Οι ανώτερες πολιτιστικές αξίες και η πνευματική καλλιέργεια αποτελούν ανάγκες για τον σύγχρονο άνθρωπο και ειδικότερα τον Έλληνα
Στην εποχή μας, που οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις έχουν φτάσει στο αποκορύφωμά τους και που οι θεαματικές ανακαλύψεις των φυσικών επιστημών αποτελούν τον έσχατο θρίαμβο για το σύγχρονο άνθρωπο, πολλοί ισχυρίζονται ότι όλα αυτά αλλοίωσαν τον εσωτερικό του κόσμο και κατά συνέπεια το χαρακτήρα του, στρέφοντάς τον προς εκδηλώσεις οι οποίες παραγκωνίζουν τελικά τον ανθρώπινο παράγοντα, οδηγούν στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και τέλος του δημιουργούν αποστροφή προς τις ανώτερες πολιτιστικές αξίες και προς την πνευματική καλλιέργεια. Υπάρχει όμως και μια άλλη μερίδα ανθρώπων που παίρνουν θέση διαμετρικά αντίθετη απ’ την πρώτη, πάνω στο ίδιο θέμα φυσικά. Δηλαδή ισχυρίζονται ότι αυτή η αλματώδης άνοδος του τεχνικού και υλικού πολιτισμού σε σχέση προς τον πνευματικό, δημιουργεί στον άνθρωπο ανάγκη πολύ πιο έντονη από άλλοτε, να προωθηθεί ακόμα περισσότερο ως πνευματική και ηθική προσωπικότητα. Κι αυτή η άποψη μοιάζει να επεκτείνεται και να ριζώνει ακόμα πιο πολύ, όσο ο άνθρωπος ανακαλύπτει πως ο ψυχικός και πνευματικός του κόσμος παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητος παρ’ όλη την πάροδο τόσων αιώνων. Έτσι μπορούμε πλέον να παραδεχτούμε απερίφραστα ότι οι ανώτερες πολιτιστικές αξίες και η πνευματική καλλιέργεια αποτελούν όχι μόνο ανάγκες για το σύγχρονο άνθρωπο μα ταυτόχρονα και το βαθύτερο χρέος κάθε ανθρώπου που ποθεί να εκπληρώσει κάποιον υψηλό προορισμό. Ειδικότερα μάλιστα για τον Έλληνα το χρέος αυτό που μετατρέπεται μεταγενέστερα σε ανάγκη είναι πολύ επιτακτικό μια και διακρίνεται από το ότι είναι κάτοχος μακραίωνης πολιτιστικής κληρονομιάς, από την έμφυτη και πάντα ζωντανή έφεσή του προς την πνευματική εργασία και από τον πηγαίο συναισθηματισμό του.
Όταν κανείς κάνει λόγο για ανώτερες πολιτιστικές αξίες πρέπει να λαμβάνει πάντα υπόψη του ότι οι αξίες αυτές δεν είναι το κατασκεύασμα ενός μεμονωμένου ηθικολόγου ή κοινωνιολόγου, αλλά αποτελούν απόρροια της διανόησης και της συσσωρευμένης πείρας λαών και ολόκληρων γενιών ανθρώπων. Οι ανώτερες πολιτιστικές αξίες είναι η αίσια κατάληξη μιας πορείας του ανθρώπου μέσα από ποικίλες οικονομικές συνθήκες και πολύμορφες κοινωνικές διαστρωματώσεις και ταυτόχρονα είναι η γόνιμη και δημιουργική σύζευξη ανάμεσα στα πολιτιστικά επιτεύγματα του παρελθόντος και τις σημερινές πολιτιστικές απαιτήσεις και ιδιομορφίες. Έτσι αν θα θέλαμε να κάνουμε κάποιον διαχωρισμό όσον αφορά τις ανώτερες πολιτιστικές αξίες θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτές διακρίνονται σε θρησκευτικές, ηθικές, αισθητικές και λογικές. Οι τελευταίες άλλωστε αποτελούν προϊόν ιδιαίτερα της εποχής μας και γι’ αυτό η σημασία τους επεκτείνεται όλο και περισσότερο. Ο σύγχρονος άνθρωπος, επηρεαζόμενος βέβαια και από κληρονομικές, βιολογικές και ψυχολογικές καταβολές οι οποίες διαφοροποιούνται από άνθρωπο σε άνθρωπο, σταθμίζει ανάλογα τα κριτήριά του και διαμορφώνει έτσι κάποια τάξη ιεραρχίας στην οποία και κατατάσσει αυτές τις αξίες.
Πάντως είναι γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος που κατά κανόνα διακατέχεται από άγχος και που μαστίζεται ολοένα και περισσότερο από τη μοναξιά, πολλές φορές μάλιστα ανελέητα, που η ζωή του χαρακτηρίζεται από φοβερά έντονο ρυθμό και που ο ίδιος πολλές φορές αγανακτεί γι αυτή την κατάσταση, αναζητεί κάποια όαση που στην προκειμένη περίπτωση μπορούν να την αποτελέσουν οι ανώτερες πολιτιστικές αξίες. Γιατί πράγματι είναι δυνατόν να απαγκιστρωθεί απ’ το άγχος όταν αποφασίσει να εμβαθύνει περισσότερο είτε στην αγνή θρησκεία την απαλλαγμένη από δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις, προσπαθώντας να βελτιώσει περισσότερο την ευάλωτη φύση του και αγωνιζόμενος να κατευθύνει ο ίδιος σωστά και υπεύθυνα τις αναγκαίες ορμές του για να κρατηθεί στο ύψος το ανθρώπινο, στο ύψος που του ταιριάζει. Ακόμη ανάγκη για το σύγχρονο άνθρωπο αποτελούν και οι ηθικές αξίες γιατί ο άνθρωπος έχοντάς τις ως στέρεο βάθρο μπορεί να καυχιέται, με την καλή έννοια της λέξης, για την σταθερότητα στις αρχές του και να μην παρασύρεται πότε από το ένα ιδεολογικό ρεύμα και πότε από το άλλο, που άλλωστε κατακλύζουν τον κόσμο μας. Έτσι μπορεί να βαδίζει ακατάβλητος μέσα στη ζωή με τις τόσες απαιτήσεις της, αφού θα έχει πλέον εδραιωμένη μέσα του την πεποίθηση ότι κατευθύνεται από ηθικές αξίες δοκιμασμένες στη διάβρωση του χρόνου και επομένως με διαχρονικό κύρος. Βέβαια στην επιλογή του για τις θρησκευτικές και ηθικές αξίες συμβάλλουν με τον τρόπο τους οι λογικές αξίες που παραδέχεται κάποιος στη ζωή του. Δηλαδή ο κριτικός στοχασμός, η ερευνητικότητα και η αναζήτηση, γνωρίσματα που πηγάζουν άμεσα από λογικές οπωσδήποτε αξίες συμβάλλουν αποφασιστικά στη σωστή επιλογή και εδραίωση όλων των άλλων αξιών, ακόμα και των αισθητικών. Άλλωστε, οι αισθητικές αξίες του σύγχρονου ανθρώπου αν και αναφέρονται ως επί το πλείστον στο συναίσθημα, και αποτελούν εύγλωττη έκφραση της καλαισθητικής του αντίληψης και του αυθόρμητου αισθητηρίου του, αυτό δε σημαίνει πως δεν αντικατοπτρίζουν και κάποιες υπόνοιες οι οποίες ανάγονται σε ορισμένες λογικές αξίες του σύγχρονου ανθρώπου και ιδιαίτερα του Έλληνα που ανέκαθεν χαρακτηριζόταν από ασυγκράτητο θαυμασμό προς το κάλλος γενικά και προς οτιδήποτε το οποίο του προκαλεί πρωτόγνωρη και έντονη καλαισθητική συγκίνηση.
Και αφού τελικά λέμε ότι οι ανώτερες πολιτιστικές αξίες αποτελούν σε τελευταία ανάλυση ανάγκη και για το σύγχρονο άνθρωπο, (βέβαια και σήμερα δεν μπορούν να εξαλειφθούν οι εξαιρέσεις που άλλωστε παρατηρούνται σε κάθε εποχή και που παραμένουν ασυγκίνητες μπροστά σε κάθε οργασμό του πνευματικού κόσμου και που ευτυχώς δεν αποτελούν την πλειοψηφία) καταλήγουμε αναπόφευκτα στο συμπέρασμα ότι και η πνευματική καλλιέργεια αποτελεί μια εξίσου τέτοια ζωτική ανάγκη αφού στην ουσία της συνίσταται σε αυτές τις ανώτερες πολιτιστικές αξίες. Με αυτό το πνεύμα, πνευματική καλλιέργεια σημαίνει όχι βέβαια απλή συσσώρευση γνώσεων εγκυκλοπαιδικών και μη, αλλά κυριολεκτικά στάση ζωής που χαρακτηρίζεται από πνευματική ωριμότητα και πληρότητα και από πνευματική ανεκτικότητα προς το συνάνθρωπο, αφού ο πνευματικά καλλιεργημένος άνθρωπος έχει βαθιά συναίσθηση του ότι είναι πεπερασμένος και του ότι μπορεί να περιπέσει σε πλάνη.
Επομένως δεν προσπαθεί να επιβάλλει με τη βία την άποψή του στο συνάνθρωπο του, αλλά κρατώντας τα μάτια της ψυχής του πάντα ανοιχτά και άγρυπνα, πασχίζει για την εξεύρεση της ορθότερης αντίληψης πάνω σ’ ένα οποιοδήποτε θέμα.
Χωρίς αμφιβολία η προσήλωση του σύγχρονου ανθρώπου και ειδικότερα του Έλληνα στις ανώτερες πολιτιστικές αξίες και κατ’ επέκταση στην πνευματική καλλιέργεια αποτελεί την ιδανικότερη τομή, τη χρυσή τομή για τις σχέσεις του πρώτα με τον εαυτό του και ύστερα με τους συνανθρώπους του. Γι αυτό και όταν τα άτομα και κατά φυσική συνέπεια τα έθνη και οι λαοί καλλιεργούν αδιάκοπα και αναπτύσσουν τον πνευματικό τους πολιτισμό, προωθούν τελικά κάποιο ανθρωπιστικό, πάντως, ιδανικό και κατ’ αυτό τον τρόπο παρέχουν στον εαυτό τους τη δυνατότητα ν’ ατενίζουν με αισιοδοξία μια κοινωνία η οποία θα έχει περιορίσει τουλάχιστον ορισμένες βασανιστικές συμβατικότητες της σύγχρονης ζωής και αν δεν έχει εξαλείψει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο εντελώς, τουλάχιστον θα έχει καταφέρει να ανυψώσει τον ανθρώπινο παράγοντα στο ύψος που του αρμόζει, στο ύψος μιας πνευματικά και ηθικά ολοκληρωμένης ανθρώπινης προσωπικότητας.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-Ιστορικός
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων