Η ελιά σήμερα
Η ελιά είναι ένα από τα κυριότερα είδη που καλλιεργούνται στη Μεσογειακή λεκάνη, ιδιαίτερα σε μειονεκτικές περιοχές. Ωστόσο, από τους καρπούς παράγεται το γνωστό σε όλους μας ελαιόλαδο, το οποίο αποκαλείται “πράσινος χρυσός”, όχι μόνο εξαιτίας της σχετικά υψηλής τιμής, σε σύγκριση με άλλα έλαια που χρησιμοποιούνται για τις διατροφικές ανάγκες του ανθρώπου, αλλά και εξαιτίας της μεγάλης διατροφικής αξίας που το χαρακτηρίζει.
Επιπλέον, το κόστος όλων των απαιτούμενων εργασιών που σχετίζεται με την παραγωγή του ελαιολάδου παραμένει υψηλό, ακόμα και πάνω από το 50% του συνολικού κόστους παραγωγής. Επομένως, υπάρχει ακόμα η ανάγκη εύρεσης καλλιεργητικών εργασιών στους ελαιώνες, οι οποίες, όπως αναφέρεται παρακάτω, αποσκοπούν κυρίως στην αύξηση της αποδοτικότητας συγκομιδής ελαιοκάρπων και κατ’ επέκταση στην αυξημένη παραγωγή ελαιολάδου.
Παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγικότητα των ελαιόδεντρων
Άρδευση
Παρά το γεγονός ότι υπάρχει η δυνατότητα καλλιέργειας ελαιόδεντρων ακόμα και σε περιοχές με ξηρό κλίμα, η παροχή άρδευσης, ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιόδους όπως η σκλήρυνση του πυρήνα, επηρεάζει θετικά την παραγωγικότητα των ελαιόδεντρων. Αναλυτικότερα, ορισμένοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι τα δέντρα της ποικιλίας Frantoio που καλλιεργούνταν σε περιοχή όπου το κλίμα είναι μεσογειακό με αποστάσεις φύτευσης 5×3,9m και που έχουν αρδευτεί επαρκώς, παρουσιάζονται αποδοτικότερα τουλάχιστον όσον αφορά το πλήθος των συγκομισμένων ελαιοκάρπων και την ποσότητα του παραγόμενου ελαιολάδου.
Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η άρδευση ευνόησε μόνο το πλήθος των συγκομισμένων ελαιοκάρπων και το μέσο νωπό βάρος τους. Το ίδιο όμως δεν παρατηρήθηκε στην περιεκτικότητα των ελαιοκάρπων σε λάδι, ή οποία παρουσιάστηκε μειωμένη συγκριτικά με άλλες επεμβάσεις που αφορούσαν την άρδευση των ελαιόδεντρων ανά διαφορετικά χρονικά διαστήματα καθ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος.
Παρόμοια αποτελέσματα παρουσίασαν και άλλοι ερευνητές, οι οποίοι μελέτησαν την επίδραση καθεστώτων ελλειμματικής άρδευσης σε ελαιόδεντρα πυκνά φυτεμένα, της ποικιλίας Arbequina. Αναλυτικότερα, οι επιστήμονες αυτοί ισχυρίζονται ότι σε συνθήκες μέτριας έντασης υδατικού στρες, αυξήθηκε σημαντικά η παραγόμενη ποσότητα ελαιολάδου από τα ελαιόδεντρα που υπέστησαν την παραπάνω μεταχείριση, επισημαίνοντας ότι ο λόγος για τον οποίο παρατηρήθηκε το φαινόμενο αυτό παραμένει ακόμα άγνωστος.
Επίσης, ένα ακόμα σημαντικό πόρισμα των ίδιων επιστημόνων είναι ότι η έλλειψη άρδευσης των ελαιόδεντρων επιτάχυνε γενικότερα την ωρίμανση των ελαιοκάρπων, καθιστώντας εφικτή τη συγκομιδή των ελαιοκάρπων πρώιμα, αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο τη συλλογή τους αργά το φθινόπωρο, όπου πιθανόν εμφανιστούν παγετοί και βροχές.
Επιπλέον, σε ελαιόδεντρα ποικιλίας Cordovil, είχε παρατηρηθεί ότι το παραγωγικό δυναμικό των δέντρων μειώθηκε εντονότερα σε χρονιές μειωμένης παραγωγής, σε περιπτώσεις όπου είτε αρδεύονταν μόνο σε κρίσιμες φάσεις της ανάπτυξης των ελαιοκάρπων, είτε δεν υφίστανται άρδευση. Ωστόσο, τα ελαιόδεντρα τα οποία αρδεύτηκαν με ποσότητα νερού ίση με το 60% της υδατοχωρητικότητας του εδάφους παρουσίασαν τη μεγαλύτερη παραγωγή ελαιολάδου σε διάστημα 2 ετών συγκριτικά με όλες τις υπόλοιπες επεμβάσεις.
Σε άλλη ποικιλία ελαιόδεντρων (Chemlali), μερικά από τα οποία αρδεύονταν με αλατούχο νερό παρατηρήθηκε επίσης ότι η άρδευση στα ελαιόδεντρα παρουσίασε ανάλογα αποτελέσματα με αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω, όσον αφορά τη μείωση της ελαιοπεριεκτικότητας των καρπών και την αύξηση των παραγόμενων ελαιοκάρπων. Επιπλέον, στα δέντρα ίδιας ποικιλίας που δεν αρδεύονται παρατηρήθηκε ότι οι καρποί αυτών παρουσίασαν τη μεγαλύτερη ελαιοπεριεκτικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια των πειραμάτων. Ένα ακόμα ενδιαφέρον πόρισμα που προέρχεται από την ίδια έρευνα, είναι ότι η σύσταση των ελαιοκάρπων πιθανόν επηρεάζεται σημαντικά και από τις βροχοπτώσεις πριν από την περίοδο συλλογής τους.
Επίσης, η κατανομή των αρδεύσεων επηρέασε, εκτός από την ποσότητα του παραγόμενου ελαιολάδου και διάφορα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του. Έχει παρατηρηθεί ότι σε ελαιόδεντρα ποικιλίας Cordovil, το ελαιόλαδο που είχε τα καλύτερα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά προερχόταν από ελαιόδεντρα που είχαν ποτιστεί μόνο σε κρίσιμες φάσεις της ανάπτυξης των ελαιόδεντρων (πριν την άνθιση, στην αρχή της περιόδου που σκληραίνει ο πυρήνας, λίγο πριν τη συγκομιδή).
Καιρικές συνθήκες
Οι καιρικές συνθήκες, όπως είναι ευρέως γνωστό, επηρεάζουν τόσο την ανάπτυξη των φυτών, όσο και την παραγωγικότητά τους. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες ασχολήθηκαν με την αποδοτικότητα ποικιλιών ελαιόδεντρων σε ημιορεινές περιοχές με ψυχρό μεσογειακό κλίμα. Σε αυτές τις συνθήκες έχει παρατηρηθεί ότι η παραγωγή ελαιοκάρπων και ελαιολάδου επηρεάστηκε τόσο από την ποικιλία, όσο και από τη χρονιά στην οποία βρίσκονται τα δέντρα (παραγωγική ή μη).
Επίσης, η παραγωγή ελιών και ελαιολάδου σχετίζονταν πιο έντονα με το πλήθος των καρπών, παρά με την περιεκτικότητά τους σε λάδι. Συνεπώς, οι επιστήμονες συστήνουν την αξιοποίηση ποικιλιών ελαιόδεντρων που παράγουν μεγάλο πλήθος ελαιοκάρπων και ταυτόχρονα χαρακτηρίζονται από υψηλή περιεκτικότητα σε λάδι.
Κλάδεμα
Στα ελαιόδεντρα, ο τύπος κλαδέματος που χρειάζεται να εφαρμοστεί, εξαρτάται από πολλούς και ποικίλους παράγοντες. Επίσης, έχουν πραγματοποιηθεί επιστημονικές μελέτες, οι οποίες αναφέρονται σε μηχανικές και χειροκίνητες πρακτικές κλαδέματος ελαιόδεντρων σε συνθήκες μεσογειακού κλίματος πυκνά εγκατεστημένες. Πιο συγκεκριμένα, οι επιστήμονες αναφέρουν ότι οι επιπτώσεις των επεμβάσεων που αφορούν το κλάδεμα στην παραγωγή ελαιοκάρπων σχετίζονται με την ποικιλία των καλλιεργούμενων ελαιόδεντρων και πιθανόν με τη ζωηρότητα που αυτές εμφανίζουν. Επίσης, σε ορισμένες ποικιλίες που ήταν καλά προσαρμοσμένες στις εκάστοτε κλιματικές συνθήκες, η ποσότητα της βιομάζας που παράχθηκε λόγω των κλαδέματος δεν επηρέασε κατ’ ανάγκη την ποσότητα των παραγόμενων ελιών ανά δέντρο.
Παρόμοια πειράματα που πραγματοποιήθηκαν στη Λατινική Αμερική αποκαλύπτουν ότι σε ελαιόδεντρα ποικιλίας Arbequina που αρδεύονταν με ποσότητα νερού ικανή για την πλήρη κάλυψη των αναγκών τους, η χρονιά αναφοράς και η αυστηρότητα του κλαδέματος επηρέασαν την περιεκτικότητα των καρπών σε λάδι, όπως επίσης και το ξηρό βάρος κάθε καρπού ξεχωριστά. Επιπλέον, στους παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή ελιών και ελαιολάδου προστέθηκε και η εποχή που διενεργούνταν το κλάδεμα, αφού στα πειραματικά τεμάχια που πραγματοποιήθηκε το χειμώνα αυστηρό κλάδεμα (αφαίρεση 75 εκ. από την κόμη του δέντρου περιμετρικά), η παραγωγή ελιών και ελαιολάδου εμφανίστηκε αυξημένη σε σύγκριση με άλλες επεμβάσεις. Εντούτοις, το αυστηρό κλάδεμα των ελαιόδεντρων κατά τη θερινή περίοδο, σύμφωνα με τους ίδιους επιστήμονες δεν συνίσταται, εξαιτίας της μειωμένης παραγωγικότητας των ελαιόδεντρων.
Έδαφος
Είναι ευρέως γνωστό ότι τόσο η σύσταση του εδάφους, όσο και η προσθήκη οργανικής ουσίας σε αυτό, επηρεάζουν την αποδοτικότητα των καλλιεργούμενων ειδών. Έχει αποδειχθεί ότι σε ελαιόδεντρα της ποικιλίας Chemlali στην επέμβαση που αφορά την προσθήκη κομποστοποιημένων υλικών σε συνδυασμό με την παροχή αλατούχου νερού άρδευσης παρατηρήθηκε αυξημένη παραγωγή ελαιολάδου, όπως επίσης η αναλογία σάρκας προς πυρήνα στους καρπούς καθώς επίσης και αυξημένο βάρος σε σύγκριση με τις υπόλοιπες επεμβάσεις.
Απεναντίας, σε μελέτες που πραγματεύονταν την προσθήκη παραπροϊόντων πλούσια σε οργανική ουσία (μεταξύ των οποίων η προσθήκη κοπριάς πρόβατων και η προσθήκη αστικών στερεών αποβλήτων) παρατηρήθηκε ότι στατιστικά σημαντικές διαφορές στην παραγωγή ελαιοκάρπων εμφανίστηκαν μόνο στο τελευταίο έτος του πειράματος, στα πειραματικά τεμάχια όπου προστέθηκε κοπριά προβάτου και σε αυτά όπου προστέθηκε κομπόστ προερχόμενο από χλωρή φυτική μάζα και το οποίο προέκυψε από τη δράση γεωσκώληκων.
Συζήτηση
Όπως γίνεται αντιληπτό, η απόδοση των ελαιόδεντρων εξαρτάται κυρίως από τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε καλλιεργούμενης ποικιλίας. Ωστόσο, η παραγωγικότητά τους επηρεάζεται τόσο από αβιοτικούς παράγοντες (κλιματικές συνθήκες, έδαφος), όσο και από τη διενέργεια διαφόρων καλλιεργητικών φροντίδων. Αναλυτικότερα, η έρευνα που προσανατολίζεται στην εύρεση αναγκών των ελαιόδεντρων σε νερό,-οι οποίες σχετίζονται είτε με την ποσότητά του, είτε με την κατανομή του κατά τη διάρκεια του έτους σε κρίσιμες φάσεις ανάπτυξης των ελαιοκάρπων-, μπορούν να δώσουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την παραγωγή ελαιοκάρπων και ελαιολάδου. Παρομοίως, η εποχή κλαδέματος σε συνδυασμό με την αυστηρότητα του κλαδέματος επηρεάζουν έντονα την παραγωγικότητα των ελαιόδεντρων. Τέλος, ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την παραγωγή των ελαιόδεντρων είναι η σύσταση των προστιθέμενων παραπροϊόντων, πλούσια σε οργανική ουσία, καθώς επηρεάζουν την ποσότητα των παραγόμενων ελαιοκάρπων και κατ’ επέκταση την ποσότητα του παραγόμενου ελαιολάδου.
Βιβλιογραφία
Albarracín,V, Hall,A.J., Searles,P.S., Rousseaux,M.C. (2017), Responses of vegetative growth and fruit yield to winter and summer mechanical pruning in olive trees, Scientia Horticulturae, 225, 185-194. https://dx.doi.org/10.1016/j.scienta.2017.07.005
Centeno,A., Hueso,A., Gómez-del-Campo,M. (2019), Long-term evaluation of growth and production of olive cultivars in super high-density orchard under cold-weather conditions, Scientia Horticulturae, 257, 108657. https://doi.org/10.1016/j.scienta.2019.108657
Chehab,H., Tekaya,M., Hajlaoui,H., Abdelhamid,S., Gouiaa,M., Sfina,H., Chihaoui,B., Boujnah,D., Mechri,B. (2020), Complementary irrigation with saline water and soil organic amendments modified soil salinity, leaf Na +, productivity and oil phenols of olive trees (cv. Chemlali) grown under semiarid conditions, Agricultural Water Management, 237, 106183. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2020.106183
Ghrab,M., Gargouri,K., Bentaher,H., Chartzoulakis,K., Ayadi,M., Ben Mimoun,M., Moncef Masmoudi,M., Ben Mechlia,N., Psarras,G. (2013), Water relations and yield of olive tree (cv.Chemlali) in response to partial root-zone drying (PRD) irrigation technique and salinity under arid climate, Agricultural Water Management, 123, 1-11. https://dx.doi.org/10.1016/j.agwat.2013.03.007
Gucci,R., Caruso,G., Gennai,C., Esposto,S., Urbani,S., Servili,M. (2019), Fruit growth, yield and oil quality changes induced by deficit irrigation at different stages of olive fruit development, Agricultural Water Management, 212, 88-98. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2018.08.022
Iniesta,F., Testi,L., Orgaz,F., Villalobos,F.J. (2009), The effects of regulated and continuous deficit irrigation on the water use, growth and yield of olive trees, European Journal of Agronomy, 30, 258-265.
Ramos,A.F., Santos,F.L. (2010), Yield and olive oil characteristics of a low-density orchard (cv. Cordovil) subjected to different irrigation regimes, Agricultural Water Management, 97, 363-373. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2009.10.008
Rosecrance,R.C., Krueger,W.H., Milliron,L., Bloese,J., Garcia,C., Mori,B. (2015), Moderate regulated deficit irrigation can increase olive oil yields and decrease tree growth in super high density ‘Arbequina’ olive orchards, Scientia Horticulturae, 190, 75-82. https://dx.doi.org/10.1016/j.scienta.2015.03.045
Roussos,P.A., Gasparatos,D., Kechrologou,K., Katsenos,P., Bouchagier,P. (2017), Impact of organic fertilization on soil properties, plant physiology and yield in two newly planted olive (Olea europaea L.) cultivars under Mediterranean conditions, Scientia Horticulturae, 220, 11-19. https://dx.doi.org/10.1016/j.scienta.2017.03.019
Tejada,M., Benítez,C. (2020), Effects of different organic wastes on soil biochemical properties and yield in an olive grove, Applied Soil Ecology, 146, 103371. https://doi.org/10.1016/j.apsoil.2019.103371
Vivaldi,G.A, Strippoli,G., Pascuzzi,S., Stellacci,A.M., Camposeo,S. (2015), Olive genotypes cultivated in an adult high-density orchard respond differently to canopy restraining by mechanical and manual pruning, Scientia Horticulturae, 192, 391-399. https://dx.doi.org/10.1016/j.scienta.2015.06.004
Wiesman,Z. Chapter 8: Olive-harvesting biotechnologies in: Desert Olive Oil Cultivation: Advanced Biotechnologies (2009), Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-374257-5.00008-7
Αναστάσιος Παναγιώτου, Γεωπόνος
To read this article in English click here: Factors affecting olive fruits and oil production