«Παλιό κρασί σε νέους ασκούς»: Αρχαία Ελληνική Γραμματεία και Νέες Τεχνολογίες

Λέξεις κλειδιά:
Ανοιχτά, διερευνητικά περιβάλλοντα για την υποστήριξη της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών, σειρά ηλεκτρονικών εργαλείων: σώματα αρχαιοελληνικών κειμένων, ψηφιακός γραμματισμός, διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών και νέες τεχνολογίες, Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, εκπαιδευτικό σενάριο, συνθετική εργασία, μέθοδος project.

Α) Aξιοποίηση των σωμάτων αρχαιοελληνικών κειμένων της «Πύλης για την Ελληνική γλώσσα» (ΚΕΓ) (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας).

Συγκροτημένο σώμα αρχαιοελληνικών κειμένων περιλαμβάνεται στο περιβάλλον της «Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα» του ΚΕΓ.
(https://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/index.html)

Υπηρετώντας τη διερευνητική μάθηση, διευρύνοντας τα όρια της αυτενέργειας των μαθητών.
Αρχαιοελληνικό κείμενο, μεταφράσεις.
Αναζήτηση λέξεων, δημιουργία συμφραστικού πίνακα.

Όλες οι δραστηριότητες του εργαστηρίου στηρίζονται στην επαγωγική μέθοδο κατάκτησης της γνώσης στο πλαίσιο της διερευνητικής μάθησης. Προτείνουν έναν τρόπο διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών που υπολογίζει περισσότερο στην ερευνητική περιέργεια των μαθητών και λιγότερο στην καθοδήγηση του διδάσκοντα.

Ανθολόγιο αττικής πεζογραφίας και Ανθολόγιο νεοελληνικών μεταφράσεων. (ιστοριογραφία, φιλοσοφία και ρητορική). Αρχαιοελληνικά κείμενα που αποτελούν τη διδακτέα ύλη του Λυκείου με δύο ή τρεις εναλλακτικές νεοελληνικές μεταφράσεις.

Ο Συμφραστικός πίνακας λέξεων του Ανθολογίου. Συμφραζόμενα, αμφίδρομη επικοινωνία με το Ανθολόγιο κι αντίστροφα.
Σε γραμματικοσυντακτικό επίπεδο μπορεί να μελετηθεί:
Η σύνταξη συγκεκριμένων λέξεων (π.χ.μέμνημαι, επιλανθάνομαι, επιμέλομαι, βοηθώ, ευνοώ). Ο μαθητής μπορεί να διατυπώσει επαγωγικά γενικούς κανόνες για τη σύνταξη των επιμέρους κατηγοριών ρημάτων.
Η σημασιολογική διαφοροποίηση κάποιων ρημάτων ανάλογα με τον τρόπο σύνταξής τους. Π.χ. αναζητώντας στον συμφραστικό πίνακα παραδείγματα χρήσης του ρήματος «ηγούμαι»:αν συντάσσεται με απαρέμφατο: «νομίζω» ή με γενική: «οδηγώ, είμαι επικεφαλής».

Σε λεξιλογικό:
Η σημασιολογική εξέλιξη μιας λέξης ή η διαφοροποίηση της σημασίας της ανάλογα με τα ευρύτερα συμφραζόμενά της: φεύγω= «εξορίζομαι», «κατηγορούμαι, ασκείται δίωξη εναντίον μου».
Η ετυμολογική συγγένεια και η παραγωγή των αρχαιοελληνικών λέξεων. Μπορούν πολύ εύκολα να σχηματιστούν με τη βοήθεια του συμφραστικού πίνακα οικογένειες ομόρριζων και παράγωγων λέξεων, κάνοντας αναζήτηση με συγκεκριμένα θέματα, με συγκεκριμένες παραγωγικές καταλήξεις ή ετυμολογικές ρίζες.

Σε ερμηνευτικό:
Παράλληλα κείμενα που πλαισιώνουν το διδασκόμενο κείμενο. Τυπολογικά χαρακτηριστικά του είδους κειμένου (λ.χ. τυπολογικά χαρακτηριστικά του επιταφίου λόγου).
Μοτίβα ή θέματα, εντός ενός συγκεκριμένου έργου ή η εξέλιξη ενός μοτίβου ή θέματος σε διάφορα κείμενα(π.χ. από τα χωρία του Ανθολογίου στα οποία γίνεται αναφορά στον Περικλή, μπορούμε να μελετήσουμε τις γνώμες διαφορετικών συγγραφέων για τον συγκεκριμένο πολιτικό).

Β) Πρόταση διερευνητικού σεναρίου προς εκπόνηση συνθετικής εργασίας με τη μέθοδο project στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία (Γυμνασίου-Λυκείου από μετάφραση και πρωτότυπο)

Δειγματικό εκπαιδευτικό σενάριο: «Διαθεματική συνθετική εργασία στο μάθημα του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος Τραγωδίας- από μετάφραση ή πρωτότυπο (Γυμνασίου- Λυκείου) με τη χρήση νέων τεχνολογιών».

Οι μέθοδοι προσέγγισης :
Η διδακτική πρόταση διαθεματικής διδασκαλίας του με το μάθημα της Γλώσσας-Έκθεσης.
Μορφή συνθετικής εργασίας: κειμενοκεντρική προσέγγιση αλλά με πολυτροπικό χαρακτήρα που παρουσιάζει η νέα επικοινωνιακή πραγματικότητα: συλλειτουργία πολλών σημειωτικών συστημάτων (γλώσσα, εικόνα, ήχος, βίντεο).

Παιδαγωγικές αρχές:
Τα αρχαία ελληνικά, ιδιαίτερα από το πρωτότυπο, δεν ελκύουν με ευκολία το ενδιαφέρον των μαθητών. Όταν η διδασκαλία μένει προσκολλημένη στο σχολικό εγχειρίδιο, στο πιεστικό Πρόγραμμα Σπουδών και στη στείρα απομνημόνευση πληροφοριών, τα αντικείμενα διδασκαλίας χάνουν την αυταξία τους.

Η διδακτική του δράματος στο σύγχρονο σχολείο οφείλει να μην περιορίζεται στη γλωσσική διδασκαλία και κυρίως, να μην αγνοεί τη θεατρική του ουσία:αξιοποίηση της μεθόδου project με σκοπό τη δημιουργία συνθετικής εργασίας.

Πρόσφατα διαμορφωμένη πηγή πληροφοριακού υλικού στην ανανεωμένη ιστοσελίδα του Θεατρικού Μουσείου η οποία παρατίθεται για διδακτική αξιοποίηση.
(https://www.theatremuseum.gr)
Στοιχεία ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας, δημοσιεύματα του τύπου, θεατρολογικές μελέτες, σχολικά εγχειρίδια και βοηθήματα, μεταφράσεις, παραστάσεις σταθμοί, συνεντεύξεις ηθοποιών που κατά καιρούς έπαιξαν κάποιον ρόλο του έργου, προγράμματα των παραστάσεων και φωτογραφίες, πεζογραφικά, μουσικά, χορογραφικά και κυρίως, θεατρικά έργα που έχουν πηγή έμπνευσής τους τους Μύθους στους οποίους βασίζεται η αρχαία τραγωδία. Η ιστοσελίδα αποτελεί πηγή πρόσφορου υλικού για μία επαρκή θεατρολογική προσέγγιση του έργου.

Πληροφορικά εργαλεία παρουσιάσεων (Microsoft Powerpoint), Διαδίκτυο, (μηχανές αναζήτησης και ιστοσελίδες: http://www.google.com, http://www.youtube.com), Microsoft Media Player, Microsoft Movie Player, Gamecom.

Περιγραφή:
Διδακτικοί στόχοι:
– Να γίνουν αντιληπτά βασικά σημεία του έργου (ρόλος των προσώπων, δραματική εξέλιξη κ.τ.λ.).
– Να κατανοήσουν οι μαθητές τους «κόσμους» που εκπροσωπούν οι ήρωες της τραγωδίας ως ηθικά υποκείμενα και αντικείμενα.
– Να είναι σε θέση να σταχυολογήσουν στο κείμενο και να αξιολογήσουν τα επιχειρήματα για τη στάση τους.
– Να είναι ικανοί να διακρίνουν κατηγορίες βασικών εννοιών του αρχαίου δράματος.
– Να αντιληφθούν την επίδραση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας-δράματος στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
– Να ασκηθούν στη διαδικασία περίληψης κειμένου και τη διατύπωση απόψεων τόσο σε γραπτό όσο και σε πολυμεσικό κείμενο.

Aξιοποίηση 4-5 διδακτικών ωρών. Αφού οι μαθητές διδαχθούν τις αντίστοιχες θεματικές ενότητες επισκέπτονται το εργαστήριο υπολογιστών ή την ηλεκτρονική σχολική βιβλιοθήκη σε ομάδες εργασίας.
Α΄ Ομάδα:
Ο εντοπισμός κινηματογραφικών και θεατρικών παραστάσεων όπου οπτικοποιούνται τα σκηνοθετικά στοιχεία του έργου. Συγκεκριμένα, η ομάδα καλείται να εντοπίσει σημαντικά σημεία της δραματικής εξέλιξης και να δώσει σκηνοθετικές οδηγίες, όπως αυτά απορρέουν από τη μελέτη του κειμένου. Της ζητείται να εκθέσει τα συμπεράσματά της σε Πληροφορικό εργαλείο παρουσιάσεων (Microsoft Powerpoint).

Β΄ Ομάδα:
Αναζητά στο δικτυακό τόπο youtube αποσπάσματα ελληνικής κινηματογραφικής δημιουργίας με θέμα το αρχαίο ελληνικό δράμα και την αρχαία τραγωδία. Μελετά από πλευράς σκηνοθετικής και σεναριακής την ταινία π.χ.«Αντιγόνη» του Τζαβέλα , «Μήδεια», «Φαίδρα» ή «Ιφιγένεια» του Μ. Κακογιάννη, κάνει συγκρίσεις με τα δεδομένα του αρχαίου κειμένου.

Γ΄ Ομάδα:
Η ομάδα ανασύρει πληροφορίες από τον ελληνικό τύπο. Η αναζήτηση (μηχανές αναζήτησης: http://www.google.com) των μαθητών στηρίζεται σε φύλλο εργασίας που κινείται ιστορικά σε διάφορες εποχές και σε διάφορες κοινωνίες. Δίνεται αφόρμηση για προβληματισμό και συζήτηση σχετικά με τη στάση των ανθρώπων σε διάφορες κοινωνίες και εποχές απέναντι στο αρχαίο ελληνικό δράμα και στην αρχαία τραγωδία, τις αναβιώσεις, τις «αναγνώσεις» και ερμηνείες της.

Δ΄ Ομάδα:
Οι μαθητές εντοπίζουν στον ιστότοπο του youtube ολιγόλεπτα βίντεο με την περίληψη του έργου-τραγωδίας που τους ενδιαφέρει (πρόκειται και για εργασίες μαθητών του εσωτερικού και εξωτερικού). Αφού σχολιάσουν τις εντυπώσεις τους, και αξιολογήσουν τα μέσα και την τεχνική δημιουργίας τους, καλούνται οι ίδιοι να υλοποιήσουν περίληψη του δράματος- τραγωδίας σε πολυμεσική γλώσσα.

Ε΄ Ομάδα:
Αναζήτηση ζωγραφικών έργων (με θέμα το μύθο της εν λόγω τραγωδίας-δράματος) και βιβλιογραφίας στο διαδίκτυο (Ελληνικής, Ευρωπαϊκής και ξένης προέλευσης).

Οι ομάδες καταθέτουν τα πορίσματα της έρευνάς τους στην τάξη.
Προβληματισμός-Συζήτηση.
Ανάθεση δημιουργίας ενός ολιγόλεπτου βίντεο ή Power point που να παρουσιάζει την πρόσληψη των αξιών του συγκεκριμένου δράματος ή της συγκεκριμένης Αρχαίας Τραγωδίας με βάση τις κοινές αντιλήψεις και υποθέσεις της μαθητικής ομάδας. Δημιουργείται και με την προοπτική της ανάρτησής του στο χώρο του http://www.youtube.com

Θεωρητική τεκμηρίωση-συμπεράσματα:
Η συνεργατική μάθηση βοηθά τους μαθητές να μοιράζονται διαφορετικές όψεις για το ίδιο θέμα, να γνωρίζουν τις απόψεις των άλλων και να εκφράζουν τη δική τους, μέσα από διαδικασίες αλληλεπίδρασης.
Εκπλήρωση μαθησιακών στόχων, όσο καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων. Αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων και συμμετοχή στην κοινή δραστηριότητα.
Αποφεύγεται η τυπικά δασκαλοκεντρική μορφή εκπαιδευτικής διαδικασίας, ο μαθητής αποκτά κεντρικό ρόλο με σκοπό την ουσιαστική εμπλοκή του και αυτενέργεια.
Καταλυτικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού ως συμβούλου και υποστηρικτή.

Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία «εικονοποιεί» τη γνώση, στηρίζοντας παράλληλα την κριτική σκέψη. (Ιδιαίτερη έμφαση στην αξιοποίηση της οπτικοποίησης του κειμένου μέσω των βίντεο).
Καλλιέργεια ενεργητικής οπτικής σκέψης:η ανάπτυξη του εγκεφάλου έχει στηριχτεί στην ανάγκη επεξεργασίας εικόνων. Υποστηρίζεται, εξάλλου, ότι «η όραση είναι η έδρα της ευφυΐας», άρα και ένα δυνατό μέσο μάθησης.
Ο μαθητής αντιμετωπίζεται ως «ενεργό» ον, θεωρείται πραγματικό κομμάτι της μαθησιακής διαδικασίας. Η ολιστική κατάκτηση της γνώσης δίνει τη δυνατότητα στον μαθητή να συγκροτήσει ένα ενιαίο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων που θα του επιτρέπει να αναπτύσσει προσωπική άποψη.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:
1. Γιάννου Τ. (2008) «Οι ΤΠΕ στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών». Στο επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης. Πάτρα: ΕΑΙΤΥ. 82-98.
2. Τσέλικας Σ. (2008) «Ανοιχτά διερευνητικά περιβάλλοντα και διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών», ό.π. 221-227.
3. Βούρος Γ., (1995) Συνεργατική δράση και μάθηση: ζητήματα, συστήματα και τάσεις, στο: Ρετάλη Σ., Οι προηγμένες τεχνολογίες διαδικτύου στην υπηρεσία της μάθησης. Αθήνα: Καστανιώτης.
4. Ματσαγγούρας Η., «Από την αυτό-ρυθμιζόμενη Μάθηση στη Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση», εισήγηση στο Θ΄ Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας. Βόλος, Νοέμβριος 1999.
5. Ρετάλη Σ., Νέες Τεχνολογίες και θέατρο, Παν. Κύπρου, τμήμα Πληροφορικής, http://www.artnouveau.ime.gr/speech/retalis.ppt, σε μορφή Microsoft powerpoint)
6. Σολομωνίδου Χρ. (2006), Νέες τάσεις στην εκπαιδευτική τεχνολογία. Εποικοδομητισμός και σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης. Αθήνα: Μεταίχμιο.
7. Arnheim R., (1999) Τέχνη και οπτική αντίληψη, η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης. Αθήνα: Θεμέλιο.
8. Kress, G. & Leeuwen van Th. (1996). Reading images.The grammar of visual design. London:Routledge.