Η ευθύνη του πνευματικού ανθρώπου στα προβλήματα της εποχής του
Κάθε εποχή διακρίνεται από τα δικά της ιδιαίτερα γνωρίσματα που συνθέτουν το οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται διάφορες εξελίξεις και ανακατατάξεις κάθε φύσης. Έτσι, χάρη στις ιστορικές συγκυρίες, οι οποίες τελικά μορφώνουν μια ολόκληρη εποχή, απορρέει κάποιος γόνιμος προβληματισμός των πνευματικών της ανθρώπων ο οποίος συνεπάγεται και τις ανάλογες ευθύνες τους προς αυτά τα καίρια προβλήματα. Κι αυτό συμβαίνει γιατί ο άνθρωπος με μια ορισμένη πνευματική υποδομή είναι σε θέση να την αξιοποιήσει, προκειμένου να φτάσει σε μια ουσιαστικότερη θεώρηση της ίδιας της ζωής. Γιατί η πνευματική καλλιέργεια που κατέχει, τον παροτρύνει να λάβει θέση απέναντι στα προβλήματα του συνόλου και τον ευαισθητοποιεί όλο και περισσότερο σ’ αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Όντας ικανός να κατευθύνει και να καθοδηγεί αδαείς και α-συνειδητοποιημένες μάζες, ικανός να μεταφέρει σ’ αυτές μηνύματα, εκλαϊκεύοντας φιλοσοφικές θεωρίες και επιστημονικά πορίσματα, είναι βαθιά υπεύθυνος απέναντί τους. Τώρα, απ’ αυτή την ευθύνη του πηγάζουν τα διαβήματά του που οι σπουδαιότητά τους είναι ευθέως ανάλογη με το μέγεθος και το βάθος της ευθύνης του.
Και η ευθύνη του οποιουδήποτε πνευματικού ανθρώπου απέναντι στα καυτά προβλήματα της εποχής του δεν επιβάλλεται μόνο σε καιρούς δύσκολους και δυσμενείς, σε καιρούς κατά τους οποίους καταδυναστεύεται ο λαός του και αφαιμάσσεται οικονομικά και πνευματικά η χώρα του, σε καιρούς κατά τους οποίους καταπνίγονται όλες οι ελευθερίες και στεριώνει η καταπίεση και η σκλαβιά, μα και σε καιρούς ειρηνικούς, σε καιρούς που χαρακτηρίζονται από οικονομική ευρωστία και κοινωνική γαλήνη μα κοντεύει να ναρκωθεί κάθε στοχασμός και κάθε διανοητική, πνευματική δημιουργία. Οπωσδήποτε στην πρώτη περίπτωση, οι συνθήκες είναι απόλυτα αντίξοες και χρειάζονται στιβαροί πνευματικοί άνθρωποι για να αφυπνίσουν τον κόσμο, να άρουν τη διαφθορά των συνειδήσεων μα παρ’ όλα αυτά ποτέ δεν ελλείπουν τέτοιες υψηλές προσπάθειες, ίσως λόγω του ότι εξαιτίας των πολυάριθμων δυσκολιών, αναπτερώνεται ραγδαία το ηθικό φρόνημα των πνευματικών ανθρώπων, φτάνοντας στη μεγαλύτερη έξαρσή του. Αυτό άλλωστε μας μαρτυρεί και η ιστορία. Όμως στη δεύτερη περίπτωση οι συνθήκες είναι ίσως περισσότερο ύπουλες γιατί η δυσκολία τους δεν μας φανερώνεται απροκάλυπτα παρά υπολανθάνει πίσω από μια πλαστή και επιφανειακή πολλές φορές ευημερία. Γι’ αυτό σε παρόμοιες περιπτώσεις πολλοί πνευματικοί άνθρωποι χάνουν κάθε επαφή με το πλήθος, αποκόβονται από τη μάζα που είναι αυτή που μαστίζεται από τόσα προβλήματα και επομένως η συμβολή τους στην κατανόηση του καιρού τους χάνει τη ζωτικότητά της.
Αυτό το τελευταίο είναι από τα φαινόμενα που παρατηρούνται στην εποχή μας σε ευρεία κλίμακα, λόγω του ότι η τεχνολογική εξέλιξη έχει φτάσει στο αποκορύφωμά της και έχει διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στους πνευματικούς ανθρώπους και στις μάζες. Αυτό βέβαια ως ένα σημείο είναι φυσικό, όμως απ’ την άλλη μεριά είναι φοβερά αρνητικό για την πνευματική άνοδο του κόσμου. Γιατί σήμερα που ένα σωρό προβλήματα μαστίζουν τον πλανήτη μας είναι περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή, επιτακτική η ανάγκη να αναλάβουν οι πνευματικοί άνθρωποι τις ευθύνες τους και με την ευρύτητα του πνεύματος που τους χαρακτηρίζει, να διαλύσουν το παραπέτασμα που καλύπτει τη βαθύτερη διάσταση των γεγονότων και να διαφωτίσουν το πλήθος. Βέβαια δεν μπορούμε να γενικεύσουμε την απάθεια που χαρακτηρίζει τους περισσότερους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής μας για όλους, γιατί υπάρχουν και ορισμένες ελπιδοφόρες αναλαμπές, ορισμένοι πνευματικοί άνθρωποι που κυριολεκτικά αγρυπνούν, στοχαζόμενοι την αίσια λύση βασανιστικών σημερινών προβλημάτων του ανθρώπου, όπως είναι οι πυρετώδεις εξοπλισμοί και ο στραγγαλισμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε πολλά σημεία του πλανήτη μας, το οικολογικό πρόβλημα που καθορίζεται ως μόλυνση του φυσικού περιβάλλοντος και διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, η μάστιγα των ναρκωτικών που αποτελεί σοβαρότατη απειλή κατά του ανθρώπινου δυναμικού, η αλλοτρίωση, η μοναξιά και το ψυχονευρωτικό φαινόμενο του άγχους που αλλοιώνουν την υπόσταση του σύγχρονου ανθρώπου και καταρρακώνουν τον κριτικό του στοχασμό και το γόνιμο προβληματισμό του.
Αυτοί οι πνευματικοί άνθρωποι που η προσπάθειά τους απορρέει από την ακράδαντη πίστη σε υψηλά και πανανθρώπινα ιδανικά όπως η ελευθερία, η ειρήνη, η δικαιοσύνη και βέβαια η δημοκρατία, αποτελούν για το σημερινό κόσμο την έκφραση της πνευματικής και ηθικής του κληρονομιάς. Γιατί αυτοί είναι που ενσαρκώνουν τη θεωρητική θεμελίωση των δίκαιων αιτημάτων για εθνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση των καταπιεζόμενων λαών, για προσωπική ελευθερία και αξιοπρέπεια του ανθρώπου, για βελτιωμένη παροχή παιδείας και για αυτοδύναμη πνευματική ανάπτυξη όλων των χωρών και των κοινωνιών. Μέσα από τις πολύμορφες εκφράσεις της ευθύνης τους, είτε διαμαρτυρίες είναι αυτές, είτε συγγράμματα, είτε υπομνήματα προς τους αρμόδιους, αντιπροσωπεύουν ολόκληρο τον παλμό ενός ανθρωπιστικού ιδανικού που στόχο του έχει να τοποθετήσει όλους τους ανθρώπους στη θέση που τους αξίζει. Να τους καταξιώσει σαν ηθικές προσωπικότητες και να εξάρει πάνω απ’ όλα την ανθρώπινη ιδιότητά τους. Έτσι με τις πράξεις τους πάνω στις οποίες αντικατοπτρίζεται η βαθιά αίσθηση της ευθύνης τους, οι πνευματικοί αυτοί άνθρωποι αποδείχνουν ότι είναι ικανοί να πιάνουν και να νιώθουν το σφυγμό της εποχής τους, ότι είναι ικανοί να προσφέρουν στην κοινωνία αναμορφώνοντάς την, ότι τελικά είναι άξιοι του χαρακτηρισμού τους ως πνευματικών ανθρώπων. Γιατί ουσιαστικά πνευματικός είναι ο άνθρωπος που μπορεί να αφομοιώσει το «συρμό» της εποχής του και παράλληλα να τον εμπλουτίσει με τη δική του πολύτιμη πείρα και πνευματική κατάρτιση. Αντίθετα ο «πνευματικός» άνθρωπος που αγνοεί και δεν κάνει καμιά προσπάθεια να κατανοήσει τα κρίσιμα προβλήματα του καιρού του, μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι ικανός να προσφέρει στην κοινωνία, με την έννοια ότι παραμένει περιθωριακός, εφόσον επιμένει να αναφέρει την πνευματική του ιδιότητα σε παρωχημένες εποχές.
Για τον πραγματικό πνευματικό άνθρωπο η εμβάθυνση στα προβλήματα του καιρού του και η κατανόηση και συμβολή στη λύση τους αποτελεί ζωτική ανάγκη, αποτελεί χώρο μέσα στον οποίο ο στοχασμός του ενεργοποιείται και διοχετεύεται δημιουργικά, αποτελεί, τέλος, το μέσο με το οποίο αναδείχνεται πραγματικός πνευματικός άνθρωπος, υπεύθυνος, ευσυνείδητος και δραστήριος.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-Ιστορικός
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων