία του αθηναϊκού στόλου, θα μεταφέρουν επί αιώνες με ασφάλεια, σιτάρι, μεταλλεύματα, φρούτα και άλλα αγαθά στα μεγάλα λιμάνια της Μεσογείου.
Οι ελληνικές αυτές πόλεις είναι αυτόνομες (πόλεις – κράτη) ή θυγατέρες των μητροπόλεών τους με δικό τους συνήθως αυτό των αποικιστών, πολίτευμα. Με την υπογραφή της επονείδιστης Ανταλκιδείου ειρήνης (387 π.Χ.), οι περισσότερες θα περάσουν στην επικυριαρχία των Περσών. Ωστόσο θα διατηρήσουν την εσωτερική τους αυτονομία. Όταν ο Αλέξανδρος ο Β΄, αυτοκράτωρ στρατηγός των ελληνικών δυνάμεων, φτάνει στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα στον Πόντο, οι Έλληνες ζουν στα παράλια. Θα συλλέξει και θα αποστείλει στον δάσκαλό του, Αριστοτέλη, πλήθος δειγμάτων της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής. Ανάμεσα τους και την κερασιά, που ευδοκιμούσε στην Κερασούντα. Παράλληλα, βοηθά τους Έλληνες να επεκταθούν στην Ποντιακή ενδοχώρα, εξελληνίζοντας τα ημιβάρβαρα έθνη της περιοχής. Μετά το θάνατό του, ιδρύεται το Βασίλειο του Πόντου υπό τους (εξελληνισμένους Πέρσες σατράπες) Μιθριδάτες και με πρωτεύουσα την Αμάσεια (αργότερα τη Σινώπη και την Αμισό).
Ο τελευταίος Μιθριδάτης, ο Ευπάτωρ, οραματίζεται την αναγέννηση της Ελλάδας. Αφού θα εξοντώσει το σμάρι των συνωμοτών και επίδοξων δολοφόνων του (ανάμεσά τους, η φιλορωμαία μητέρα του), θα επεκτείνει την επικράτειά του σε όλη τη Μικρά Ασία, και με τη βοήθεια συμμάχων, Ελλήνων και βαρβάρων, θα εισβάλει στην Ευρώπη και την Ιωνία. Τρεις Ελληνορωμαϊκοί πόλεμοι θα μείνουν στην ιστορία ως Μιθριδατικοί (88-63 π.Χ.). θα δώσει δεκάδες μάχες. Θα φτάσει μέχρι το πνευματικό κέντρο των Ελλήνων, την Αθήνα (πατρίδα του δασκάλου του), για να ηττηθεί τελικώς από τον Πομπήιο και να υποχρεώσει τον υπασπιστή του να τον σκοτώσει για να μην αιχμαλωτιστεί (63 π.Χ.).
Η Ρωμαϊκή κυριαρχία σεβάστηκε την αυτονομία των Ελληνικών πόλεων. Αναπτύχθηκαν οι τέχνες, τα γράμματα και το εμπόριο. Ο Χριστιανισμός, που απλώθηκε γρήγορα στον Πόντο, συνέβαλλε στον πλήρη εξελληνισμό των διαφόρων φυλών της ενδοχώρας. Με το χωρισμό της αυτοκρατορίας, ο Πόντος θα αποτελέσει επί μακρόν μια από τις μεγάλες της επαρχίες με πρωτεύουσα την Νεοκαισάρεια, αργότερα την Ευδοκία και (επί Ιουστινιανού) την Τραπεζούντα. Πλήθος ναών και μοναστηριών θα ιδρυθούν. Κειμήλια ανεκτίμητης αξίας και απαράμιλλης τέχνης θα κοσμήσουν τα Ιερά.
Με την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους (1204 μ.Χ.), ο Αλέξιος ο Α΄, θα καταφύγει στην Τραπεζούντα και θα ιδρύσει την Αυτοκρατορία του Πόντου. To κράτος αυτό επέζησε 257 χρόνια. Το 1461 μ.Χ., η τελευταία ελεύθερη Ελληνική πόλη, η Τραπεζούντα, θα πέσει στα χέρια του Μωάμεθ του Β΄. Θα ακολουθήσουν διώξεις και βίαιοι εξισλαμισμοί. Οι κατακτητές σεβάστηκαν τα θρησκευτικά ιδρύματα. Εκεί βρήκαν καταφύγιο οι κυνηγημένοι χριστιανοί. Μοναστήρια, όπως η Παναγία Σουμελά, ο Άγιος Γεώργιος ο Περιστεριώτης, ο Άγιος Ιωάννης ο Βαζελώνας και άλλα, θα περιθάλψουν τους απεγνωσμένους Έλληνες της ενδοχώρας. Άλλοι θα προσχωρήσουν εθελουσίως στο Ισλάμ και άλλοι θα υποκριθούν τους Μουσουλμάνους, διατηρώντας κρυφά τη χριστιανική πίστη (Κλωστόι ή Γυριστοί). Ύστερα από Σουλτανικές μεταρρυθμίσεις, που αναγνωρίζουν τη ισοπολιτεία των υπηκόων, οι κλωστοί επιστρέφουν φανερά στη χριστιανική λατρεία (1839 μ.Χ.), για να ακολουθήσουν διωγμοί που αντιμετωπίζονται με αντάρτικα κινήματα των Ελλήνων. Κάποιοι επιστρέφουν στο πρότερο, κρυπτοχριστιανικό, καθεστώς. Εν τέλει, νέο διάταγμα, ρυθμίζει την κατάσταση το 1856 μ.Χ. για να δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες να ανακάμψουν και να κυριαρχήσουν και πάλι στο εμπόριο και την οικονομία.
Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. απ’ αφορμή των Βαλκανικών και του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, οι Τούρκοι επιδίδονται σε νέους διωγμούς, και εκτοπίσεις. Οι Ρώσοι προελαύνουν στον Πόντο, αλλά μετά το ’17 εγκαταλείπουν τη Μικρά Ασία. Πολλοί Έλληνες τους ακολουθούν. Άλλοι, εκτοπίζονται. Εξοντώνονται στα τάγματα θανάτου και τις ατέρμονες πορείες. Σφάζονται από τους Τσέτες του Τοπάλ Οσμάν και του Κεμάλ. Σε 300.000 έως και 1.500.000 υπολογίζονται τα θύματα αυτής της γενοκτονίας. Οι υπόλοιποι, θα ανταλλαγούν το 1923 ή θα ασπαστούν το Ισλάμ.
Με την εγκατάσταση των “ανταλλάξιμων” στην Ελλάδα, κλείνει με τον πιο βίαιο τρόπο μια λαμπρή ιστορία. Οι Έλληνες που από το 785 π.Χ. ζούνε, δημιουργούν και κηρύττουν τον Πολιτισμό στον Πόντο και την Ιωνία (αλλά και σε ολόκληρη τη Μ. Ασία), ξεριζώνονται από την Πατρίδα τους. Τα 2.700 χρόνια της προόδου και της εξέλιξης, θα αντικατασταθούν από την μιζέρια, την υπανάπτυξη και τη βαρβαρότητα των Νεότουρκων. Τα λευκά κελιά, η κουρδική γενοκτονία, το στρατοκρατικό καθεστώς και η πείνα στην Ανατολία, παραμένουν αδιάψευστοι μάρτυρες αυτού του εγκλήματος.
Του Θεόφιλου Σαρασίδη