Η Βία ως κοινωνικό φαινόμενο: ένα κύμα που κατακλύζει τις ανθρώπινες κοινωνίες
Στις μέρες μας το κύμα βίας έχει κατακλύσει τις κοινωνίες των ανθρώπων. Μπορούμε να προσδιορίσουμε πολλές και διαφορετικές πηγές βίας έξω από εκείνη της πολιτικής καταπίεσης των αδυνάτων, αν αναλογιστούμε σε τι συνίσταται το φαινόμενο στην εποχή μας.
Βία είναι η χρήση της δύναμης για καταναγκασμό. Δεν εξετάζεται όμως μόνο ως φαινόμενο ατομικού χαρακτήρα αλλά και ως κοινωνικό φαινόμενο. Αναφέρεται ως προσωποποίηση της δύναμης από την αρχαία εποχή. Ο Ησίοδος την παρουσιάζει ως αδελφή του Ζήλου, της Νίκης και του Κράτους.
Σήμερα βάσει των διαφόρων στατιστικών που έχουν γίνει σε παγκόσμια κλίμακα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η βία παρουσιάζει ανησυχητικές διαστάσεις κατακλύζοντας τις κοινωνίες των ανθρώπων. Εκτός από την πολιτική καταπίεση που αποτελεί βασική πηγή από την οποία αναπηδά η βία, υπάρχει μια σειρά από ποικίλες και εξίσου σημαντικές πηγές. Αρχικά τα οικονομικά αίτια είναι βασικότατα. Το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, δηλαδή η έλλειψη πόρων, η φτώχεια, οι στερήσεις και η ανεργία δημιουργούν τάσης βίας. Ιδίως η ανεργία που μαστίζει τις περισσότερες από τις αναπτυγμένες χώρες αποτελεί βασικό αίτιο που είναι κοινά παραδεκτό απ’ όλους τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι λοιπόν απογοητευμένοι από τη δύσκολη αυτή κατάσταση αναπόφευκτα αποκτούν την τάση για βία. Στην περίπτωση αυτή η βία γι’ αυτούς αποτελεί μια διέξοδο και μια λύση στα οικονομικά τους προβλήματα. Επίσης η άνιση κατανομή εισοδήματος, ο εύκολος πλουτισμός, η πλεονεξία, η μανία πλουτισμού και απολαύσεων, αποτελούν τους κινητήριους μοχλούς της βίας. Όμοια η αύξηση των αγαθών, των υλικών αγαθών μέσα στην καταναλωτική μας κοινωνία ωθούν τον άνθρωπο προς αυτή.
Τα βιολογικά και ψυχολογικά αίτια είναι επίσης σημαντικά. Πολλές φορές το νοσηρό κύτταρο που μεταβιβάζεται με την κληρονομικότητα στο άτομο, οι νευρώσεις, οι διάφορες ασθένειες, οι σεξουαλικές ανωμαλίες συμπράττουν στην εκδήλωση της βίας γύρω μας. Επίσης η επίδραση του περιβάλλοντος πάνω στον άνθρωπο, που συνίσταται στα αισθήματα μειονεξίας που δημιουργούνται σε πολλούς από την παιδική και εφηβική ηλικία, στην οργή, το φόβο και στον ασυλλόγιστο μιμητισμό, αποτελεί την αφετηρία για την επέκταση της βίας ιδίως στα νεαρά άτομα.
Τα κοινωνικά αίτια είναι κι αυτά καθοριστικής σημασίας για την έκβαση του προβλήματος. Ο υπερπληθυσμός που συνήθως παρατηρείται στις υπανάπτυκτες χώρες κι απ’ την άλλη μεριά ο κλονισμός της οικογένειας, τα διαζύγια, η έλλειψη θαλπωρής, η ανικανότητα των γονέων για σωστή διαπαιδαγώγηση, η αδιαφορία, η έλλειψη της αναγκαίας επίβλεψης από το κράτος και επιμέλειας που υπάρχουν στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνουν το κύμα της βίας.
Επίσης η ελλιπής κοινωνική μέριμνα, η αναρχία, οι κοινωνικές αναταραχές, η εκμετάλλευση, οι αδικίες, οι καταχρήσεις, τα σκάνδαλα, οι απάτες, εντάσσονται στα κοινωνικά αίτια της εκδήλωσης βίας. Απ’ την άλλη μεριά, τα θεάματα και ο τύπος με την προβολή της βίας, την ηρωοποίηση των εγκληματιών, τα πορνό διεγείρουν ακόμη περισσότερο τη ροπή προς τη βία. Η αστυφιλία, οι συνθήκες ζούγκλας που συνήθως επικρατούν στις μεγαλουπόλεις, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η αδυναμία προσαρμογής στη γρήγορη εξέλιξη ορισμένων ατόμων, ο αλκοολισμός και τα ναρκωτικά δημιουργούν στον άνθρωπο ανεπαίσθητη παρόρμηση προς τη βία που είτε τη διαπράττει συνειδητά είτε ασυνείδητα.
Τα πνευματικά αίτια που συμπεριλαμβάνουν την απαιδευσία, την ελλιπή μόρφωση με αποτέλεσμα την περιορισμένη και κατώτερη νοημοσύνη ορισμένων ανθρώπων είναι κι αυτά σημαντικά. Οι ηθικές πηγές, δηλαδή η άμβλυνση της καθιερωμένης ηθικοκοινωνικής δεοντολογίας, κλονισμός ηθικών αρχών, έκλυση ηθών, παραλυσία συνειδήσεων, η αργία που είναι «μήτηρ πάσης κακίας», οι βεντέτες, η εκδίκηση και οι υποθέσεις «τιμής» προτρέπουν τον άνθρωπο προς τη βία.
Επίσης τα θρησκευτικά αίτια όπως θρησκευτικοί φανατισμοί, η αθεΐα, η έλλειψη πίστης συμβάλλουν κατά ένα βαθμό στην εκδήλωση της βίας. Το ερώτημα που τίθεται τώρα, αν δηλαδή είναι δυνατό να εξαλειφθεί η βία πλήρως είναι αμφίρροπο και είναι πολύ δύσκολο να προσδιορίσουμε την απάντησή του μ’ ένα απλό «ναι» ή μ’ ένα «όχι». Πάντως είναι δυνατό να προληφθεί με μια σειρά από αποτελεσματικούς τρόπους.
Στον περιορισμό της βίας πρέπει να συμβάλλουν η Παιδεία, η δικαιοσύνη και οι νόμοι με τη σωστή εφαρμογή τους, οι γονείς με τη σωστή διαπαιδαγώγηση που θα παράσχουν, η πολιτεία με την εφαρμογή της αρχής της ισότητας και την ισονομία αντίστοιχα. Οι άνθρωποι θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους που παρουσιάζουν συμπτώματα βίας με κάποια κατανόηση δια μέσου της διαφώτισης, του γόνιμου και ειλικρινούς διαλόγου. Είναι επιτακτική η ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειές τους προς τη δημιουργία καλών έξεων, εθισμού προς την αρετή, την εργασία και τον αθλητισμό, προς τη δημιουργία ιδανικών.
Η τέχνη, τα θεάματα, τα μέσα ενημέρωσης και ο τύπος έμμεσα έστω, να απαιτούν να σταματήσει η έξαρση της βίας. Βέβαια, απαραίτητη προϋπόθεση για να υλοποιηθούν όλα αυτά, είναι να υπάρχει στη χώρα, ένα κατάλληλο πολιτικό σύστημα που να στοχεύει σταθερά στον περιορισμό της βίας. Γιατί απ’ αυτό το πολιτικό σύστημα εξαρτάται άμεσα και η τροποποίηση της λειτουργίας των αναμορφωτηρίων προς το καλύτερο. Ο εκσυγχρονισμός του σωφρονιστικού συστήματος θα αποτελέσει δείγμα πραγματικής έννοιας και μέριμνας του κράτους καθώς και σημαντικό βήμα προόδου πάνω στον τομέα της βίας που κατακλύζει τις σημερινές κοινωνίες.
Επίσης η καθιέρωση ψυχιατρικής υγιεινής και η συνεργασία πολλών ειδικών, ψυχολόγων, κοινωνιολόγων, εγκληματολόγων, παιδαγωγών και κοινωνικών λειτουργών συμβάλλει ανυπολόγιστα όχι μόνο στον περιορισμό της βίας μα και στην πρόληψή της. Άλλωστε: «Δει προλαμβάνειν μάλλον ή θεραπεύειν» είναι η αρχή της ιατρικής που έχει άμεση σχέση με το θέμα.
Συμπληρωματικά, εκτός από τις αρμοδιότητες του κράτους, χρειάζεται προσοχή στις οικογενειακές σχέσεις και στις σχέσεις δασκάλων-μαθητών, γιατί ο χαρακτήρας του ανθρώπου διαμορφώνεται κυρίως στην παιδική και εφηβική ηλικία. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί είναι γενικού κύρους και αξίας η φράση: «όπου κτίζεται ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή».
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-ιστορικός
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων