1. Ασταθής ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας
Τρία σχεδόν χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers που σηματοδότησε την έναρξη της πρόσφατης οικονομικής ύφεσης, δεν υπάρχουν ακόμη σαφείς ενδείξεις για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας. Ενώ όμως η έγκαιρη κρατική επέμβαση στις περισσότερες χώρες περιόρισε τις αρνητικές συνέπειες της υπερβολικής πιστωτικής επέκτασης, προκαλεί την αδυναμία σε όλο και περισσότερα κράτη να ανταποκριθούν στις δημοσιονομικές τους υποχρεώσεις γιατί οι κοινωνίες υπερκαταναλώνουν. Η συνεχιζόμενη δε πιστωτική επέκταση μεταλλάσσει βαθμιαία την οικονομική ύφεση σε κρίση δημοσίου χρέους (γύρω στο 100% του ΑΕΠ), ενισχύει τις ανισορροπίες στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και καθιστά την ανάκαμψη ασταθή. Η ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) επισημαίνει ότι το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα πρέπει να αποπληρώσει δάνεια $3,6 τρις την επόμενη διετία (4/6/2011). Από γενικότερη γεωπολιτική άποψη, η σύνθετη οικονομική ύφεση και δημοσιονομική κρίση σε πολλές δυτικές χώρες αποδυναμώνουν περισσότερο την ισχύ του Ατλαντικού οικονομικού και πολιτικού κέντρου.
Αν και οι περισσότερες αναπτυγμένες χώρες που επλήγησαν από την ύφεση παρουσιάζουν χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (1,2%-2,5% για το 2011 με πρόβλεψη να συνεχιστούν και το 2012), το παγκόσμιο ΑΕΠ αυξάνεται ταχύτερα (περίπου 3,5% το χρόνο). Αιτία οι κύριες αναπτυσσόμενες και χώρες σε μετάβαση που συμβάλλουν κατά 30% περίπου σε αυτό και αναπτύσσονται με ετήσιους ρυθμούς 5%-10%, ενώ από το 2010, ικανοποιητικά επίσης δραστηριοποιούνται το διεθνές εμπόριο και ο τουρισμός.
Ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας των ΗΠΑ προβλέπεται στο 2,8% περίπου το 2011, και επιτυγχάνεται χάρη κυρίως στην πιστωτική χαλάρωση. Η Fed διατηρεί το προεξοφλητικό επιτόκιο σε μηδενικά σχεδόν ποσοστά τα τελευταία τρία χρόνια, προκαλώντας αύξηση του δημοσίου χρέους στα ανώτατα επιτρεπόμενα από τον νόμο όρια των $14 τρις (95% του ΑΕΠ). Στα μέσα Ιουλίου 2011 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ έκανε έκκληση στους εκπροσώπους των δύο μεγάλων κομμάτων να βρουν σύντομα μια λύση στην επαπειλούμενη την 2/8/2011 στάση πληρωμών του αμερικανικού δημοσίου (με αύξηση της φορολογίας, άνοδο των επιτρεπομένων ορίων του χρέους ή κάτι άλλο). Παράλληλα, οι διεθνείς οίκοι πιστωτικής αξιολόγησης2 εξετάζουν την υποβάθμιση της χώρας από την κατηγορία πιστωτικής αξιοπιστίας ΑΑΑ, χάρη στην οποία η χώρα δανείζεται με επιτόκια χαμηλότερα του 3%. Στην πραγματική τέλος οικονομία δεν έχει επιτευχθεί ακόμη αισθητή μείωση της ανεργίας των 13 εκ. ατόμων3. Οι μισοί και πλέον είναι για διάστημα άνω των έξι μηνών και πολλοί πλήττονται από διαρθρωτική4 και όχι κυκλική ανεργία. Εκτός λοιπόν από τη δημοσιονομική πρόκληση, η μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως αντιμετωπίζει (όπως η Γερμανία και άλλες χώρες) και προβλήματα αναντιστοιχίας μεταξύ προσφερομένων και ζητουμένων ειδικοτήτων στην αγορά εργασίας που προκύπτουν κυρίως από την γρήγορη τεχνολογική εξέλιξη και την πληθυσμιακή γήρανση5.
2 Αντικρούοντας τις έντονες επικρίσεις για την πολιτική τους, οι διεθνείς οργανισμοί πιστωτικής αξιολόγησης ισχυρίζονται ότι αποσκοπούν να διασφαλίσουν τα συμφέροντα των πελατών τους. Παρά δε ορισμένες αστοχίες, συμβάλλουν σε μια πολύ χρήσιμη κατάταξη των μεγάλων οικονομικών δραστηριοτήτων διεθνώς από άποψη πιστωτικής φερεγγυότητας. Εντούτοις, η Βασιλεία ΙΙΙ επισημαίνει την ανάγκη αυστηρής διευθέτησης της δραστηριότητάς τους. Η Επιτροπή της Βασιλείας απαρτίζεται από επικεφαλής των κεντρικών τραπεζών 10 χωρών (Αργεντινής , Σαουδικής Αραβίας, Βρετανίας, ΗΠΑ κ.ά.), που συναντώνται 4 φορές το χρόνο, συχνά με τους υπευθύνους των αρχών εποπτείας των αγορών. Κύριο έργο της είναι η εποπτεία και η βοήθεια στις τράπεζες να εξασφαλίσουν την απαιτούμενη ρευστότητα στην οικονομία (βλέπε αναλύσεις σε ΕΕΤ 2011, Ελληνική Ένωση Τραπεζών, επ. Χαρδούβελης Γκ. και Γκόρτσος Χρ. Αθήνα, Ιούνιος 2011
3 https://moneymorning.com/2011/07/07 και Main Macro Views and MarketStrategy. EUROBANK EFG Αθήνα July 2011.
4 Η διαρθρωτική ανεργία χαρακτηρίζεται από την ανεπάρκεια των νέων θέσεων εργασίας αλλά και την αναντιστοιχία μεταξύ προσφερομένων και ζητουμένων κατηγοριών εργασίας. Παρά λοιπόν την υψηλή ανεργία, δεν καλύπτεται όλη η ζήτηση εργασίας.
5 Κατά τον Niouriel Roubini (Το Βήμα 22/6/2011), στους παράγοντες που επιβραδύνουν την ανάπτυξη των ΗΠΑ περιλαμβάνονται και η μείωση της αποδοτικότητας του κεφαλαίου στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, η αύξηση της τιμής του πετρελαίου, ο χαμηλός ρυθμός δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας σε συνδυασμό με την ανεπαρκή μετεκπαίδευση του προσωπικού από τις επιχειρήσεις για τις ζητούμενες ειδικότητες, η νέα κάμψη στην αγορά κατοικιών, τα σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα σε πολιτειακό και τοπικό επίπεδο και, φυσικά, το μη διαχειρίσιμο έλλειμμα και χρέος σε ομοσπονδιακό επίπεδο.
6 Στα κοινοτικά επιτεύγματα περιλαμβάνονται η περαιτέρω διεύρυνση της ΕΕ και της Ευρωζώνης (πρόσφατα η Κομισιόν έδωσε το πράσινο φως για την ένταξη της Κροατίας ως 28ου μέλους της ΕΕ), η αύξηση της διεθνούς τους επιρροής, η προώθηση της έρευνας και καινοτομίας, η εκλογή Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Υπεύθυνης επί των Εξωτερικών Υποθέσεων κ.ά.
Η Κίνα, που από τρεις περίπου δεκαετίες αναπτύσσεται με ετήσιους ρυθμούς 8-10% και είναι τώρα η δεύτερη οικονομία παγκοσμίως, πραγματοποιεί μεγάλες επενδύσεις: Στην έρευνα και ανάπτυξη για να επιταχύνει τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων της, στις ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) για να περιορίσει την εξάρτηση από τη ρυπογόνα παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με στερεά καύσιμα, στην επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου υψηλών ταχυτήτων και στον εκσυγχρονισμό άλλων βασικών υποδομών. Οι φθηνές δε μέχρι τώρα εξαγωγές της συγκρατούν τις πληθωριστικές πιέσεις σε πολλές χώρες. Ενώ όμως αρνείται να υποτιμήσει το γουάν, όπως ζητούν επίμονα πολλές ανταγωνίστριες χώρες, αντιμετωπίζει έντονες πληθωριστικές πιέσεις, μεγάλες εισοδηματικές ανισότητες και ανησυχητικές περιβαλλοντικές προκλήσεις. Επικρίνεται επίσης για παραβίαση διεθνών κανόνων, όπως πρόσφατα του ΠΟΕ (Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου) για τον περιορισμό των εξαγωγών σε πολύτιμες γαίες που είναι απαραίτητες στην παραγωγή προϊόντων τεχνολογίας αιχμής και στις οποίες καλύπτει το 95% της παγκόσμιας αγοράς.
Αντίθετα η Ιαπωνία, τρίτη σε μέγεθος οικονομία, βαδίζει ξανά προς την ύφεση, εξαιτίας κυρίως των σεισμών του Απριλίου 2011.
Στη βρετανική οικονομία, τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή εκτός Ευρωζώνης, η οικονομική ανάπτυξη παραμένει στάσιμη το τελευταίο εξάμηνο γιατί ο ανερχόμενος πληθωρισμός δυσχεραίνει τη χαλάρωση της νομισματική της πολιτικής.