Ο Γεώργιος Παπανικολάου γεννήθηκε στην Κύμη της Εύβοιας στις 13 Μαΐου 1883 και πέθανε στις 19 Φεβρουαρίου 1962 στο Μαϊάμι της Φλώριντα. Έγινε διάσημος με το Τεστ Παπ, μια εύκολη, οικονομική και έγκυρη μέθοδο διάγνωσης του καρκίνου της μήτρας, και έθεσε τα θεμέλια της Κυτταρολογίας.
Ο πατέρας του Νικόλαος ήταν κι αυτός ιατρός και είχε διατελέσει Δήμαρχος Κύμης και Βουλευτής Ευβοίας. Ο έφηβος Γεώργιος Παπανικολάου στον ελεύθερό του χρόνο ασχολήθηκε με τη μουσική, σπούδασε οχτώ χρόνια βιολί, και μελετούσε φιλοσοφία και λογοτεχνία. Τέλειωσε το εξατάξιο Γυμνάσιο και γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το 1898, από την οποία και αποφοίτησε το 1904. Κατόπιν υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό.
Το 1907 πήγε στη Γερμανία για να συνεχίσει τις σπουδές του. Ασχολήθηκε με την Βιολογία και παρακολούθησε μαθήματα του Ernst Haeckel. Πήρε Διδακτορικό Δίπλωμα (PhD) με θέμα “Περί των Όρων της Φυλετικής Διαφοροποιήσεως των Δαφνιδών (Über die Bedingungen der Sexuellen Differenzierung bei Daphniden)”.
Το 1910 γύρισε στην Ελλάδα και τον Σεπτέμβριο παντρεύτηκε την Ανδρομάχη Μαυρογέννους, απόγονο της Μαντώς Μαυρογέννους. Η Μάχη θαύμαζε το πάθος του Παπανικολάου για την επιστήμη και την έρευνα, μοιράστηκε τα όνειρά του, στάθηκε με αγάπη και αυταπάρνηση κοντά του μέχρι το τέλος της ζωής του και συνέχισε το έργο του. Μαζί πήγαν στη Γαλλία, όπου ο Γεώργιος Παπανικολάου εντάχθηκε στο επιστημονικό προσωπικό του ωκεανογραφικού σκάφους Hirodelle του πρίγκιπα Αλβέρτου.
Γύρω στο 1911 επέστρεψε στην Ελλάδα, λίγο μετά τον θάνατο της μητέρας του. Το 1912 συμμετείχε ως στρατιωτικός ιατρός στους Βαλκανικούς Πολέμους. Ελληνοαμερικάνοι στρατιώτες τον προέτρεψαν να πάει στην Αμερική, πράγμα που έκανε μόλις τελείωσε ο πόλεμος.
Η οικονομική κατάσταση του νέου ζευγαριού ήταν αρκετά άσχημη και εργάζονταν και οι δύο ως υπάλληλοι σε εμπορικά καταστήματα. Με πολλές δυσκολίες ο Γεώργιος Παπανικολάου κατάφερε να δουλέψει στο Εργαστήριο Ανατομικής του Πανεπιστημίου Columbia. Κατόπιν τα οικονομικά πήγαν πολύ καλύτερα, καθώς ο διακεκριμένος επιστήμονας Thomas Hunt Morgan, που γνώριζε τον Παπανικολάου από το Διδακτορικό του, μεσολάβησε ώστε ο Παπανικολάου να διοριστεί βοηθός στο παθολογοανατομικό τμήμα του νοσοκομείου της Νέας Υόρκης. Αργότερα, το 1914, προσλήφθηκε στο Πανεπιστήμιο Cornell στη Νέα Υόρκη υπό την διεύθυνση του Charles Stockard, MD. Για την θέση τον πρότεινε ο William James Elser, διακρίνοντας από νωρίς το ταλέντο, τη σκέψη και το πάθος για δουλειά του Παπανικολάου.
Τα πειράματα με τα ινδικά χοιρίδια
Στο Πανεπιστήμιο Cornell ο Παπανικολάου έθεσε τα θεμέλια της επιστήμης της Κυτταρολογίας. Μελέτησε τη μεταβίβαση των εκφυλιστικών αλλοιώσεων στους απογόνους των θηλαστικών που είχαν κάνει κατανάλωση αλκοόλ.
Για την έρευνά του χρειαζόταν τα ωάρια ινδικών χοιριδίων, ακριβώς πριν την ωορρηξία. Δεν υπήρχε όμως τρόπος να ξέρουν, πριν τα σκοτώσουν, ποια είναι τα κατάλληλα ινδικά χοιρίδια. Ο Παπανικολάου είχε προβληματιστεί από την άσκοπη θυσία των παραπάνω ζώων. Μια μέρα σκέφτηκε ότι και τα ινδικά χοιρίδια έχουν μηνιαίο κύκλο, απλά κανένας επιστήμονας δεν είχε ασχοληθεί με αυτό το θέμα και δεν τον είχε καταγράψει. Τα ανώτερα θηλαστικά αποβάλλουν το ενδομήτριο μαζί με μια ποσότητα αίματος, αλλά στα ινδικά χοιρίδια τα σταγονίδια που ενδεχομένως υπάρχουν δεν είναι αρκετά ώστε να παρατηρηθούν.
Ο Παπανικολάου συνέλεξε δείγματα από τα ινδικά χοιρίδια χρησιμοποιώντας γλωσσοπίεστρο και εξέτασε τα επιχρίσματα στο μικροσκόπιο. Κατάφερε έτσι να καταγράψει τον κύκλο αναπαραγωγής των ινδικών χοιριδίων και παίρνοντας δείγμα επιχρίσματος ήξερε ποια μέρα μπορούσε να συλλέξει τα ωάρια τους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι παρατηρήσεις του Παπανικολάου στα ινδικά χοιρίδια βοήθησαν πολύ τους επιστήμονες στην κατανόηση της ενδοκρινολογίας των γεννητικών οργάνων.
Το Τεστ Παπανικολάου (Pap Smear ή Pap Test)
Ο Παπανικολάου, έχοντας ως βάση τις μελέτες του στα ινδικά χοιρίδια, ξεκίνησε πλέον να μελετά τους ανθρώπους και συγκεκριμένα τη φυσιολογική γεννητική λειτουργία. Μελέτες που τον οδήγησαν στη συνέχεια στη διάγνωση του καρκίνου της μήτρας.
Παρατηρώντας το κολπικό επίχρισμα αντιλήφθηκε ότι σε αυτό μπορεί να βρεθούν αποφολιδωμένα επιθηλιακά κύτταρα από το νεόπλασμα του τραχήλου της μήτρας. Σε αυτή την περίπτωση γίνεται διάγνωση του καρκίνου ενώ βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο, πράγμα που κάνει την αντιμετώπισή του πολύ πιο εύκολη. Αλλά και η εξέταση, το λεγόμενο Τεστ Παπ, είναι πολύ εύκολη να γίνει, οικονομική και χωρίς επιπλοκές ή φόβους για την ασθενή. Η ανακάλυψη και η καθιέρωση του Τεστ Παπ έσωσε κυριολεκτικά τη ζωή εκατομμυρίων γυναικών σε όλο τον κόσμο.
To 1925 δοκίμασε το Τεστ Παπ σε καρκινοπαθείς ασθενείς στο Women’s Hospital της Νέας Υόρκης και τα ευρήματα τον επιβεβαίωσαν. To 1928, μετά από χρόνια ερευνών, ο Παπανικολάου δημοσίευσε την εργασία “Νέα διάγνωση του καρκίνου (New Cancer Diagnosis)”, που αποτελεί την πρώτη του δημοσίευση για τον έλεγχο κολπικού επιχρίσματος ως μέσο διάγνωσης του καρκίνου. Η επιστημονική κοινότητα κράτησε αρνητική στάση απέναντι στον Έλληνα επιστήμονα, πολλοί μάλιστα τον χαρακτήρισαν “παραμυθά”. Αυτός ο τομέας της ιατρικής ήταν terra nova και οι συνάδελφοί του δεν καταλάβαιναν, κυριολεκτικά, την εργασία του Παπανικολάου. Επέμεναν ότι το χειρουργείο για βιοψία και η ιστολογική εξέταση είναι η μόνη έγκυρη μέθοδος διάγνωσης.
Το 1933 δημοσίευσε σε επιστημονικό περιοδικό τη μελέτη “Ο Σεξουαλικός Κύκλος της Γυναίκας και η λειτουργία του όπως αποκαλύπτεται από το Κολπικό Επίχρισμα (The Sexual Cycle of the Human Female as Revealed by the Vaginal Smear)”, όπου παρουσιάζει τις φυσιολογικές μεταβολές των κυττάρων στη διάρκεια του αναπαραγωγικού κύκλου.
Το 1938 εκλέχθηκε Αναπληρωτής Καθηγητής στο τμήμα της Ανατομίας και ξεκίνησε η συνεργασία του με τον Δρ Herbert F. Traut με στόχο να αποδείξουν τη χρησιμότητα του επιχρίσματος στη διάγνωση του καρκίνου. Στα πλαίσια της έρευνας όλες οι γυναίκες ασθενείς του Νοσοκομείου της Νέας Υόρκης έκαναν το Τεστ Παπ, ώστε να υπάρχει ικανό στατιστικό δείγμα υγειών και μη κολπικών επιχρισμάτων. Το 1943 δημοσίευσαν την εργασία “Διάγνωση του καρκίνου δια του κολπικού επιχρίσματος (Diagnosis of Uterine Cancer by the Vaginal Smear)”, και πλέον το Τεστ Παπ καθιερώθηκε ως μέθοδος πρόληψης του καρκίνου της μήτρας και του ενδομητρίου.
Το 1948 έγινε στην Βοστώνη το πρώτο Εθνικό Κυτταρολογικό Συνέδριο, όπου το Τεστ Παπ κρίθηκε ως μοναδικό και αναντικατάστατο εργαλείο για τη διάγνωση του καρκίνου της μήτρας σε πρώιμα στάδια. Η διαγνωστική μέθοδος του Παπανικολάου άρχισε πλέον να χρησιμοποιείται και δικαιώνονται έτσι οι κόποι του ιδίου και της γυναίκας του Μάχης. Ο ίδιος ανέλαβε πλέον να εκπαιδεύσει σωστά τους ιατρούς στις τεχνικές λήψεις του επιχρίσματος και της σωστής διάγνωσης του καρκίνου. Το “παρατσούκλι” με το οποίο τον γνωρίζουν όλοι πλέον στην Αμερική είναι Dr Pap – σαφώς πιο εύκολο στην προφορά από ολόκληρο το επίθετο.
Η τεχνική του Τεστ Παπ, η μελέτη δηλαδή επιχρίσματος, επεκτάθηκε και σε άλλα βιολογικά υλικά του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα στα στομαχικά υγρά, στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, στα ούρα και αλλού, για τη διάγνωση του καρκίνου.
Τα τελευταία χρόνια
Ο Παπανικολάου δημοσίευσε το 1954 το έργο «Άτλαντας της Αποφολιδωτικής Κυτταρολογίας» (Atlas of Exfoliative Cytology), που αποτελεί την επιτομή της κυτταρολογικής του έρευνας στην υγεία και στη παθολογία για πολλαπλά οργανικά συστήματα του ανθρώπινου σώματος.
Για μισό αιώνα ο Παπανικολάου εργάστηκε ακούραστα, χωρίς να κάνει ποτέ διακοπές. Το 1957 πραγματοποίησε ένα σύντομο ταξίδι στην Ευρώπη για θέματα που είχαν σχέση με τη δουλειά του, αλλά αποφάσισε να κάνει, στο τέλος αυτού του ταξιδιού, διακοπές στην Ελλάδα.
Το Νοέμβριο του 1961 μετακόμισε στο Μαϊάμι της Φλώριντα για να διευθύνει το νεοιδρυθέν Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο (που πλέον ονομάζεται προς τιμήν του Papanicolaou Cancer Research Institute). Πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου του 1962 από ανακοπή καρδιάς. Η γυναίκα του, Μάχη Παπανικολάου, συνέχισε τις έρευνές του μέχρι το τέλος της ζωής της το 1982.
Ο Γεώργιος Παπανικολάου προτάθηκε δυο φορές για το Νόμπελ Ιατρικής αλλά τελικά δεν βραβεύθηκε με το αιτιολογικό ότι το Τεστ Παπ είναι μέθοδος διάγνωσης και όχι θεραπεία. Το 1969 η American Cancer Society δημιούργησε το βιογραφικό φιλμ The Odyssey of Dr. Pap. στο οποίο παρουσιάζεται η ζωή και η καριέρα του Γεωργίου Παπανικολάου και τονίζεται η ανάγκη κάθε γυναίκα να κάνει προληπτικά Τεστ Παπ μια φορά το χρόνο.
Α.Α.