3.3 Συνδρομή από ΕΕ και ΔΝΤ
3.3.1 Το δάνειο του Μαΐου 2010
Επειδή η εξυπηρέτησή του δημοσίου χρέους απαιτούσε διαρκώς περισσότερους δανειακούς πόρους προκαλώντας μια αυτόνομη εσωτερική δυναμική περαιτέρω διόγκωσης του χρέους, προέκυψε αδυναμία πληρωμής των τοκοχρεολυσίων. Οι ανάγκες καλύφθηκαν το Μάιο του 2010 από δάνειο της τρόικας (ΕΕ/ΕΚΤ/ΔΝΤ)10 ύψους 110 δις ευρώ σε τριμηνιαίες δόσεις. Οι αυστηροί του όροι περιλήφθηκαν αναλυτικά σε ειδικό Μνημόνιο που έγινε νόμος του κράτους και θεωρήθηκε ότι η τήρησή τους θα επέτρεπε στην Ελλάδα να επιστρέψει σύντομα στις διεθνείς αγορές για την κάλυψη των δανειακών της αναγκών.
10 Ήταν η πρώτη φορά που το ΔΝΤ χορηγούσε βοήθεια σε μια αρκετά αναπτυγμένη χώρα, όπως η Ελλάδα.
Ένα χρόνο όμως αργότερα η Ελλάδα ζήτησε νέο δάνειο του ίδιου περίπου μεγέθους για την κάλυψη των αναγκών της τα δύο επόμενα χρόνια επειδή η εφαρμογή του Μνημονίου δεν είχε αποδώσει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Το δημόσιο χρέος αυξήθηκε, η μείωση του ΑΕΠ όπως και η άνοδος της ανεργίας συνεχίζονταν με έντονους ρυθμούς, η έξοδος στις διεθνείς αγορές ήταν απαγορευτική εξαιτίας των πολύ υψηλών επιτοκίων δανεισμού (πάνω από 10% το χρόνο), οι αποκρατικοποιήσεις όπως και τα μέτρα αναπτυξιακής πολιτικής δεν είχαν καν ξεκινήσει .
Οι γνώμες για το τι δεν πήγε καλά διίστανται. Κατά μία άποψη, η εσφαλμένη επιλογή των μέτρων που εφαρμόστηκαν καθιστούσε αβέβαιη την επιτυχία του Μνημονίου. Η έμφαση της οικονομικής πολιτικής στην υψηλή φορολογία των μισθωτών και των συνεπών αυτοαπασχολουμένων και επιχειρηματιών επέφεραν οριζόντιες μειώσεις των εισοδημάτων και άρχισαν από νωρίς να παρουσιάζουν επιταχυνόμενη φθίνουσα απόδοση γιατί επιδείνωσαν την ύφεση στην οικονομία Από τον μετά τον κυβερνητική ανασχηματισμό νέο υπουργό των οικονομικών τονίστηκε ότι «χρειάζεται και ένα νέο Μνημόνιο για την ανάκαμψη της οικονομίας και την ανάπτυξη».
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι μεγάλο μέρος του πολιτικού προσωπικού της χώρας και από τα δύο κόμματα εξουσίας που παρουσίαζε αδυναμίες ακόμη και στις εποχές του εύκολου δανεισμού, δεν είναι επαρκές στη διαχείριση της σημερινής δύσκολης συγκυρία και δεν φαίνεται να πραγματοποιείται
ικανοποιητική αλλαγή νοοτροπίας. Είναι πολύ πιθανόν ότι οι αντικειμενικές αυτές δυσχέρειες δυσχεραίνουν την πραγματοποίηση των μεταρρυθμίσεων (ΕΕΤ 2011 ό.π.).
Και από μόνη της, η ανάγκη χορήγησης πρόσθετου μεγάλου δανείου αποτελεί σαφή ένδειξη ότι, ανεξαρτήτως άλλων τεχνικών ατελειών, οι όροι του Μνημονίου ήταν υπεραισιόδοξοι συγκριτικά με τις αντοχές του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Υπερτιμήθηκε επίσης η δυνατότητα να εφαρμοστούν με συνέπεια από μια κυβέρνηση που εξελέγη τον Οκτώβριο του 2009 με τελείως διαφορετικές προγραμματικές δηλώσεις.
Οι διαφωνίες μεταξύ κύριων ελλήνων υπουργών για βασικές μεταρρυθμίσεις και ως προς τη σκοπιμότητα ορισμένων μέτρων είναι συχνέ. Κύρια περίπτωση είναι η άρνηση να περιοριστεί ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων πέρα από τη διαφορά μεταξύ αποχωρούντων λόγω συνταξιοδότησης και νεοπροσλαμβανομένων, παρά τις πιέσεις και την αναγκαιότητα μείωσης του κράτους11. Παρά όμως το γεγονός ότι ο κρατικός μηχανισμός είναι ο μεγάλος ασθενής της ελληνικής οικονομίας, πολλοί υπάλληλοι ανταποκρίνονται πλήρως στα καθήκοντά τους και είναι υπερήφανοι για τις επαγγελματικές τους επιδόσεις. Παρόμοια περίπτωση είναι και η δεύτερη προσπάθεια απελευθέρωσης των κλειστών επαγγελμάτων που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις των ενδιαφερομένων, αρκετές από τις οποίες ήταν αποτέλεσμα της ανεπαρκούς προετοιμασίας των προτεινομένων μέτρων και της μεταβολής στη πολιτική του αρμόδιου υπουργείου. Τέλος, οι βασικές για την άντληση δημοσίων εσόδων αποκρατικοποιήσεις δεν είχαν καν αρχίσει 13 μήνες από την υπογραφή του Μνημονίου.
Σύμφωνα όμως με την τρόικα, το Μνημόνιο δεν παρουσιάζει οργανικές αδυναμίες στα μέτρα πολιτικής και απέτυχε γιατί απλώς δεν εφαρμόστηκαν οι περισσότεροι όροι που είχαν τεθεί12. Για πρώτη δε φορά η τρόικα ήταν αρνητική στην αξιολόγησή της ως προς την καταβολή της 5ης δόσης (8/6/2011).
11 Η κυβέρνηση καταθέτει τώρα νομοσχέδιο δραστικής μείωσης των μισθώντων δημοσίων υπαλλήλων, προσπαθώντας να παρακάμψει το θέμα των απολύσεων με την εξίσωση των αμοιβών μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Στο βαθμό που επιτευχθεί, αυτό θα αποτελεί ένα εκσυγχρονιστικό μέτρο που θα ελαττώσει την μεγάλη κοινωνική πίεση για απασχόληση στο Δημόσιο που προσφέρει υψηλότερες δια βίου αμοιβές από τον ιδιωτικό, σταθερή απασχόληση και καλύτερες συνθήκες εργασίας. Αποτελεί κατάλοιπο του παρελθόντος που έχει εξαλειφθεί στις αναπτυγμένες χώρες.
12 Στην Έκθεσή του την 13/7/2011 το ΔΝΤ επισημαίνει ότι επιβάλλεται η λήψη νέων φορολογικών μέτρων γιατί δεν έχει βελτιωθεί ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός, ούτε έχουν εφαρμοστεί οι προβλέψεις για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Τονίζει δε ότι η Ελλάδα δεν έχει πλέον περιθώρια για λάθη και παραλήψεις.